11-rasm. Elka chigalining jarohatlanishi, qo‘lning umumiy falaji.
Dyushen–Erba falaji va Kerer falaji, agar ular umurtqa pog‘onasi
butunligining buzilishi bilan birga kelsa (dislokatsiya, sinish va b.),
Unterharnsheydt sindromi bilan asoratlanish mumkin: bosh keskin burilganda
umurtqa arteriyasi spazmi paydo bo‘ladi, retikulyar formatsiya ishemiyasi kelib
chiqadi, spinal shok klinikasi yuzaga keladi, bu esa letal natijaga sabab bo‘lishi
ehtimol; birmuncha engil hollarda diffuz mushak gipotoniyasi, akrotsianoz,
panjalar, tovonlarning sovishi, qo‘llarning parezi, bul’bar buzilishlar rivojlanadi.
Ahvol yaxshilanganda nevrologik simptomatika regressga uchraydi (yo‘qoladi).
Orqa miya T
I
-T
XII
ko‘krak bo‘limining shikastlanishi klinik jihatdan ko‘krak
qafasi nafas mushaklari funktsiyasining buzilishi natijasida nafas buzilishlari bilan
chiqadi, ular diafragma nafas olishni amalga oshirayotganda ichiga botadi. Orqa
miya segmentlarining T
III
-T
VI
sathida jarayonga tortilishi klinik jihatdan spastik
quyi paraparez bilan namoyon bo‘ladi.
151
Bolalarda orqa miya pastki-ko‘krak segmentlarining travmasi qorin devori
mushaklarining kuchsizligi oqibatida “yoyilgan qorin” simptomi bilan yuzaga
chiqadi. Bunday bolalar arang yig‘lashadi, lekin qorin devoriga bosilganda yig‘i
kuchayadi.
Bel dumg‘aza sohasidagi tug‘ruq jarohati qo‘llarning me`yoriy harakat
faolligi saqlanib qolgani holda pastki sust paraparez paydo bo‘lishida yuzaga
chiqadi.
Oyoqlarning mushak tonusi pasaygan, faol harakatlar keskin chegaralangan
yoki bo‘lmaydi. Ko‘zdan kechirishda: oyoqlar “baqa holatida” turadi, bolaga
vertikal holat berilganda, oyoqlari osilib qoladi, tayanch, avtomatik yurish va
Bauer simptomlari yo‘q, tizza va axill reflekslari yo‘qolgan, “qo‘g‘irchoq
oyoqchasi” simptomi qayd qilinadi. Bolalarda ayrim mushak guruhlarining
sinergizmi buzilishi natijasida paralitik maymoqlik paydo bo‘ladi. Bunda tug‘ma
maymoqlikdan farqli ravishda panjani to‘g‘ri holatga passiv chiqarish mumkin.
Aksariyat sonnnig chala va to‘liq chiqishlari shakllanadi. Jarayonga dumg‘aza
segmentlari tortilganda anal refleks yo‘qoladi, anusning ochilib qolishi kuzatilishi
mumkin, siydik va najasni tutolmaslik ham qayd qilinadi (siydik chiqarish aktidan
tashqari vaqtda, siydikning tomchilab ajralishi kuzatiladi). Keyinchalik trofik
buzilishlar: dumba mushaklari gipotrofiyasi (“igna sanchilgan koptok” simptomi),
sonda burmalarning silliqlanishi, oyoq mushaklari atrofiyasi, boldir-tovon
bo‘g‘imlari sohasida kontrakturalar paydo bo‘lishi avj oladi.
Umurtqa pog‘onasi ko‘krak va bel bo‘limi jarohatlarida mahalliy simptomlar
quyidagilar: paravertebral mushaklarining taranglashishi, kifoz yoki kifoskolioz
turi bo‘yicha deformatsiyalar, shikastlangan umurtqa “suyak” o‘simtasining chiqib
qolishi.
Orqa miya natal shikastlanishining eng og‘ir turi miyaning qisman yoki
to‘liq uzilishi (asosan bo‘yin va yuqori-ko‘krak bo‘limlarida). Shikastlanish
sathidagi kuchsiz parezlar (falajlar) va shikastlagan joy sathidan quyiroqdagi
spastik falajlar, chanoq a`zolari faoliyatining buzilishi (beixtiyor siydik va najas
chiqarish yoki qabziyatlar), siydik yo‘llari infeksiyasining qo‘shilishi xos
152
hisoblanadi. Orqa miya uzilishi bo‘lgan jarohatda hayotining birinchi soatlari va
kunlarida nevrologik simptomatika – qon quyilishlari miya shishi, shok bo‘lishi
mumkin va bola spinal nevrologik simptomatika paydo bo‘lishidan bir necha soat
oldin nobud bo‘lishi mumkin.
Tashxisi va qiyosiy tashxisi. Orqa miya natal shikastlanishning tashxisi
anamnezni va tipik klinik manzarani sinchiklab o‘rganish asosida aniqlanadi.
Tashxisni tasdiqlash uchun umurtqa pog‘onasi rentgenografiyasi (rivojlanish
nuqsonlari va jarohatlanishlarni topish), ko‘krak qafasi rentgenografiyasi
(diafragma falajini aniqlash uchun) zarur. Umurtqa pog‘onasi rentgenogrammasi
ikkita proektsiyada qilinadi. Atlant chala chiqishini aniqlash uchun boshini hiyol
(20-25
0
ga) orqaga tashlantirib to‘g‘ridan rasmi olinadi, rentgen nurini esa yuqori
lab sohasi markaziga yo‘naltiriladi. elektromiografiya falajlarida preganglionar
(denervatsion potentsiallar) va postganglionar (patologiyasiz elektromiogramma)
buzilishlarni aniqlashga imkon beradi. Kraniografiya va okulist ko‘rigi bosh va
orqa miyaning birgalikdagi jarohatiga shubha bo‘lganda, ayniqsa yuqori bo‘yin
segmentlari shikastlanganda buyuriladi. Kelib chiqishi spinal sust parezlarda
(markaziy falajlardan farqli ravishda pay reflekslarining yo‘qligi va trofik
buzilishlar borligini unutmaslik kerak.
Falajlarning qiyosiy tashhisi quyidagilar bilan o‘tkazish lozim: 1)o‘mrov
sinishi; 2)epifizioliz; 3)elka osteomieliti (bunda bo‘g‘im shishi va giperemiyasi,
krepitatsiya, elka bo‘g‘imi sohasidagi passiv harakatlarda og‘riq; rentgenologik
tekshirish zarur. Bunda hayotning 7-10-kunida bo‘g‘im yorig‘ining kengayishi,
keyinchalik-suyak o‘zgarishlari, bundan tashqari, intoksikatsiya simptomlari
bo‘ladi, qon analizida – neytrofil leykotsitoz chapga siljishi bilan; ba`zan
diagnostika
maqsadida
bo‘g‘im
punktsiyasi
o‘tkaziladi);
4)
tug‘ma
gemigipoplaziya (kalla yuz asimmetriyasi bilan gavdaning yarmi va bir tomondagi
oyoq-qo‘llarning rivojlanmay qolishi). Bundan tashqari, orqa miyaning
jarohatlanishini orqa miyaing rivojlanish nuqsonlari bilan qiyoslash zarur
(kompleks davolash fonida musbat dinamika yo‘qligi); Marinesku-SHegren
sindromi bilan (neyrosonografiya yoki kataraktani aniqlash uchun kom’pyuter
153
tomografiyasi qo‘llaniladi); tug‘ma miopatiyalar bilan (davolash fonida minimal
musbat dinamika, tashxisda biopsiya qilingan mushaklarni gistologik tekshirish hal
qiluvchi hisoblanadi), shuningdek, buyrak usti beziga qon quyilishi bilan
farqlanadi.
Davolash. Umurtqa pog‘onasi va orqa miya tug‘ruq jarohatiga shubha
qilinganida, birinchi navbatda bosh va bo‘yin immobilizatsiyasi hisoblanadi. Buni
SHants paxta-doka yoqasi yordamida, chala chiqish va chiqishlarda esa-og‘riq
sindromi yo‘qolguncha 150-330gr yuk bilan niqob qo‘llanib tortish yo‘li bilan
bajarsa bo‘ladi. So‘nggi yillarda O.M. YUxnova taklif qilgan immobilizitsiyaning
oddiy va samarali usuli ko‘pchilikka ma`qul bo‘ldi, bunda pellot tipidagi
halqasimon paxta-doka bog‘lamidan foydalaniladi. Avvaliga bola boshining
aylanasi sanitimetrli tasma bilan o‘lchanadi, halqasimon paxta-doka bog‘lami
tayyorlanadi, uning ichki diametri bola boshi aylanadigan 2-3sm ga kam bo‘lishi
kerak. Bolaning boshchasini shu bog‘lamga joylashtiriladi, bo‘yniga funksional
qulay holat yaratiladi va bolani bog‘lam bilan birga yo‘rgaklanadi. Bu muolajani
tug‘ruq zalida qilinadi.
Immobilizatsiya muddati 10-14 kun. Vakuum to‘shak yordamida ham
immobilizatsiya qilish mumkin.
12-rasm. O.M. Yuxnova usuli bo‘yicha bo‘yinni immobilizatsiya qilish.
Og‘riq sindromini yo‘qotish maqsadida venaga yoki mushak orasiga
seduksen (relanium) 0,1mg/kg dan sutkasiga 2-3marta, kuchli og‘riqlarda esa
fentanil 2-10 mkg/kg har 2-3 soatda, morfin yoki promedol sudeksen kabi dori
vositalari (0,1 mg/kg) tayinlanadi. 0,05 ml dozada 50%li anal’gin eritmasini
154
kuniga 2-3marta qo‘llash mumkin, lekin samarasi kamroq bo‘ladi. Mushak orasiga
vikasol yuboriladi (agar K
1-
vitaminini tug‘ilishda yuborilmagan bo‘lsa). Muhimi,
ozor etkazmay parvarishlash, ehtiyotlik bilan yo‘rgaklash, albatta bo‘yinni
avaylash: og‘riq sindromi yo‘qolguncha va bola ahvoli barqaror bo‘lguncha
shishacha yoki zond orqali boqiladi.
O‘rtacha o‘tkir davrda MNS faoliyatini me`yorga keltirishga qaratilgan
davolash (nootropil, pantogam, sermion) tayinlanadi, mushak to‘qimasida trofik
jarayonlarni yaxshilash uchun (ATF,
V
1
, V
6
vitaminlari va 2-hafta oxiridan
V
12
vitamini yoshiga ko‘ra mushak orasiga 15-20 in`ektsiyagacha) buyuriladi.
Nerv-mushak o‘tkazuvchanligini tiklash maqsadida dibazol, galantamin, prozerin,
oksazil buyuriladi. 3-4-haftadan boshlab, so‘rdiruvchi ta`sirli dori vositalari
(kollogenaza, lidaza) va mielinizatsiyani yaxshilaydigan (tserebrolizin ATF va V
12
vitamini bilan mushak orasiga 15-20 in`ektsiyasigacha) tayinlanadi. Ayni vaqtda 8-
10 kundan boshlab fizoterapiya qo‘llaniladi: birinchi galda umurtqa pog‘onasining
bo‘yin qismiga elektroforez, miyada qon aylanishini yaxshilaydigan va og‘riq
reaksiyasini bartaraf etadigan yuqori vositalari; keyinchalik issiqlik muolajalari
(parafin, ozokerit), diadinamik toklar, elektrostimulyatsiya, keyinroq ignali
refleksterapiya qo‘llaniladi.
Bo‘yin bo‘limi jarohatida bir qutbdan 0,5-1,0%li euffilin eritmasi va boshqa
qutblardan 0,1-1,0%li nikotin kislota eritmasi bilan elektroforezdan foydalaniladi.
A.YU.Ratnerga ko‘ra elektrodlardan birini bo‘yin-ensa sohasida yuqori umurtqalar
sathida, ikkinchisini esa to‘sh suyagi dastasida joylashtiriladi; tok kuchi 1 mA dan
oshmasligi, muolaja davomiyligi 6-7 min; kursga 10-12 muolaja tayinlanadi.
O‘tkir jarayon tugagach massaj, avvaliga umum mustahkamlovchi, ahvol
yaxshilanganda esa tonusni oshiruvchi nuqtali massaj elementlari bilan tayinlanadi,
hayotning 3-4 haftasidan boshlab gidrokinezoterapiya qo‘llanishi maqsadga
muvofiq (suv harorati 37-36,5
0
S, vanna davomiyligi 10 daqiqagacha, suvga dengiz
tuzi, xvoy ekstrakti qo‘shiladi 10-15 muolaja), orqa miyaning og‘ir shikastlarida
barqaror davolash natijasini olish uchun hayotning 1-yilida kamida 2-3 marta
davolash kursi o‘tkaziladi. Anabolik jarayonlarini yaxshilash maqsadida hayotning
155
2-haftasidan boshlab adaptogenlar (eleuterokokk, jen’-shen’) dan foydalanish
mumkin.
Orqa miya natal jarohati oqibatining og‘ir-engillik darajasi va shikastlanish
sathiga bog‘liq. Zararlanishning engil darajasida ko‘pincha o‘tib ketuvchi ishemiya
bo‘lib, 3-4 oy mobaynida tezda sog‘ayish ro‘y berishi mumkin, ba`zan parez
bo‘lgan qo‘l-oyoqda mushaklar zaifligi uzoq vaqtgacha saqlanib qolishi mumkin;
parez bo‘lgan qo‘l faolligi kam, o‘yinchoqni ushlashga urinishda uning orqada
qolishi qayd qilinadi. Organiq o‘zgarishlarga bog‘liq bo‘lgan orqa miyaning
o‘rtacha og‘irlikdagi va og‘ir zararlanishda buzilgan faoliyatning tiklanishi sekin
kechadi, davomli tiklovchi davolash talab qilinadi. Qo‘pol organiq buzilishlarda
nerv tolalarning degeneratsiyasi sodir bo‘ladi, mushaklar atrofiyasi, kontrakturalar,
skolioz, bo‘yin osteoxondrozi, son chiqishi, maymoqlik rivojlanadi va bular
ortoped davolashini talab qiladi. Bundan tashqari, A.Y.Ratnerga binoan tug‘ruq
orqa miya jarohatining kelajakdagi kechki oqibatlariga periferik tservikal
etishmovchilik (elka kamari mushaklarining gipotrofiyasi, kuraklarining chiqib
qolishi, bolaning giperqayishqoqligi bilan umumiy miopatik sindrom), miya va
orqa miya qon aylanishning o‘tkir buzilishlari, uzoq masofani ko‘ra olmaslik,
eshituv buzilishlari, tungi enurez, talvasali holatlar, to‘satdan o‘lim sindromi,
gipertoniya kasalligi, ateroskleroz va hatto jinsiy ojizlik bo‘lishi mumkin.
Hayotining birinchi yilidagi bolalarda qusish va ovqatni qayt qilish sindromi
bo‘lishi mumkin.
Profilaktikasi. Homilani antenatal muhofaza qilish tamoyillari va tug‘ruqda
uning holati monitoringi, akusherlik yo‘nalishini mukammallashtirish juda
muhimdir. “Doyaning qo‘li tegmagan bola baxtiyor», “bizning butun hayotimiz
doyalar bilan o‘zaro kelishuv” degan qadimgi aforizmlar bor. Hozirgi vaqtda
doyaning ortiqcha faolligi zarar deb sanaladi: ayol imkoni boricha o‘zi tug‘ishi
kerak, doyaning esa homilani chiqarib olishi nojoiz, doya esa tug‘ilish vaqtida
homilani osilib qolishdan ushlab qolishi lozim, holos. U “oraliqni himoya
qilish”ga, voqea hodisalarning tabiiy kechishini o‘zgartirishga urinmasligi kerak.
156
Oraliqning
butunligi
aksariyat
bolaning
jarohati
(ko‘pincha
umurtqa
pog‘onasining) hisobiga saqlab qolinadi.
Kalla suyagi ichiga qon quyilishlar
Kalla suyagi ichiga qon quyilishlar (KIQQ)ning quyidagi variantlari farq
qilinadi: subdural, epidural, subaraxnoidal, peri va intraventrikulyar, parenximatoz
va miyachaga qon quyiladi. Bundan tashqari, gemorragik infarktlar ham ajratiladi,
bunda miya oq moddasining chuqur qatlamlarida miyaning ishemik (tromboz yoki
emboliya oqibatida) yumshashidan keyin qon quyilishi ro‘y beradi.
KIQQ uchrash darajasi aniqlanmagan. Turli sabablarga ko‘ra uni aniqlash
qiyin: kechishning aksariyat nospetsifikligi yoki klinik simptomlari kamligi,
ayniqsa muddatiga yetmay tug‘ilgan bolalarda; turli statsionarlarda akusherlar,
neonatologlar klinik tajribasi va mahoratining har xil darajada ekanligi, binobarin
tug‘ruqni olib borish taktikasining farq qilishi, kesar-kesish amaliyotining uchrash
soni, perinotologiya, ona va Yangi tug‘ilgan bolani medikamentoz davolash, bitta
klinik vaziyat, laborator va boshqa paraklinik ma`lumotlarni (masalan, ul’tratovush
usulidagi topilmalari) bir xil sharhlash shular jumlasiga kiradi. Qorinchalar ichi
qon quyilishi (QIQQ) va paraventrikulyar qon quyilishlar (PVQQ) tana vazni
1500gr dan kam muddatiga yetmay tug‘ilgan bolalarda ayniqsa ko‘p (50%gacha),
tug‘ilganda tana vazni 1000dan kam bolalarda QIQQ 65-75% hollarda aniqlanadi,
vaholanki oy-kuni yetib tug‘ilgan chaqaloqlar orasida 1000ta Yangi tug‘ilgan
bolalarga 1ta hodisa to‘g‘ri keladi. Turli mualliflarning ma`lumotlariga ko‘ra,
QIQQ boshqa turlarining uchrash soni juda o‘zgarib turadi. O‘lgan
chaqaloqlarning yarmida sektsiya yorish vaqtida QIQQ va yoki bosh miya
anatomik tuzilmalarning shikastlanganligini topadilar.
Etiologiyasi. Turli bolalarda KIQQ etiologiyasi va patogenozining
geterogenligi shubhasizdir. KIQQ ga asosiy sabab omillar quyidagicha: 1)
tug‘ruqda shikastlanish; 2) perinatal gipoksiya va uning og‘ir shakllariga aloqador
bo‘lgan gemodinamik (ayniqsa arterial gipotenziya) va metabolik buzilishlar
(patologik asidoz, reoksigenatsiya fonida lipidlar peroksid oksidlanishning ortiqcha
157
faollashuvi va b.); 3) koagulyatsion va trombotsitar gemostazning perinatal
xususiyatlar (xususan, koagulyatsion gemostaz vitamin K ga qaram omillar
tanqisligi); 4) bolanning gestatsion yoshining kichikligi; 5) tomirlar devori, jigar va
miya zararlanishini keltirib chiqaradigan homila ichidagi virusli va mikoplazmali
infeksiyalar; 6) noratsional parvarish va iatrogen aralashuvidir (ayniqsa
giperosmolyar eritmalar masalan, natriy gidrokarbonatni venaga tez quyish;
nazorat qilinmaydigan ortiqcha kislorodli davo; og‘riqqa sabab bo‘ladigan
muolajalarda og‘riqsizlantirishning yo‘qligi; beparvolik bilan parvarishlash va
bolaga shikastlovchi muolajalarni bajarish; dori poliprogmaziyasi, ko‘pgina
trombotsitar ingibitorlardan foydalangan holda).
Bosh miya tug‘ruq jarohatining paydo bo‘lishining bevosita sababi ona
chanoq suyagi va homila bosh o‘lchamlarining nomuvofiqligi (chanoq suyagining
har xil tug‘ma nuqsonlari, yirik homila), shiddatli (2 soatdan kam) yoki
cho‘ziladigan (12 soatdan ortiq) tug‘ruqlar; noto‘g‘ri bajariladigan akusherlik
amallari va operatsiyalar: qisqich qo‘yish, vakuum ekstraktor, dumba bilan
kelganda qo‘lda bajarilgan amallar va homilani aylantirish, homilani chanoq
qismidan tortib chiqarish, boshini traktsiya qilish; homila manfaatlarini inkor qilib
“oraliqni himoya” qilish to‘g‘risida ortiqcha g‘amxo‘rlik hisoblanadi. Biroq homila
ichidagi surunkali gipoksiya o‘tkazgan yoki boshqa antenatal patologiyasi bo‘lgan
bolada hatto boshi bilan me`yoriy tug‘ruqlar biomexanizmida ham KIQQ vujudga
kelishi mumkin, shunga ko‘ra bunday hollarda kesar-kesish amaliyoti bilan
tug‘dirishga kirishiladi.
Bosh miya tug‘ruq jarohati va gipoksiya bir-biri bilan patogenetik bog‘liq va
odatda, qo‘shilib keladi, bunda ayrim hollarda bosh miya to‘qimalarining
shikastlanishi va KIQQ og‘ir gipoksiya oqibati, boshqa hollarda uning sababi
hisoblanadi. Ko‘pchilik neonatologlar miyaga va uning yumshoq pardalariga
jarohatli va jarohatsiz qon quyilishlar nisbati 1:10ni tashkil qiladi, deb
hisoblaydilar.
Patogenezi. Miya moddasiga, miyachaga subdural va epidural qon
quyilishlar, odatda jarohat sababli bo‘ladi. Ayni vaqtda tug‘ruq jarohatining
158
boshqa belgilari kefalogematoma, aponevroz ostiga qon quyilishi, akusherlik
qisqichlarining izlari, sinishlar va b. bo‘lganda har qanday kalla suyagi ichiga qon
quyilishlarning jarohat sababli bo‘lganligi aniqlanadi. QIQQ, PVQQ, miya
moddasiga mayda nuqtali qon quyilishlar etiologiyasi bo‘yicha odatda gipoksik
bo‘ladi. Subaraxnoidal qon quyilishlar ham gipoksik, ham travmatik genezga ega
bo‘lishi mumkin.
20-jadvalda muddatiga yetmay tug‘ilgan bolalarda PVQQ va QIQQ havfini
kuchaytiradigan omillar keltirilgan.
PVQQ va QIQQ dumli yadro boshchasi (gestatsiya muddati 28 haftadan ortiq
bolalarda) va tanasi ustidagi subependimal va paraventrikulyar pusht to‘qimasida
(gestatsiya muddati 28 haftadan kam bolalarda) qorinchalararo teshik sathida
joylashadi. Pusht to‘qimasi polipotent hujayralar saqlaydi, ular migratsiya qilib,
katta yarimsharlar qobig‘ining 6 qavat yadrolarini va chuqurroqda yotgan yadro
tuzilmalarni hosil qiladi.
19-jadval.
Muddatiga yetmay tug‘ilgan chaqaloqlarda PVQQ va QIQQ xavfini
oshiradigan patologik holatlar
Periventrikulyar leykomalyatsiyaga
Qorinchalar ichi qon quyilishi
Onada bundan oldingi
homiladorliklarning ko‘p uchraganligi
Onanning giyohvandligi, alkogolni
suiste`mol qilishi va chekishi. Tibbiyot
muassasasidan tashqaridagt tug‘ruqlar
Onadagi uragenital infeksiyalar ona
qornida rivojlanishning orqada qolishi
Bola hayotining birinchi soatlardagi
transporterovkasi
Tug‘ilishda tana og‘irligining juda
kamligi
Tug‘ruqda oksitotsin qo‘llanishi,
Arterial gipotenziya yoki boladagi
gipertenziya yoki boladagi gipertenziya
Og‘ir va davomli gipoksemiya va
giperkapniya
IVL qat`iy parametrlar bilan (nafas
olishda yuqori cho‘qqi bosimi, davomli
nafas olish, nafas chiqarishda yuqori
bosim), gialin membranali kasallik (1
turdagi NBS), “havo yo‘qotish”
sindromi (pnevmotoraks va b.)
Gipernatriemiya
Gipoglikemiya
159
tug‘ruqdan oldinroq onaning bilvosita
antikoogulyantlar, atsetilsalitsil
kislotasini qabul qilishi
SHiddatli tug‘ruqlar
Asfiksiyada tug‘ilish, ayniqsa natriy
gidrokarbonat kiritishni talab etganda
Tug‘ilishda katta gematomalar
Erkak jinsi
Venaga tez dori yuborish, ayniqsa
giperosmolyar eritmalar quyishda hajm
yuklamasi
Yurak yetishmovchiligi
Patologik asidoz ochiq arterial yo‘l
sindromi yoki persistirlaydigan fetal
tsirkulyatsiya (ya`ni o‘pka
gipertenziyasi)
Surfaktant bilan o‘rin bosuvchi davo
Gipotermiya
Homila ichi hayotining 35-haftasida pusht qavati so‘riladi. Pusht qavatiga
bazal ganglialar uzviy yopishadi. Bu soha to‘qima quvvatlashi bo‘lmagan, bazal
membranasi etarlicha shakllanmagan kapillyarlar bilan betartib joylashgan ko‘p
miqdorda qon ta`minoti bilan farq qiladi (kollogen tanqisligi); arterial
tsirkulyatsiya haddan ziyod bo‘lsa ham, venoz oqim qiyinlashgan. Shuning uchun
aterial bosimning vaqtincha ko‘tarilishi pusht qavatining mikrotsirkulyator to‘lib
ketishga olib kelib, subependimal qon quyilishi (SEQQ), so‘ngra (tomirlar
yorilganda) PVQQ va QIQQ ni chaqiradi.
Boshqa tomondan, yaqqol gipoksemiyada rivojlanishi mumkin bo‘lgan
arterial gipotenziya periventrikulyar tsirkulyatsiyaning ishemik shikastlanishiga
olib keladi, qon ta`minotining keyingi tiklanishi esa (ayniqsa tez) me`yoriy yoki
arterial bosim oshishida qon quyilishiga sabab bo‘ladi. Pusht matriksi sohasida
barqaror va davomli gipoperfuziya periventrikulyar leykomalyatsiyaga (PVL) olib
keladi. Asosiy muammo kasal muddatiga yetmay tug‘ilgan bolada miya qon
oqimining yaxshi nazorat qila olmaslikdan iborat. Pusht qavatida tizimli qon
oqimidagi o‘zgarishlarda, miya qon oqimini autoregulyatsiya qila olmaydi va
160
uning
har
qanday
keskin
o‘zgarishlari mikrotsirkulyatsiyaning jiddiy
yomonlashuviga olib kelib, qon quyilishining yuqori havf omillari hisoblanadi.
KIQQ genezida gemostaz trombotsitar halqasi holati xususiyatlarining
ahamiyati unchalik aniq emas: trombotsitlarning agregatsion faolligi kollogen
ADFning har xil dozalari kabi agentlar ta`siri ostida xuddi shunday gestatsiya
muddatidagi sog‘lom Yangi tug‘ilgan bolalar bilan taqqoslanganda ishonarli past
bo‘lganligi isbotlangan.
SHuni hisobga olib, KIQQ uchrash sonini trombotsitlarning adgeziv
agregatsion funktsiyasini yaxshilaydigan dori vositalarini, xususan ditsinon
(etamzilat natriy)ning oldini olish maqsadida qo‘llash bilan kamaytirishga
muvaffaqiyatli urinishlar qilgan.
Biroq hayotning birinchi soatlarida, shuningdek qonning giperyopishqoqligi,
politsitemiyada
trombotsitlarning
past
adgeziv-agregatsion
faolligi
–
trombozlardan himoya omili, shuning uchun uni oshirish maqsadga muvofiq emas.
Bundan tashqari, trombotsitar gemostaz hususiyatlari KIQQ patogenezining
halqalardan biridir, uning holati KIQQ har qanday variantlari rivojlanishining
boshqa yuqori xavf omillarining salbiy ta`sirini butunlay yo‘q qila olmaydi.
III va IV darajadagi KIQQning o‘ziga xos asorati venoz gemorragik
infarktlar bo‘lishi mumkin. Ular odatda bir tomonlama va venani o‘rab turgan
to‘qimalarning massiv (qattiq) bosilishidan paydo bo‘ladi. Arterial tomirlarning
venoz gemorragik infarktlari va trombo-embolik zararlanishlarning natijasi
porentsefaliya hisoblanadi. QIQQning eng qonuniyatli oqibatlaridan biri –
qorinchalarning kengayishidir.
Dostları ilə paylaş: |