Olib borish taktikasi. Apgar shkalasi bo‘yicha past baho bilan tug‘ilgan
hamma bolalar, agar ularda o‘pkaning yordamchi ventilyatsiyasi yoki reanimatsiya
to‘liq o‘tkazilgan bo‘lsa, intensiv terapiya bo‘limiga o‘tkazilishlari shart. Bu
bo‘limda chaqaloqlar tug‘ilgandagi holatining bir necha soat yoki kun ichida
og‘irligiga ko‘ra monitor quvzatuvda bo‘ladilar. Bunday sharoitda ota-onalarga
bolalarini erkin ko‘ra olishlarini ta`minlash kerak. Organizmning hayotiy muhim
qator faoliyatlari holati va gomeostaz ko‘rsatkichlari holati ustidan uzluksiz
kuzatiladi. Monitoring klinik, laborator, apparat turlariga bo‘linadi.
Klinik monitoring: a) tana vaznini o‘lchash (kuniga 2 marta); b) bola klinik
holatining o‘zgarishi to‘g‘risidagi dinamik yozuvlar (nevrologik, somatik status);
v) Har 3 soatda nazorat qilish kerak: nafas sonini, nafas olish harakterini (nafas
olishda ishtirok etuvchi ko‘krak qafasinining bo‘sh sohalarining chuqur tortilishi,
ixrab nafas chiqarish), yurak urishlari soni, teri va shilliq qavatlar rangi, tana
harorati, ovqatlanish (so‘rish refleksining faolligi). g) olayotgan suyuqligi (ovqati,
infuzion davo, dori vositalarini eritish) va tarkibi (kaloraj, oqsillar, yog‘lar va
uglevodlar); d) yo‘qotilgan hamma suyuqliklar hajmini hisobga olish (siydik,
najas, qayt qilish, me`dada turib qolgan suyuqlik); j) bolani har gal ko‘ruvda “oq
dog‘” simptomiga baho beriladi.
Apparat monitoringi orqali O‘SV, kardiomonitorlar, qonning kislorod bilan
to‘yinishi (imkoniyati bo‘lsa) ko‘rsatkichlarini ruyxatga olish mumkin.
125
Laborator
monitoringi:
a)
gemotokrit,
gemoglobin,
leykotsitlar,
eritrotsitlar, retikulotsitlar, trombotsitlar miqdori, rang ko‘rsatkichi va leykotsitar
formula; b) KAM (RN, BE, RCO
2
, RO
2
); qon, balg‘am, siydik, me`da suyuqligi,
najas, likvor, kindik jarohati va eshituv yo‘lidan ajralma Gram bo‘yicha bo‘yash va
surtma mikroskopiyasi; g) siydikning klinik analizi; d) qonning biokimyoviy
analizi: glyukoza, umumiy oqsil, bilirubin va uning fraktsiyalari, darajasi,
transaminazalar
faolligi,
mochevina,
kaliy,
natriy,
kal’tsiy,
magniy
qontsentratsiyasi; e) qon va siydik osmolyarligi; j) koagulogramma; z)
koprogramma; y) ko‘krak qafasi va qorin rentgenogrammasi.
Qiyosiy tashhis tug‘ilishda kardiorespirator depressiya qo‘zg‘atuvchi
holatlar, shuningdek o‘tkir qon yo‘qotishlar (jumladan ichki a`zolar jarohati), kalla
suyagi ichiga qon quyilishlar, yurak va miyaning rivojlanish nuqsonlari, o‘pka
kasalliklari, kalla suyagi ichida tug‘ruq va spinal jarohatlar, diafragmal churralar
bilan o‘tkaziladi. Muddatidan o‘tib tug‘ilgan bolalarda, ayniqsa, mekoniy
aspiratsiyasi sindromi, tug‘ruq jarohatlari, persistirlovchi o‘pka gipertenziyasi va
pnevmatoraks, muddatiga yetmay tug‘ilgan bolalarlarda esa – nafas buzilish
sindromi, kalla suyagi ichiga qon quyilishlar, giperammoniemiya sindromi ko‘proq
uchraydi.
Tug‘ilishda kardiorespirator depressiya – tug‘ilishda MNS faoliyati pasayib
ketish sindromi borligi, jumladan mushak tonusining pasayishi, gipoventilyatsiya,
aksariyat bradikardiya mavjudagi, biroq qonda gipoksemiya, giperkapniya, yaqqol
asidoz yo‘qligi xos. Bunda bolada hayot faoliyatining bir necha pasayib ketishiga
xos belgilar bo‘lishi mumkin.
Ko‘pincha bolaning kardiorespirator depressiya va Apgar shkalasi bo‘yicha
past baho olib tug‘ilish sababini aniqlab bo‘lmaydi. Odatda bu bolalarga atrof
muhit sharoitlarini optimal tashkil qilish hamda vaqtincha nafas va boshqa
quvvatlashni tashkil etishning o‘zi kifoya qiladi va Apgar bo‘yicha baholash 5
daqiqadan o‘tgach 7 ball va bundan yuqoriga chiqadi. Ilgari xuddi shunday
bolalarda engil yoki o‘rtacha og‘irlikdagi asfiksiya tashhisi qo‘yilgan va ularga
kerak bo‘lmagan infuzion va farmakoterapiya tayinlangan.
126
Davolash. Asfiksiya o‘tkazgan bolalarda davolash optimal mikroiqlimni va
komfort sharoitni yaratishdan, gipoksemiyani davolash, qonnning me`yoriy gaz
tarkibini, yurak faoliyatini, qon bosimini va aylanib yuruvchi suyuqlik xajmini,
qondagi glyukoza miqdorini bir me`yorda ushlab turishdan iboratdir. Qonning
me`yoriy elektrolit tarkibini tiklash va bir me`yorda ushlab turish(normo- Na+, K+,
Cl-, Ca++, Mg++). Buning uchun parenteral ovqatlantirishni iloji boricha tezroq,
ya`ni gipoksemiyani davolab bo‘lgandan so‘ng va me`yoriy qon aylanish tiklangan
zahoti boshlash kerak. Asfiksiyaning og‘ir darajalarida enteral ovqatlantirishni 2-3
sutkaga kechiktirish lozim.
Rejali infuzion terapiyani zarurat bo‘lganda tug‘ilishdan 40-50 min o‘tgach
boshlash kerak. Infuzion davoning odatdagi hajmi hayotining birinchi kunlarida
60-80ml/kg (tana vazni 750g dan kam muddatiga yetmay tug‘ilganlarda hajm 100-
200 ml/kg gacha ko‘paytirilishi mumkin), har kuni yuborilayotgan suyuqlik hajmi
20 ml/kg oshiriladi, suyuqlik hajmi 140 -200ml/ kg / sut. etmaguncha. Biroq yurak
etishmovchiligi, o‘pka, miya shishida bolaning sutkalik ehtiejtdan kelib chiqib
infuzion terapiya 2/3ga qisqiradi.
16 – jadval
Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarni suyuqliklarga bo‘lgan fiziologik talabi
.
Yoshi
(sutka)
Tana vazni (g)
>1000
1001-1500
1501-2500
>2500
1
80-100
60-80
40-60
30-40
2
100-120
80-100
60-80
40-70
3-4
120-150
100-120
80-100
70-90
5-7
150-180
(200 gacha)
120-160
(180 gacha)
100-150
(170 gacha)
90-140
(160 gacha)
Infuzion davoning hajmidan sur`ati muhim, shuning uchun uni har 6-8 soatda
nazorat qilib turish kerak. Hayotning birinchi kunida odatda infuziya uchun 5-
10%li glyukoza eritmasi ishlatiladi. Infuzion davo ifodasi va sur`ati ko‘p jihatdan
asosiy klinik-laborator ko‘rsatkichlarning monitoring natijalariga bog‘liq .
Metabolik
buzilishlar
korrektsiyasi
va
oldini
olish:
gipo-
va
giperglikemiyalar, asidoz, gipokal’tsiemiya, gipomagniemiya (quyiga q.) va b.
127
Gipoglikemiyani qonda glyukoza darajasi 2.6 mmol’/ldan past bo‘lganda
aniqlanadi.
Qonda glyukoza darajasini birinchi aniqlashni gipoglikemiya rivojlanish havf
guruhidagi bolalarda tug‘ilishdan 30 – 60 daqiqa o‘tgach o‘tkazish maqsadga
muvofiq, so‘ngra dastlabki 2 kun ichida qonda glyukoza qontsentratsiyasini har 3
soatda yoki har bir ovqatlantirishdan oldin o‘lchanadi. Infuzion terapiya olayotgan
bolalarda glyukozaning darajasi oxirgi 2 o‘lchovdan so‘ng me`yoriy ko‘rsatkichga
etsa, glyukozaning darajasini har 12 soatda aniqlanadi. Glyukozaning qondagi
miqdori 2,6 mmol’/ldan past, lekin 1,1 mmol’/ldan past bo‘lmagan holatlarda
ko‘krak bilan ovqatlantirish sonini yoki beriladigan sut hajmini ko‘paytirish lozim.
Glyukoza eritmalarini parenteral yuborish gipoglikemiya darajasi 1,1
mmol’/l va bundan past bo‘lganda boshlanadi. Glyukozaning 10%li eritmasini
vena ichiga, daqiqasiga 2,5 ml/kg tezlikda 5 daqiqa davomida sekin, oqim holida
yuboriladi. Glyukozaning miqdorini yuborilgandan 30 daqiqa so‘ng aniqlanadi va
keyin har 3 soatda aniqlanadi. Agar glyukozaning qondagi miqdori 1,1 mmol’/ldan
past holati saqlansa, bunda glyukozani vena ichiga oqim shaklida yuborish
qaytariladi va infuzion terapiya davom ettiriladi. Giperglikemiya odatda optimal
bo‘lmagan infuzion davo oqibati hisoblanadi. Agar glyukoza darajasi 10
mkmmol’/l dan yuqori bo‘lsa, insulin 0,1 TB/kg/soat dozada gipoglikemiyani
muntazam nazorat qilgan holda va glyukoza infuziyasi sur`ati cheklangan
mikrooqim bilan tayinlanadi.
Gipokal’tsiemiya qonda umumiy kal’tsiy darajasi 1,75 mmol’/l dan kam va
ionlangani – 0,85 mmol’/l dan past bo‘lganda aniqlanadi. U erta (hayotning
dastlabki 3 kuni), o‘rtacha (hayotning 4-7-kunlari) va kechki (hayotining 3-
haftasida va keyinroq boshlanadi) bo‘ladi. Gipokal’tsiemiyada vena ichiga 10%li
kal’tsiy glyukanat eritmasi 1-2 ml/kg dozada (ya`ni 9-18 mg kal’tsiy 1kg tana
vazniga). Bunda oy-kuni to‘lib tug‘ilgan chaqaloqda kal’tsiyga sutkalik ehtiyoj 75
mg/kg (juda muddatiga yetmay tug‘ilganlarda 150 mg/kg gacha etadi.)
O‘tkir postasfiktik davrda foydalaniladigan dori vositalarining asosiy
guruhlari quyidagicha: antigipoksantlar, antioksidantlar, metabolik, gemodinamik
128
buzilishlarning korrektsiyasi uchun foydalaniladigan vositalar. Bundan tashqari,
oksigenoterapiyaning har xil usullari qo‘llaniladi.
Oksigenoterapiya, O‘SV 100%li kislorod bilan nafas olishda qon RO
2
ni, 5.33
kPa dan ko‘pga yoki RSO
2
ni 9.33 kPa dan yuqori me`yorlashtirishga imkon
bo‘lmaganda qo‘llaniladi. Yangi tug‘ilgan chaqaloqlar, ayniqsa muddatiga yetmay
tug‘ilganlarga sof kislorodni ingalyatsiya qilish mumkin emas deb hisoblanadi.
80%li kislorod bilan O‘SV davomiyligi 100% namlanganda ko‘pi bilan 2-3 soat,
60%li kislorod bilan ko‘pi bilan 10 soat, birmuncha davomli ingalyatsiyalarni esa
ko‘pi bilan 30%li kislorod bilan o‘tkazgan ma`qul. Kislorod davoning 2 jihatiga
e`tibor beraylik: harorat va namlik. Sovuq kislorod havo aralashmasi faqat sovuq
stress qo‘zg‘atmay, issiqlik berishni keskin ko‘paytiradi, natijada periferik qon
aylanishi buziladi.
129
3 - BOB. NERV TIZIMINING PERINATAL PATOLOGIYASI
HKK (R10-R15)
Miya perinatal zararlanishlarning haqiqiy soni aniqlangan deb hisoblab
bo‘lmaydi. Bu nevrologik me`yorni patologiyadan farq qilish uchun asosiy
mezonlarning aniqmasligiga bog‘liq. Agar kattalarda va o‘smirlarda hatto
“nevrologik me`yor” tushunchasi faol bahslar sabab bo‘layotgan va funksional,
yuklamali testlar, me`yor to‘g‘risidagi masalani hal qilish uchun dinamik
kuzatuvchining ahamiyati Yangi tug‘ilgan bolalarning nevrologik statusini
baholashda nihoyatda o‘rinlidir.
Ayni vaqtda, Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarni sinchiklab klinik tekshirish
ahamiyatiga etarlicha baho bermaslikdan qochish lozim. A.YU.Ratner va uning
bolalar nevrologlari maktabi tug‘ruqxonalarda Yangi tug‘ilgan bolalarning orasida
ko‘p marta takrorlangan ommaviy ko‘riklarda, klinik tekshirishda amalda uchta
boladan bittasida neonatal nevrologik buzilishlarning belgilari bo‘lgan
(A.YU.Ratner, S.V.Bondarchuk, 1992). 11 jadvalda Rossiya pediatrlarining VI
Kongressida
tasdiqlangan
va
Rossiya
perinatal
tibbiyot
assotsiatsiyasi
mutaxassislari tomonidan ishlab chiqilgan, Yangi tug‘ilgan chaqaloqlar markaziy
nerv tizimini perinatal jarohatlanishlarining tasnifi keltirilgan.
17 – jadval
Yangi tug‘ilgan chaqaloqlar markaziy nerv tizimining perinatal
jarohatlanish tasnifi
Patogenetik
harakteristika
Nozologik shakli
Asosiy klinik simptomlari
va sindromlari
I.MNTni gipoksik jarohatlanishi
I. A) P 91.0
TSerebral ishemiya
TSerebral ishemiya
1 daraja (engil)
MNTning qo‘zg‘alishi va/yoki
susayishi (5-7 kungacha)
130
TSerebral ishemiya
II daraja (o‘rta og‘ir)
MNTning qo‘zg‘alishi va/yoki
susayishi (5-7 kundan ortiq)
Talvasa
Miya ichi gipertenziyasi
Vegetativ-vistseral buzilishlar
TSerebral ishemiya
III daraja (og‘ir)
10 kundan ortiq tserebral faollikning
jadal kamayishi
So‘nish-koma
So‘nish - qo‘zg‘alish-talvasalar
So‘nish -talvasalar-koma
Talvasalar (epistatus)
Miya o‘zagi bo‘limlarini
disfunktsiyasi
Dekortikatsiya
Detserebratsiya
Vegetativ-vistseral buzilishlar
Jadallanuvchi miya ichi
gipertenziyasi
I. B) R 52
Gipoksik genezli miya ichi
qon quyilishlari
1. Qorinchalar ichiga qon
quyilishi birinchi darajasi
(subependimal).
Muddatiga yetmay tug‘ilgan
chaqaloqlarga xos
Spetsifik nevrologik simptomlarsiz
2. Qorincha ichiga qon
quyilishi II daraja
(subependimal +
intraventrikulyar). Muddatiga
yetmay tug‘ilgan
chaqaloqlarga xos
Shok
Apnoe
So‘nish-koma
Talvasalar
Miya ichi gipertenziyasi
(jadal yoki sekin jadallashuvchi)
3. Qorincha ichiga qon
quyilishi III daraja
(subependimal +
intraventrikulyar+
periventrikulyar). Muddatiga
yetmay tug‘ilgan
chaqaloqlarga xos
Shok
Apnoe
Chuqur so‘nish-koma
Talvasalar (asosan tonik)
Miya ichi gipertenziyasi
(bosh miya o‘zagi kaudal qismining
disfunktsiyasi bilan jadal yoki sekin
progressirlanishi)
Markaziy nerv tizimi yuqori
qo‘zg‘aluvchanligi
Giperesteziya
131
4. Birlamchi subaraxnoidal qon
quyilishi. Muddatiga yetmay
tug‘ilgan chaqaloqlarga xos
Partsial (fokal) klonik talvasalar
Miya ichi gipertenziyasi (o‘tkir
gidrotsefaliya)
5. Miya moddasi ichiga qon
quyilishi (parenximatoz).
Muddatiga yetmay tug‘ilgan
chaqaloqlarga xos
Klinik ko‘rinish qon quyilishlarning
hajmi va joylashgan joyiga bog‘liq:
Klinik belgilarsiz bo‘lishi mumkin
Yuqori qo‘zg‘aluvchanlik-
talvasalar
Chuqur so‘nish-talvasalar
Partsial (fokal) talvasalar
Miya ichi gipertenziyasi
2. V) MNTning qo‘shma
ishemik-gemorragik
jarohatlanishi
(notravmatik)
Klinik kurinishi va umumiy
ahvolning og‘irligi asosiy jarohat
turiga va joylashish joyiga bog‘liq.
P. MNT travmatik jarohatlanishi
P.A)R10
Miya ichi tug‘ruq
travmasi.
1) epidural qon quyilish
Erta miya ichi gipertenziyasi
Yuqori quzg‘aluvchanlik
Talvasalar
Ba`zida qon quyilgan tarafda ko‘z
qorachig‘ini kengayishi
2) Subdural qon quyilish
Supratentorial
Subtentorial (infratentorial
Klinik belgilarisiz kechishi
Gemiparez
Partsial talvasalar
Qon quyilgan tarafda ko‘z
qorachig‘ining
Kengayishi (har doim
kuzatilmaydi!)
Miya ichi gipertenziyasi
(progressirlovchi)
O‘tkir miya ichi gipertenziyasi
Tonik talvasalar
Bul’bar buzilishlar
So‘nish-koma
Nafas va yurak faoliyatini
jadallashgan buzilishlari
132
3) Qorinchalar ichiga qon
quyilishi
Yuqori ko‘zg‘aluvchanlik-so‘nish
Talvasa (fokal, mul’ti-fokal)
Jadallashgan miya ichi
gipertenziyasi – gidrotsefaliya
Nafas va yurak faoliyatini
buzilishlari
4) Parenximatoz qon
quyilishlar (gemorragik
infarkt)
Yuqori ko‘zg‘aluvchanlik
So‘nish - koma
Talvasalar
Jadallashgan miya ichi
gipertenziyasi
O‘choqli buzilishlar
(gematomaning hajmi va
joylashgan joyiga bog‘liq)
Klinik belgilarisiz kechishi
mumkin
5) Subaraxnoidal qon quyilish
Yuqori ko‘zg‘aluvchanlik
Giperesteziya
O‘tkir tashqi gidrotsefaliya
Talvasalar
So‘nish - «tetik»koma
II. B) 3.11.5
Orqa miya tug‘ruq
jarohatlari
Orqa miyaga qon quyilishi
(cho‘zilish, uzilish,
shikastlanish) umurtqa
pog‘onasining jarohatlanishi
yoki jarohatlanishisiz
Spinal shok
Nafas buzilishlari
Harakat va sezgi buzilishlari
Sfinkterlar funktsiyasini buzilishi
Klod Bernar-Gorner sindromi
II. V) R14
Periferik nerv tizimi
tug‘ruq jarohatlari
Elka chigalining travmatik
zararlanishi
Dyushen-Erba proksimal turi
(Cv-Cvi)
Qo‘lning (qo‘llarning) proksimal
qismi sust parezi
Dejerin-Klyumpke distal turi
(Svii-Ti)
Qulning (qo‘llarning) distal qismi
sust parezi
Klod Bernar-Gorner sindromi
Total falaj (Sv-Ti)
Qulning (qo‘llarning) total sust parezi
Klod Bernar-Gorner sindromi
Nafas buzilishlari
133
Diafragmal nerv jarohatlanishi
Nafas buzilishlari («paradoksal»
nafas, taxipnoe)
Klinik belgilarisiz kechishi mumkin
Yuz nervining travmatik
zararlanishi
Zararlangan tomonida:
Lagoftal’m
Burun-lab uchburchagining
tekislanishi
Qichqiriq vaqtida og‘izni sog‘
tomonga tortilishi
Boshqa periferik nervlarning
travmatik zararlanishi
Klinik ko‘rinishi nerv turi va
joylashgan joyiga bog‘liq
III. MNTning dismetabolik va toksikometabolik buzilishlari
III. A) R 70-R 71
Moddalar
almashinuvining o‘tib
ketuvchi buzilishlari
1) Yadroviy sariqlik (bilirubin
ensefalopatiyasi)
So‘nish
Apnoe
Talvasalar
Opistotonus
Qaytalanuvchi distonik hujumlar
«Botayotgan quyosh» simptomi
2) Gipoglikemiya
Klinik belgilarsiz
So‘nish – qo‘zg‘alish
Talvasalar
3) Gipomagniemiya
Quzg‘alish
Talvasalar
4) Gipermagniemiya
So‘nish -koma
Apnoe.
5) Gipokal’tsiemiya
Yuqori qo‘zg‘aluvchanlik
Talvasalar
Mushak titaniq spazmlari
Arterial gipotenziya
Taxikardiya
6) Giponatriemiya
Klinik belgilarisiz
So‘nish
Arterial gipotenziya
Talvasalar
Koma
7) Gipernatriemiya
Yuqori quzg‘aluvchanlik
Arterial gipertenziya
Taxikardiya
134
III. B) R 04
MNT funksiyasining
toksikometabolik
buzilishi
Homiladorlik davrida spirtli
ichimliklarni ichish, chekish,
narkotiklar va tobelikni
chaqiruvchi dori moddalarini
qabul qilish natijasida kelib
chiquvchi holatlar
MNTga toksinlar (virusli,
bakterial) ta`sirida kelib
chiquvchi holatlar
Homilaga yoki yangi tug‘ilgan
chaqaloqga yuborilgan dori
moddalarini MNTga ta`siri
natijasida kelib chiquvchi
holatlar
Yuqori quzg‘aluvchanlik
Talvasalar
Giperakuziya
So‘nish
Koma
IV. Perinatal davrdagi infeksion kasalliklar natijasida MNTning zararlanishi
IV.A)R35-R37
MNTning homila ichi
infeksiyalari (TORCH-
sindromi) natijasida
zararlanishi
Entsefalit
Meningit
Sitomegalovirus infeksiyasi
Gerpetik infeksiya
Toksoplazmoz
Tug‘ma qizilcha
ESNO-viruslari va b.
Zaxm
Meningoensefalit
IV. B)
MNTning neonatal
sepsis natijasida
zaralanishi
Meningit
Meningoentsefalit
Ventrikulit
Entsefalit
Streptokokkli infeksiya
Stafilokokkli infeksiya
Koli-bakterial infeksiya
Klebsiellez infeksiyasi
Ko‘k yiring tayoqcha
infeksiyasi Listerioz
Kandidoz
Meningeal
Miya ichi gipertenziyasi
Talvasalar
Koma
Gidrotsefaliya
O‘choqli buzilishlar
Tashxis namunalari
- 1 oygacha MNT perinatal zararlanishining o‘rta og‘ir darajasi, susayish sindromi,
o‘tkir bosqichi.
- 1 oydan keyin – MNTning perinatal zararlanishi, o‘rta og‘ir darajasi, gipoksik-
gemoragik etiologiyali, QIQQ I darajasi, gidrotsefaliya sindromi, tiklanish davri.
Gipoksik-ishemik ensefalopatiya
135
Gipoksik-ishemik ensefalopatiya (GIE) ante-, intra- yoki aralash
gipoksiyaning bevosita oqibati hisoblanadi va 1000ta oy – kuniga yetib tug‘ilgan
chaqaloqlarda 1,6 dan 8,0 gacha uchraydi.
Patogenezi.
Yangi
tug‘ilgan
chaqaloqlarning
gipoksik-ishemik
ensefalopatiyasi rivojlanishida gipoksiya ham, ishemiya ham ahamiyatga ega.
Bunday sharoitda u yoki bu omilning ustuvorligi o‘ziga xos ko‘rinishga ega.
Oy-kuni yetib tug‘ilgan chaqaloqlar uchun miya gipoksiyasida bosh miya
po‘stlog‘i va po‘stloq osti oq moddasining parasagital zararlanishi xos bo‘lib,
uning asoratli kechishida spastik tetraplegiya va aqliy etishmovchilik qonuniyatli
natija bo‘lishi mumkin. Oy-kuni yetib tug‘ilgan chaqaloqlarda miya gipoksik
zararlanishining boshqa spetsifik morfologik belgisi bazal gangliyalar va
talamusning status marmoratus hisoblanib, xoreoatetoz va ruhiy rivojlanishdan
orqada qolishga olib keladi. Po‘stloq va po‘stloq osti oq moddasining fokal va
mul’tifokal nekrozi oy-kuni yetib tug‘ilgan chaqaloqlarda ham, muddatiga yetmay
tug‘ilgan chaqaloqlarda ham GIE ga xos o‘zgarishlar bo‘ladi, bunda gemiparez va
fokal tutqanoqlar shakllanishi mumkin.
SHuningdek, gestatsiyaning har qanday muddatidagi bolalar uchun miya
zararlanishining umumiy xili neyronlarning selektiv va diffuz nekrozi hisoblanadi.
Oy-kuni yetib tug‘ilgan bolalarda selektiv nekrozning xususiyati uning bosh miya
po‘stlog‘ida, miyachada, bosh miya o‘zagida va orqa miyada joylashuvi
hisoblaniadi, odatda, miya o‘zagi va spinal shikastlanishga tegishli o‘zgarishlar
o‘tkir va og‘ir gipoksiyada, surunkali va engil gipoksiyada esa po‘stloqqa tegishli
buzilishlarga olib keladi. Oqibati nohush kechganida, bolalarda spastik
tetraplegiya, aqliy zaiflik, miya o‘zagi disfunktsiyasi, talvasalar rivojlanadi.
Muddatiga yetmay tug‘ilgan bolalarda neyronlarning selektiv nekrozi dientsefal
sohada va bosh miya po‘stlog‘ida ustunlik qiladi, bu spastik tetraplegiya, kranial
nervlar zararlanishini shakllantirishi, “diqqat-tanqisligi sindromi” va “gipotalamik
sindrom” bo‘lishi mumkin.
Gipoksiyada muddatiga yetmay tug‘ilgan bolalar miyasining shikastlanish
morfologiyasi uchun peri- va intraventikulyar zararlanishlar xos hisoblanadi.
136
Aynan shunday shikastlanishning sababi, gestatsiya yoshi 32 haftadan kam
bolalarda yon qorinchalar oldingi shoxi tubidagi germenal (pusht) matriksida qon
ta`minotining terminal turda bo‘lishidir.
Terminal matriksning so‘rilib ketishi va terminal qon ta`minoti o‘rniga
magistral qon ta`minoti turi odatda kontseptual yoshning 32 haftalarida ro‘y
beradi. Peri- va intraventrikulyar zararlanishlar rivojlanishining muhim qo‘shimcha
omili
“passiv” bosim fenomeni sanaladi. Bu gipoksiyada tomirlar
autoregulyatsiyasining yo‘qotilishiga va tserebral qon oqimining tizimli bosimga
chiziqli bog‘liqligiga ega. Tizimli bosim oshganda qon quyilishlar, pasayganda –
ishemiya va nekroz rivojlanadi. Birinchi holatda terminal venalar trombozi,
so‘ngra qon quyilishi paydo bo‘ladi. Jarayon odatda, unilateral joylashadi va
gemiplegiya va aqliy etishmovchilikka olib keladi.
Ikkinchi holatda periventrikulyar oq moddaning bilateral ishemik
zararlanishi (leykomalyatsiya) ro‘y berib, periventrikulyar oligodendrogliyaning
ozod radikalarga nisbatan sezuvchanligini belgilaydi. Bu holatda hujayra
halokatining apoptoz mexanizmi asosida yuzaga chiqadi. Spastik para- va
tetraplegiyalar, aqliy zaiflik, ko‘rishning pasayishi bu zararlanishning natijasi
hisoblanadi.
Dostları ilə paylaş: |