O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi


-Mavzu: Muzey  tuplamlarini  saklash



Yüklə 497,39 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/16
tarix02.01.2022
ölçüsü497,39 Kb.
#40030
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   16
2 5204369034006495906

                              10-Mavzu: Muzey  tuplamlarini  saklash. 

 

 

 

 

 

 

Reja: 

 

1. 

Muzey fondini saklash tushunchasi. 

 

2. 

Fondni saklash tartibi. 

 

3. 

Muzey predmetlarini konservatsiyalash va kayta tiklash. 

 

4. 

Muzey predmetlarini turli sharoitlarda saklash. 

 

 



1. Barcha predmetlar jumladan muzey pretmetlari xam fizik-mexanik shikastlanishga vа 

ximik uzgarishlarga duch keladi. Bu xolat xavo va yoruglik tavsirida yuz beradi. SHuningdek 

biologik zararkunandalar xam muzey predmetlariga kup zarar keltiradi. Aynan shu va boshka 

turdagi zararlarni oldini olish maksadida muzeylarda saklash tartibi ishlab chikiladi. Saklash 




 

31 


tartibi majmuiga issiklik-namlik rejimi,  xavoni ifloslanishidan saklash, biologik, mexanik 

zararlardan saklash tadbirlari kiradi. Bularni xammasi Fondni saklash tizimini tashkil etadi. 

 

Saklash tizimi va tartibi asoslarini ishlab chikishga va amalga oshirishga yunaltirilgan 



fond ishi muzey fondini saklash deb ataladi. 

 

2. Dastlab muzey predmetlari va ilmiy-kumakchi materiallarini kanday xarorat namlik 



me`yorlarda saklanishi zarurligini kurib chiksak. Avvalo shuni aloxida ta`kidlash kerakki, xar bir 

predmetni kanday xom-ashyolardan tayyorlanganligi foydalanilgan davri, saklanganlik darajasi 

yaxshilab urganib chikilishi zarur. Aniklangan ma`lumotlardan kelib chikib, xar predmet uchun 

uziga xos xarorat-namlik me`yori ishlab chikildi. Umumun olganda mutaxasislar muzey 

predmetlari va ilmiy-kumakchi materiallar uchun kuyidagi  xarorat - namlik meyorini taklif 

etishadi: metallar uchun xarorat Q180 -Q200S, nisbiy namlik 50% gacha; oyna, emal va   

keramika buyumlari uchun xarorat Q120-Q200S va nisbiy namlik 55-65%; zeb-ziynat toshlar 

(kimmatbaxo va yarim kimmatbaxo toshlar xam) uchun Q150-Q180S, 50-55% nisbiy namlik; 

yogoch maxsulotlari uchun Q150-Q180S va 50-60%, gazlamalar uchun Q150-Q180S va 55-

65%, teri, pergament, muyna maxsulotlari uchun Q160-Q180S va 50-60 %, kogozlar Q150-

Q190S va 50-55%, suyak, shox, muguz va toshbaka uchun Q140-Q150S va 55-60%, 

musavvirlik asarlari uchun Q120-Q180S va 50-55%, ok-kora tasvirdagi fotosuratlar uchun 

Q120S gacha va 40-50%, rangli tasvirdagi fotosuratlar uchun Q50Sgacha va 40-50%. 

 

Maxsulotlarni kompleks saklash  uchun esa, kursatkichlar kuyidagicha: xarorat Q180 



10S, nisbiy namlik 50-60%. 

 

Zarur xarorat namlik me`yorini ushlab turish uchun konditsionerdan, agar u bulmasa, 



isitish moslamasi, shamollatish, namlaydigan kurilma va kuritgichlardan foydalaniladi. 

Konditsioner (sovutgich) dan foydalanilganda xam xarorat - namlik me`yorini doimiy nazorat 

kilib turish lozim. Bu jarayonda psixometr, gigrometr, termometr yoki uzi yozuvchi asboblar - 

gigrograf va termograflardan foydalaniladi. Asboblarning kursatkichlari sutkada 2 marta doim 

bir vaktda maxsus jurnalga kayd etiladi. 

 

Kadimiy muzey predmetlariga ifloslangan changlar - tarkibida oltingurgut bulgan gaz, 



vodorod sul'fid, ammiak, xlor, suzib yuruvchi organik va mineral changlar, kurumlar ta`sir 

kiladi. Buning oldini olish uchun muzey joylashgan joyning sanoat korxonalaridan yakni yoki 

uzokligiga, muzey xududining tozaligiga e`tibor berish kerak. 

 

Lekin ba`zi xollarda muzeydagi rezina buyumlar va buyoklar xam, vodorod sul'fidning 



manbai bulib xizmat kilishi mumkin. 

 

Tarkibida oltingurgut bulgan gaz asosan, gazlama, teri, kogoz, musavvirlik asarlari, 



marmar va boshka maxsulotlar uchun xavflidir. 

 

Xlor esa gazlamalar, kogoz, kumush, jez, marmar va boshka maxsulotlar uchun xavf 



xisoblanadi. 

 

Yoruglik tizimi xam muzey predmetlariga katta ta`sir kiladi. Bu ularning kanday xom-



ashyodaн tayyorlanganligiga boglik buladi. Predmetlarning yoruglikka chidamlilik darajasiga 

karab uch guruxga bulinishi mumkin: 

1. 

Yoruglik chidamlilik darajasi yukori predmetlar: metall buyumlar, rangsiz toshlar, gips, 



keramika, rangsiz oynalar. 

2. 


Yoruglikka chidamlilik darajasi urtacha predmetlar: suyak, teri, muyna va yogoch 

maxsulotlar xamda musavvirlik asarlari. 

3. 

Yoruglikka chidamlilik darajasi past predmetlar: fotosuratlar, kogoz, gazlamalar. 



 

Muzey predmetlariga biologik zararkunandalar xam katta zarar keltiradi. Biologik 

zararkunandalarning kupayishiga kuprok xarorat - namlik me`yorining buzilishi sabab buladi. 

Zanburuglar, mogor bosish xolatlari kuprok zarar keltiradi. Mogor bosish xolati kuprok xarorat 

Q200Q250Sva nisbiy namlik 70% bulganda rivojlanadi. Uni oldini olish uchun muzey 

predmetlari 2% spirt aralashmasi bilan artiladi. Muzey predmetlariga turli xashoratlar xam katta 

xavf soladi. Ularga karshi kurashish uchun maxsus tozalash tadbirlari utkazilib turilishi shart. 

 

Muzey predmetlarni mexanik shkastlarishi xam uchrab turadigan xodisadir. Bu xodisa 



kuprok mustaxkam bulmagan materiallar bilan sodir buladi. Bunday materiallar katoriga oyna, 


 

32 


keramika, yogoch, kogoz va boshka predmetlar kiradi. Mexanik shikastlanishni oldini olish 

uchun kuprok saklash tizimini tugri tashkil etish zarur. Avvalo saklovchi xodim kuli predmet 

bilan ishlayotganda kuruk va toza, iloji bulsa kulkop kiygan bulishi zarur. Predmetni doim 

mustaxkam joyida tutish zarur. Masalan sopol vazani tutkichdan emas, balki tanasidan ushlab 

olish zarur.  

 

Muzey fondlarini turli ekstremal' xolatlardan xam ximoya kilish zarur. Bunday xolatlarda 



eng kup uchraydigani yongindir.  Uni oldini olish uchun barcha zaruriy tadbirlar kurilishi va 

ma`muriyatni doimiy nazoratida bulishi zarur. Yonginga karshi nazorat kuchayu-kunduz davom 

etishi va yongin  chikkan xolatda muzey  predmetlarini evakuatsiyasi ukuv mashgulotlarida bir 

necha bor urganilgan bulishi shart. Suv tarmoklari va issiklik tizimi xam  doimo nazoratda 

bulishi kerak. SHuningdek turli tabiiy ofatlar  (suv toshkini, buron, er silkinishi) va urush paytida 

kuriladigan choralar xam ishla' chikilgan bulishi shart. Muzey xodimlari birinchi navbatda  

kutkariladigan predmetlar ruyxatini bilishlari lizim. 

 

Muzeyni kuriklash tizimi xam mukammal ishlab chikilgan bulishi shart. Ertula oynalari, 



birinchi kavat oynalari   va zarur boshka  joylar metall panjaralar bilan ximoyalangan bulishi 

kerak. SHuningdek muzeyning  barcha bulimlari, oyna, devorlar kuriklash signalizatsiya  tizimi 

bilan ta`minlangan bulishi lozim. Muzey binosi militsiya xodimlari  nazoratda bulishi xam talab 

etiladi. 

 

3. Saklovchi aslida predmetni konservatsiyalashga  zarur xarorat-namlik, biologik va 



yoruglik saklash tizimini yaratayotgan, ta`minlanayotgan paytdayok ishga kirishadi. 

 

Konservatsiyalash - predmetning  anik saklash tizimini yaratish, uning eskirish, 



shuningdeк faol  emirilish va  mogorlash jarayonini tuxtatish, xamda uning keyingi takdirini  

ta`minlashdi. Muzey predmetining  umrini uzaytirish  uning  tomoshabopligini  oshirish, uni  

dastlabki xolatiga iloji boricha yakinligini ta`minlash,  kayta tiklash  ishlari  olib boriladi. 

 

Kayta tiklash (restavratsiya) eskirgan, uzgarishlarga uchragan, buzilgan-predmetning  



tashki kurinishini tiklash, dastlabki   xolatiga  yukori darajada yakinlashtirishdir. Restavratsiya 

fakат mutaxassis-restavratorlar tomonidan amalga oshiriladi. Saklash va kayta tiklash urtasiga 

kat`iy chegara kuyish shart emas.. 

 

4. Muzey fondining saklash tizimi predmetning fizik-ximik tarkibiga, manbaning turiga, 



mikdoriga, predmetning ulchamiga, joylashishiga, fondning saklash joyini  texnika  va 

moslamalar bilan ta`minlanganligiga boglik. Bu jarayonda predmetlar  saklanish  tizimini  

yakinligiga  karab (kanday materialdan kilinganligi, saklanish xususiyati asosida) bulimlarga  

bulinadi. 

 

Arxeologik yodgorliklar  aloxida  bulimda  saklanadi. Gazlama, muyna, teri va ulardan  



kilingan maxsulotlar aloxida  saklash bulimiga kuyiladi. Uz navbatida  ular xam mayda  

guruxlarga bulinadi. Gazlamalar, zardushlik buyumlari, gazlama turlari, gorizontal xolatda, 

ulchashga  karab kogoz  yoki paxtadan tayyorlangan  gazlama bilan urab kutilarda  shkaflarga  

terib kuyiladi. Yungdan, ipakdan, paxtadan xamda sintetik tolalardan tayyorlangan gazlamalar  

turli shkaflarga joylashtiriladi. Marvarid, oltin, kumush  va boshka kimmatbaxo  predmetlar  

gorizont kutilarda saklanadi. Bosh kiyimlari  ichiga kogoz yoki paxta  momigi solinib maxsus 

kolipda  shkaflarga kuyiladi. Suyak predmetlari ashyoviy manbalar ichida kupchilikni tashkil  

etadi. Ular oynali shkaflarga zaruriy ораликни saklagan xolda terib kuyiladi. Sopol va   oynadan 

tayyorlangan predmetlar aloxida shkaflarda saklanadi. Ular  shkaf kavatlariga  zarur oralikni 

saklagan xolda tushadigan ogirligining  xisoblagan xolda kuyiladi. Ipsiz predmetlar, masalan, 

tarelka maxsus urnatgichda vertikal xolatda terilib kuyiladi. Boshka buyumlar  kogoz yoki 

gazlama bilan uralgan xolatda  gorizontal joylashtiriladi. Katta kurgazmali kurollar va 

xaykaltoroshlik asarlari maxsus stelaj yoki urnatgichlarda saklanadi. Numizmatik manbalar - 

tangalar, ordenlar, nishonlar, medallar, jetonlar xam shkaflarda maxsus kutichalarda saklanadi. 

Ularni kattik kogozdan kilingan jildlarda  vertikal xolatda saklash mumkin. Kurollar tagliklarda, 

stelajlarda va shkaflarda saklanadi. 

 

Tasviriy manbalar-musavvirlik  asarlari,  fotosuratlar,  kartalar aloxida bulimda saklanadi. 



Fondni saklash joyi bir necha  talablarga javob bera olishi kerak: 


 

33 


 

Birinchidan, saklash joyi predmetni yukori darajada,  sifatli  saklash uchun yarokli bulgaн 

xom-ashyolardan tayyorlangan  moslamalar  bilan tayyorlangan bulishi kerak. Ular  buyumni  

joylashtirishga,  joyni almashtirish, tozalash va boshka zaruriy xizmatlar uchun kulay  bulmogi 

kerak. 

 

Ikkinchidan, saklanish joyi xududidan iloji boricha tejamli foydalanish buning uchun 



fakat zaruriy, moslashtirilgan mebellardan  foydalanish kerak. 

 

Uchinchidan, moslamalar predmetni joylashtirishga  kulay  xamda  uni biologik, yoruglik 



zararlaridan  ximoya  kilishga  moslangan  bulishi shart. 

 

Muzey predmetlarini kurgazmalar paytida xam  ximoya  kilish  muxim xisoblanadi. 



Kurgazma tayyorlanayotgan joyning  mikroiklimi,  yoruglik xolati zaruriy me`yorlarda bulishi 

talab etiladi.  Jixozlash  va montaj kilishda muzey predmetlarini mexanik va  ximik  

zararlanishdan saklash muxim axamiyat kasb etadi.  Kurgazmalarga  kelayotganlar sonini 

xisobga olib, shundan kelib chikkan xolda xavoni almashtirib, tozalab turish zarur buladi. Ular 

predmetni kurgazmada kancha  vakt turishi mumkinligini belgilab beradi.  Albatta,  bunda  

predmetning xolati, kanday xom-ashyodan tayyorlanganligi va kurgazma tashkil etilayotgan 

joyni mikroiklimi xisobga olinadi. SHuningdek kurgazma tashkil etilgan joyda kuriklash tizimi 

tashkil etilish  va  signalizatsiya tizimi bilan ta`minlanish zarur. 

 

Kurgazmalarga muzey fondining katta kismi yigiladi. Lekin, saklanayotgan 



kollektsiyalarnи tomosha kilishga tashrif buyurayotganlarni mikdorini kupaytirish muxim masala 

bulib kolaveradi. Bu  masalani  xal etish uchun uzaro boglik kator muammolar echimini topish 

kerak.  Ular asosan muzey predmetlarini mikdori va tarkibini  kupaytirish,  muzey predmetlarini 

namoyish etishni tashkiliy jixatlarini yaxshilash bilan boglik. Lekin bu  muzey  predmetlarini  

kuprok  ochik  namoyish etishni talab etadi va ularni ochik saklash tizimini yaratish  

muammosini xal etish lozim buladi. Bunday tizimni yaratish uchun  eng  yangi muzey texnikasi 

talab etiladi. Namoyish etilaetgan muzey  predmetlari uchun asosiy xavf yoruglikning  kupligi  

xisoblanadi.  Ayniksa, kupgina tasviriy va yozma xamda ba`zi bir ashyoviy manbalar uchun  bu 

xavf xalokatlidir. SHuning uchun kurgazmalarda asosan tashki  muxitdan kam ta`sirlanadigan 

ba`zi bir metall, sopol, rangsiz oyna kabi predmetlarni namoyish etish ma`kul. 

 

Muzey predmetlarini bir joydan ikkinchi joyga tashilayotganda,  ximoyaviy vositalar 



bilan uralayotganda xam kup  shikastlanadi.  SHuning uchun bu ishni amalga oshirishda maxsus  

restavratorlar  kengashi yoki komissiyasi ishlab  chikkan  tavsiyalardan foydalanish lozim. 

Muzey predmetlarini ximiyaviy vositalar bilan urash mexanik shikastlanishdan, namlik va 

xaroratning keskin uzgarishidan chang va boshka tashki ta`sirlardan saklaydi. Lekin, bu  ishni  

nixoyatda  extiyotkorlik talab etiladi. Ulchami katta buladigan asheviy manbalar kogoz, paxta va 

shu kabi narsalar bilan urab chikiladi. Ular kutiga joylashtirilganda bush kolgan joylar 

ximoyalovchi vositalar bilan  tuldiriladi. Suyak, oyna shunga uxshash kichik nozik predmetlar 

avval kogoz kutilar (koropka)ga joylashtiriladi, sungra kutilarga solinadi.  Numizmatik manbalar 

esa paxta bilan uralgan xolda xat jildlarga joylashtiriladi. Suratlarni joylashtirishning eng makbul 

yuli ular  uchun maxsus ramka-kasetalar tayerlashdir. Xar-bir tayyorlab bulingan kuti koliplash 

akti bilan tasdiklanadi. U koliplovchi, restavrator va boshka mas`ul shaxslar imzosi bilan 

tasdiklanadi. Muzey  predmetlarini tashishda fakat avtofurgonlardan foydalanish  mumkin.  

Avtofurgon ichiga joylashtirilgan kutilarni iloji boricha  xarakatsizlantirish choralari kuriladi. 

Agar xavo sovuk va nam yoki issik bulsa sharoitga karab maxsus ximoyalash tadbirlari 

utkaziladi. 

 

Tayanch iboralar 



 

 

Fizik-mexanik shikastlanish, kimeviy shikastlanish, biologik zaralanish, muzey fondini 



saklash, saklash tizimi, xarorat-namlik  me`eri,  eruglikka chidamlilik, konservatsinlash, 

restovratsiya,  koliplash,  restovrator, koliplovchi, koliplash akti. 

 

 



 

34 


Nazorat uchun savollar. 

 

1. 



Muzey fondini saklash deb nimaga aytiladi? 

2. 


Xarorat-namlik me`eri kanday asoslarga kura aniklanadi? 

3. 


Zarur xarorat-namlik me`erikanday usullar bilan ta`minlanadi? 

4. 


Xarorat-namlik me`eri kanday asboblar bilan nazorat kilinadi? 

5. 


Kimeviy zararlanishni keltirib chikaradigan asosiy moddalar nimalardan iborat? 

6. 


Kimeviy zaralanishni olishda kanday choralar kuriladi? 

7. 


Muzey predmetlarini eruglikka chidamliligi darajasiga karab kanday guruxlarga bulish 

mumkin? 


8. 

Kanday predmetlar eruglikka chidamlilik darajasi past xisoblanadi? 

9. 

Biologik zararkurandalar tarkibiga nimalar kiradi? 



10. 

Biologik zararkurandalarga karshi kurash tadbirlari kanday  olib boriladi? 

11. 

Muzey predmetlarini mexanik shkastlanish deganda nimani  tushunasiz? 



12. 

Mexanik shkastlanishni oldini olish uchun kanday choralar kuriladi? 

13. 

Muzey predmetlarini eksremal' xolatldardan ximoya kilish  deganda nimani tushunasiz? 



14. 

Enginga karshi kanday choralar kuriladi? 

15. 

Konservatsiyalash deb nimaga aytiladi? 



16. 

Restovratsiya kilish deb nimaga aytiladi? 

17. 

Fondni saklash joylariga muzey predmetlari kanday tartibda joylashtiriladi? 



18. 

Muzey ekspozitsiyalarida kanday saklash,ximoyalash tadbirlari  olib boriladi? 

19. 

Muzey predmetlarini koliplash kanday tartibda olib boriladi? 



20. 

Koliplash akti nima uchun tuldiriladi? 

 

Manba va adabietlar. 



 

1. 


Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 

2. 


Muzeyshunoslik. Moskva.1988 yil. 

3. 


Muzeyning xarorat-namlik va eruglik tizimi. Moskva.1971 yil. 

4. 


N.Sodikova. Madaniy edgorliklar xazinasi. Toshken.1981 yil. 

5. 


Instruktsiya po uchetu i xraneniyu muzeno`x tsennostey v muzeyax  sistemo`.-

Moskva.1977 yil 

 

 

 



 

 


Yüklə 497,39 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   16




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin