10-Mavzu: Muzey tuplamlarini saklash.
Reja:
1.
Muzey fondini saklash tushunchasi.
2.
Fondni saklash tartibi.
3.
Muzey predmetlarini konservatsiyalash va kayta tiklash.
4.
Muzey predmetlarini turli sharoitlarda saklash.
1. Barcha predmetlar jumladan muzey pretmetlari xam fizik-mexanik shikastlanishga vа
ximik uzgarishlarga duch keladi. Bu xolat xavo va yoruglik tavsirida yuz beradi. SHuningdek
biologik zararkunandalar xam muzey predmetlariga kup zarar keltiradi. Aynan shu va boshka
turdagi zararlarni oldini olish maksadida muzeylarda saklash tartibi ishlab chikiladi. Saklash
31
tartibi majmuiga issiklik-namlik rejimi, xavoni ifloslanishidan saklash, biologik, mexanik
zararlardan saklash tadbirlari kiradi. Bularni xammasi Fondni saklash tizimini tashkil etadi.
Saklash tizimi va tartibi asoslarini ishlab chikishga va amalga oshirishga yunaltirilgan
fond ishi muzey fondini saklash deb ataladi.
2. Dastlab muzey predmetlari va ilmiy-kumakchi materiallarini kanday xarorat namlik
me`yorlarda saklanishi zarurligini kurib chiksak. Avvalo shuni aloxida ta`kidlash kerakki, xar bir
predmetni kanday xom-ashyolardan tayyorlanganligi foydalanilgan davri, saklanganlik darajasi
yaxshilab urganib chikilishi zarur. Aniklangan ma`lumotlardan kelib chikib, xar predmet uchun
uziga xos xarorat-namlik me`yori ishlab chikildi. Umumun olganda mutaxasislar muzey
predmetlari va ilmiy-kumakchi materiallar uchun kuyidagi xarorat - namlik meyorini taklif
etishadi: metallar uchun xarorat Q180 -Q200S, nisbiy namlik 50% gacha; oyna, emal va
keramika buyumlari uchun xarorat Q120-Q200S va nisbiy namlik 55-65%; zeb-ziynat toshlar
(kimmatbaxo va yarim kimmatbaxo toshlar xam) uchun Q150-Q180S, 50-55% nisbiy namlik;
yogoch maxsulotlari uchun Q150-Q180S va 50-60%, gazlamalar uchun Q150-Q180S va 55-
65%, teri, pergament, muyna maxsulotlari uchun Q160-Q180S va 50-60 %, kogozlar Q150-
Q190S va 50-55%, suyak, shox, muguz va toshbaka uchun Q140-Q150S va 55-60%,
musavvirlik asarlari uchun Q120-Q180S va 50-55%, ok-kora tasvirdagi fotosuratlar uchun
Q120S gacha va 40-50%, rangli tasvirdagi fotosuratlar uchun Q50Sgacha va 40-50%.
Maxsulotlarni kompleks saklash uchun esa, kursatkichlar kuyidagicha: xarorat Q180
10S, nisbiy namlik 50-60%.
Zarur xarorat namlik me`yorini ushlab turish uchun konditsionerdan, agar u bulmasa,
isitish moslamasi, shamollatish, namlaydigan kurilma va kuritgichlardan foydalaniladi.
Konditsioner (sovutgich) dan foydalanilganda xam xarorat - namlik me`yorini doimiy nazorat
kilib turish lozim. Bu jarayonda psixometr, gigrometr, termometr yoki uzi yozuvchi asboblar -
gigrograf va termograflardan foydalaniladi. Asboblarning kursatkichlari sutkada 2 marta doim
bir vaktda maxsus jurnalga kayd etiladi.
Kadimiy muzey predmetlariga ifloslangan changlar - tarkibida oltingurgut bulgan gaz,
vodorod sul'fid, ammiak, xlor, suzib yuruvchi organik va mineral changlar, kurumlar ta`sir
kiladi. Buning oldini olish uchun muzey joylashgan joyning sanoat korxonalaridan yakni yoki
uzokligiga, muzey xududining tozaligiga e`tibor berish kerak.
Lekin ba`zi xollarda muzeydagi rezina buyumlar va buyoklar xam, vodorod sul'fidning
manbai bulib xizmat kilishi mumkin.
Tarkibida oltingurgut bulgan gaz asosan, gazlama, teri, kogoz, musavvirlik asarlari,
marmar va boshka maxsulotlar uchun xavflidir.
Xlor esa gazlamalar, kogoz, kumush, jez, marmar va boshka maxsulotlar uchun xavf
xisoblanadi.
Yoruglik tizimi xam muzey predmetlariga katta ta`sir kiladi. Bu ularning kanday xom-
ashyodaн tayyorlanganligiga boglik buladi. Predmetlarning yoruglikka chidamlilik darajasiga
karab uch guruxga bulinishi mumkin:
1.
Yoruglik chidamlilik darajasi yukori predmetlar: metall buyumlar, rangsiz toshlar, gips,
keramika, rangsiz oynalar.
2.
Yoruglikka chidamlilik darajasi urtacha predmetlar: suyak, teri, muyna va yogoch
maxsulotlar xamda musavvirlik asarlari.
3.
Yoruglikka chidamlilik darajasi past predmetlar: fotosuratlar, kogoz, gazlamalar.
Muzey predmetlariga biologik zararkunandalar xam katta zarar keltiradi. Biologik
zararkunandalarning kupayishiga kuprok xarorat - namlik me`yorining buzilishi sabab buladi.
Zanburuglar, mogor bosish xolatlari kuprok zarar keltiradi. Mogor bosish xolati kuprok xarorat
Q200Q250Sva nisbiy namlik 70% bulganda rivojlanadi. Uni oldini olish uchun muzey
predmetlari 2% spirt aralashmasi bilan artiladi. Muzey predmetlariga turli xashoratlar xam katta
xavf soladi. Ularga karshi kurashish uchun maxsus tozalash tadbirlari utkazilib turilishi shart.
Muzey predmetlarni mexanik shkastlarishi xam uchrab turadigan xodisadir. Bu xodisa
kuprok mustaxkam bulmagan materiallar bilan sodir buladi. Bunday materiallar katoriga oyna,
32
keramika, yogoch, kogoz va boshka predmetlar kiradi. Mexanik shikastlanishni oldini olish
uchun kuprok saklash tizimini tugri tashkil etish zarur. Avvalo saklovchi xodim kuli predmet
bilan ishlayotganda kuruk va toza, iloji bulsa kulkop kiygan bulishi zarur. Predmetni doim
mustaxkam joyida tutish zarur. Masalan sopol vazani tutkichdan emas, balki tanasidan ushlab
olish zarur.
Muzey fondlarini turli ekstremal' xolatlardan xam ximoya kilish zarur. Bunday xolatlarda
eng kup uchraydigani yongindir. Uni oldini olish uchun barcha zaruriy tadbirlar kurilishi va
ma`muriyatni doimiy nazoratida bulishi zarur. Yonginga karshi nazorat kuchayu-kunduz davom
etishi va yongin chikkan xolatda muzey predmetlarini evakuatsiyasi ukuv mashgulotlarida bir
necha bor urganilgan bulishi shart. Suv tarmoklari va issiklik tizimi xam doimo nazoratda
bulishi kerak. SHuningdek turli tabiiy ofatlar (suv toshkini, buron, er silkinishi) va urush paytida
kuriladigan choralar xam ishla' chikilgan bulishi shart. Muzey xodimlari birinchi navbatda
kutkariladigan predmetlar ruyxatini bilishlari lizim.
Muzeyni kuriklash tizimi xam mukammal ishlab chikilgan bulishi shart. Ertula oynalari,
birinchi kavat oynalari va zarur boshka joylar metall panjaralar bilan ximoyalangan bulishi
kerak. SHuningdek muzeyning barcha bulimlari, oyna, devorlar kuriklash signalizatsiya tizimi
bilan ta`minlangan bulishi lozim. Muzey binosi militsiya xodimlari nazoratda bulishi xam talab
etiladi.
3. Saklovchi aslida predmetni konservatsiyalashga zarur xarorat-namlik, biologik va
yoruglik saklash tizimini yaratayotgan, ta`minlanayotgan paytdayok ishga kirishadi.
Konservatsiyalash - predmetning anik saklash tizimini yaratish, uning eskirish,
shuningdeк faol emirilish va mogorlash jarayonini tuxtatish, xamda uning keyingi takdirini
ta`minlashdi. Muzey predmetining umrini uzaytirish uning tomoshabopligini oshirish, uni
dastlabki xolatiga iloji boricha yakinligini ta`minlash, kayta tiklash ishlari olib boriladi.
Kayta tiklash (restavratsiya) eskirgan, uzgarishlarga uchragan, buzilgan-predmetning
tashki kurinishini tiklash, dastlabki xolatiga yukori darajada yakinlashtirishdir. Restavratsiya
fakат mutaxassis-restavratorlar tomonidan amalga oshiriladi. Saklash va kayta tiklash urtasiga
kat`iy chegara kuyish shart emas..
4. Muzey fondining saklash tizimi predmetning fizik-ximik tarkibiga, manbaning turiga,
mikdoriga, predmetning ulchamiga, joylashishiga, fondning saklash joyini texnika va
moslamalar bilan ta`minlanganligiga boglik. Bu jarayonda predmetlar saklanish tizimini
yakinligiga karab (kanday materialdan kilinganligi, saklanish xususiyati asosida) bulimlarga
bulinadi.
Arxeologik yodgorliklar aloxida bulimda saklanadi. Gazlama, muyna, teri va ulardan
kilingan maxsulotlar aloxida saklash bulimiga kuyiladi. Uz navbatida ular xam mayda
guruxlarga bulinadi. Gazlamalar, zardushlik buyumlari, gazlama turlari, gorizontal xolatda,
ulchashga karab kogoz yoki paxtadan tayyorlangan gazlama bilan urab kutilarda shkaflarga
terib kuyiladi. Yungdan, ipakdan, paxtadan xamda sintetik tolalardan tayyorlangan gazlamalar
turli shkaflarga joylashtiriladi. Marvarid, oltin, kumush va boshka kimmatbaxo predmetlar
gorizont kutilarda saklanadi. Bosh kiyimlari ichiga kogoz yoki paxta momigi solinib maxsus
kolipda shkaflarga kuyiladi. Suyak predmetlari ashyoviy manbalar ichida kupchilikni tashkil
etadi. Ular oynali shkaflarga zaruriy ораликни saklagan xolda terib kuyiladi. Sopol va oynadan
tayyorlangan predmetlar aloxida shkaflarda saklanadi. Ular shkaf kavatlariga zarur oralikni
saklagan xolda tushadigan ogirligining xisoblagan xolda kuyiladi. Ipsiz predmetlar, masalan,
tarelka maxsus urnatgichda vertikal xolatda terilib kuyiladi. Boshka buyumlar kogoz yoki
gazlama bilan uralgan xolatda gorizontal joylashtiriladi. Katta kurgazmali kurollar va
xaykaltoroshlik asarlari maxsus stelaj yoki urnatgichlarda saklanadi. Numizmatik manbalar -
tangalar, ordenlar, nishonlar, medallar, jetonlar xam shkaflarda maxsus kutichalarda saklanadi.
Ularni kattik kogozdan kilingan jildlarda vertikal xolatda saklash mumkin. Kurollar tagliklarda,
stelajlarda va shkaflarda saklanadi.
Tasviriy manbalar-musavvirlik asarlari, fotosuratlar, kartalar aloxida bulimda saklanadi.
Fondni saklash joyi bir necha talablarga javob bera olishi kerak:
33
Birinchidan, saklash joyi predmetni yukori darajada, sifatli saklash uchun yarokli bulgaн
xom-ashyolardan tayyorlangan moslamalar bilan tayyorlangan bulishi kerak. Ular buyumni
joylashtirishga, joyni almashtirish, tozalash va boshka zaruriy xizmatlar uchun kulay bulmogi
kerak.
Ikkinchidan, saklanish joyi xududidan iloji boricha tejamli foydalanish buning uchun
fakat zaruriy, moslashtirilgan mebellardan foydalanish kerak.
Uchinchidan, moslamalar predmetni joylashtirishga kulay xamda uni biologik, yoruglik
zararlaridan ximoya kilishga moslangan bulishi shart.
Muzey predmetlarini kurgazmalar paytida xam ximoya kilish muxim xisoblanadi.
Kurgazma tayyorlanayotgan joyning mikroiklimi, yoruglik xolati zaruriy me`yorlarda bulishi
talab etiladi. Jixozlash va montaj kilishda muzey predmetlarini mexanik va ximik
zararlanishdan saklash muxim axamiyat kasb etadi. Kurgazmalarga kelayotganlar sonini
xisobga olib, shundan kelib chikkan xolda xavoni almashtirib, tozalab turish zarur buladi. Ular
predmetni kurgazmada kancha vakt turishi mumkinligini belgilab beradi. Albatta, bunda
predmetning xolati, kanday xom-ashyodan tayyorlanganligi va kurgazma tashkil etilayotgan
joyni mikroiklimi xisobga olinadi. SHuningdek kurgazma tashkil etilgan joyda kuriklash tizimi
tashkil etilish va signalizatsiya tizimi bilan ta`minlanish zarur.
Kurgazmalarga muzey fondining katta kismi yigiladi. Lekin, saklanayotgan
kollektsiyalarnи tomosha kilishga tashrif buyurayotganlarni mikdorini kupaytirish muxim masala
bulib kolaveradi. Bu masalani xal etish uchun uzaro boglik kator muammolar echimini topish
kerak. Ular asosan muzey predmetlarini mikdori va tarkibini kupaytirish, muzey predmetlarini
namoyish etishni tashkiliy jixatlarini yaxshilash bilan boglik. Lekin bu muzey predmetlarini
kuprok ochik namoyish etishni talab etadi va ularni ochik saklash tizimini yaratish
muammosini xal etish lozim buladi. Bunday tizimni yaratish uchun eng yangi muzey texnikasi
talab etiladi. Namoyish etilaetgan muzey predmetlari uchun asosiy xavf yoruglikning kupligi
xisoblanadi. Ayniksa, kupgina tasviriy va yozma xamda ba`zi bir ashyoviy manbalar uchun bu
xavf xalokatlidir. SHuning uchun kurgazmalarda asosan tashki muxitdan kam ta`sirlanadigan
ba`zi bir metall, sopol, rangsiz oyna kabi predmetlarni namoyish etish ma`kul.
Muzey predmetlarini bir joydan ikkinchi joyga tashilayotganda, ximoyaviy vositalar
bilan uralayotganda xam kup shikastlanadi. SHuning uchun bu ishni amalga oshirishda maxsus
restavratorlar kengashi yoki komissiyasi ishlab chikkan tavsiyalardan foydalanish lozim.
Muzey predmetlarini ximiyaviy vositalar bilan urash mexanik shikastlanishdan, namlik va
xaroratning keskin uzgarishidan chang va boshka tashki ta`sirlardan saklaydi. Lekin, bu ishni
nixoyatda extiyotkorlik talab etiladi. Ulchami katta buladigan asheviy manbalar kogoz, paxta va
shu kabi narsalar bilan urab chikiladi. Ular kutiga joylashtirilganda bush kolgan joylar
ximoyalovchi vositalar bilan tuldiriladi. Suyak, oyna shunga uxshash kichik nozik predmetlar
avval kogoz kutilar (koropka)ga joylashtiriladi, sungra kutilarga solinadi. Numizmatik manbalar
esa paxta bilan uralgan xolda xat jildlarga joylashtiriladi. Suratlarni joylashtirishning eng makbul
yuli ular uchun maxsus ramka-kasetalar tayerlashdir. Xar-bir tayyorlab bulingan kuti koliplash
akti bilan tasdiklanadi. U koliplovchi, restavrator va boshka mas`ul shaxslar imzosi bilan
tasdiklanadi. Muzey predmetlarini tashishda fakat avtofurgonlardan foydalanish mumkin.
Avtofurgon ichiga joylashtirilgan kutilarni iloji boricha xarakatsizlantirish choralari kuriladi.
Agar xavo sovuk va nam yoki issik bulsa sharoitga karab maxsus ximoyalash tadbirlari
utkaziladi.
Tayanch iboralar
Fizik-mexanik shikastlanish, kimeviy shikastlanish, biologik zaralanish, muzey fondini
saklash, saklash tizimi, xarorat-namlik me`eri, eruglikka chidamlilik, konservatsinlash,
restovratsiya, koliplash, restovrator, koliplovchi, koliplash akti.
34
Nazorat uchun savollar.
1.
Muzey fondini saklash deb nimaga aytiladi?
2.
Xarorat-namlik me`eri kanday asoslarga kura aniklanadi?
3.
Zarur xarorat-namlik me`erikanday usullar bilan ta`minlanadi?
4.
Xarorat-namlik me`eri kanday asboblar bilan nazorat kilinadi?
5.
Kimeviy zararlanishni keltirib chikaradigan asosiy moddalar nimalardan iborat?
6.
Kimeviy zaralanishni olishda kanday choralar kuriladi?
7.
Muzey predmetlarini eruglikka chidamliligi darajasiga karab kanday guruxlarga bulish
mumkin?
8.
Kanday predmetlar eruglikka chidamlilik darajasi past xisoblanadi?
9.
Biologik zararkurandalar tarkibiga nimalar kiradi?
10.
Biologik zararkurandalarga karshi kurash tadbirlari kanday olib boriladi?
11.
Muzey predmetlarini mexanik shkastlanish deganda nimani tushunasiz?
12.
Mexanik shkastlanishni oldini olish uchun kanday choralar kuriladi?
13.
Muzey predmetlarini eksremal' xolatldardan ximoya kilish deganda nimani tushunasiz?
14.
Enginga karshi kanday choralar kuriladi?
15.
Konservatsiyalash deb nimaga aytiladi?
16.
Restovratsiya kilish deb nimaga aytiladi?
17.
Fondni saklash joylariga muzey predmetlari kanday tartibda joylashtiriladi?
18.
Muzey ekspozitsiyalarida kanday saklash,ximoyalash tadbirlari olib boriladi?
19.
Muzey predmetlarini koliplash kanday tartibda olib boriladi?
20.
Koliplash akti nima uchun tuldiriladi?
Manba va adabietlar.
1.
Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.
2.
Muzeyshunoslik. Moskva.1988 yil.
3.
Muzeyning xarorat-namlik va eruglik tizimi. Moskva.1971 yil.
4.
N.Sodikova. Madaniy edgorliklar xazinasi. Toshken.1981 yil.
5.
Instruktsiya po uchetu i xraneniyu muzeno`x tsennostey v muzeyax sistemo`.-
Moskva.1977 yil
Dostları ilə paylaş: |