O`zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo’jaligi vazirligi Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

B’efni boshqarish ob’ekti sifatida ifodalovchi chizma

4. Nazorat so`roqlari
1) Boshqaruv ob’ekt chiqishlarining tanlangan tarkibini asoslab bering.
2) Boshqaruvchi kirishlarning tarkibini asoslab bering.
3) G’alayonlantiruvchi kirishlarning tarkibini asoslab bering.
4) Boshqarish maqsadi o`zgarsa chiqish va kirishlarning tarkiblari o`zgarishi mumkinmi?
2 – amaliy mashg`ulot
Bir o`lchamli chiziqli statik ob’ektning koeffitsientlarini topish


1. Mashg`ulot mavzusuga doir umumiy ma’lumotlar
Statik chiziqli bir o`lchamli modellar amaliyotda ko`p qo`llaniladi va o`ta soddaligi tufayli identifikatsiyalashning mohiyatini chuqurroq anglab olishga xizmat qiladi. Ular chiziqli algebraik tenglama ko`rinishda qo`llaniladi va quyidagicha ifodalanadi:

a) y=au +b yoki

b) y=au.

Bu yerda y - ob’ektning chiqishi; u - ob’ektning kirishi.

Birinchi ko`rinishdagi model ikki noma’lum (a, b) koeffitsientlarga ega, ularni qiymatlarini topish uchun, o`lchash aniq bajarilganida, ikkita tajriba o`tkazish kifoyadir. U holda qidirilayotgan koeffitsientlar quyidagi tenglamalar tizimidan topiladi:

au₁+b=y₁

au₂+b=y₂

Bu yerda {u₁, y₁} – birinchi tajribada, {u₂, y₂} – ikkinchi tajribada o`lchab olingan kirish va chiqish qiymatlari.

Agar

det

bo`lsa, bu tenglamalar tizimi yechimga ega, va (a, b) koeffitsientlar chiziqli algebra usullari yordamida hisoblab topilishi mumkin.
Ikkinchi modelda noma’lum koeffitsient bitta, bu modelning statik tavsifi koordinata boshidan o’tishi ma’lum. Shuning uchun, o`lchashlar aniq bajarilganida, bir dona tajriba o`tkazish yetarlidir. Tajribada o`lchab olingan chiqish va kirish qiymatlari {u₁, y₁} bo`lsa, “a” noma’lum koeffitsientning qiymati bitta tenglamadan topiladi
y<sub>1</sub>=ax<sub>1</sub>;
Agar x<sub>1</sub>0 bo’lsa,
a=y<sub>1</sub>/x<sub>1</sub>.
Bu modelning tavsifi koordinata boshidan o’tgan, og’ishi a qiymat bilan belgilanadigan to`g`ri chiziq bo`ladi.


2. Topshiriq
Berilgan eksperiment natijalari asosida, o`lchash bexato bajarilgan deb hisoblab, bir o`lchamli chiziqli statik ob’ektning koeffitsientlari topilsin. Topilgan model ifodasi yozilsin va uning tavsifining chizmasi qurilsin.


3. Misol
Ekperimentda o`lchab olingan kirish va chiqish qiymatlari quyidagicha

Tartib son	1	2
u	2	3
y	5	11

Modelning umumiy ko`rinishi quyidagicha

y=au+b.
O`lchash natijalari quyidagi tenglamalarni qanoatlantirishi kerak
.
Bu tenglamalar tizimini yechib, qidirilayotgan koeffitsientlarning baholari topiladi. Ikkinchi tenglamalardan birinchisini ayrib tashlansa

chiqadi. Bu qiymat tenglamalarning ixtiyorisiga, masalan birinchisiga, qo’yilsa

Bundan

Modelning ko`rinishi:

S
tatik tavsifning chizmasi rasmda keltilirilgan.

Ob’ektning statik tavsifi