O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

Sof daromad, rentabellik va kapital qo’yilmalar o’zini-o’zi qoplash muddatini 
aniqlash.
Qishloq xo’jaligidagi sof daromad mahsulot tannarxi bilan uni ishlab chiqarish 
o’rtasidagi farq sifatida hisoblab chiqiladi. Iqtisodiy samaradorlikni aniqlash uchun 
melioratsiya o’tkazilganidan keyingi va ungacha bo’lgan sof daromad summasini hisoblab 
chiqish kerak bo’ladi. 
DchmqTSm-Im 
DchbqTSb-Ib 
Melioratsiya bilan shartlangan qo’shimcha sof daromad quyidagini tashkil etadi: 
И
Ц
Дч
Дчб
Дчм
Дч
Bunda, 
Дч
-melioratsiyadan keyingi qo’shimcha daromad; so’m 
Ц
-Melioratsiyadan keyingi qo’shimcha yalpi mahsulot; so’m 
И
-Melioratsiyaga sarflangan qo’shimcha joriy xarajat; so’m 
Ishlab chiqarishning pirovard natijasini, sof daromad summasini bilgan holda kapital 
qo’yilmalar rentabelligi va iqtisodiy samaradorligi darajasi qo’rsatkichlarini aniqlash 
mumkin. 
Ishlab chiqarish rentabelligi darajasining sarflar samaradorligini xarakterlovchi 
darajasi quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi: 
Им
Дчм
Рм
100
*
Иб
Дчб
Рб
100
*
Bunda, Rm-melioratsiyadan keyingi rentabellik darajasi. 
Rb-melioratsiyadan oldingi rentabellik darajasi.
Sof daromad miqdorini va rentabellik darajasini aniqlash ham ekinlar umumiy 
maydoni bo’yicha, ham almashlab ekishning yetakchi ekinlari bo’yicha o’tkaziladi. 
Melioratsiyaning halq xo’jalik samaradorligini baholash uchun xo’jalikning sof 
daromadi bilan birga oborot solig’i ko’rinishidagi markazlashtirilgan sof daromadning 

---

melioratsiyalangan yerlardagi qishloq xo’jalik ishlab chiqarishi samarasiga kiritilgan 
qismini ham hisobga olish zarur. Mazkur holda sof daromad o’sishiga oborot solig’ining 
(Nob) tegishli summasi qo’shiladi: 
DchQNob 
Oborot solig’ining umumiy summasi mahsulot yalpi hosili ko’payishi va mahsulot 
turlari oborot solig’i me’yorlari bo’yicha aniqlanadi. 
-Kapital qo’yilmalarning o’zini-o’zi qoplashi muddati ishlab chiqarishning ekinlar 
hosildorligi, mahsulot tannarxi va rentabelligi bo’yicha loyiha ko’rsatkichlariga erishilgan 
yilga aniqlanadi. O’zini-o’zi qoplashning asosiy muddati melioratsiya qurilishini amalga 
oshirish va yerlarni qishloq xo’jalik yo’li bilan o’zlashtirish vaqtini hisobga olmaydi. 
Shuning uchun muvaqqat laglarni hisobga olgan holda kapital qo’yilmalarning o’zini-o’zi 
qoplashining real yoki to’la muddatini aniqlash kerak bo’ladi. Qurilish lagi va o’zlashtirish 
lagi yerlar melioratsiyasiga kapital qo’yilmalar o’zini-o’zi qoplashining asosiy muddatini 
uzaytiradi.
осв
стр
об
ч
пол
кчд
Л
Л
Н
Д
К
Т
.
Bunda L
str
-qurilish lagi, 
L
osv
-o’zlashtirish lagi 
Muvaqqat laglarni aniqlash uchun kapital qo’yilmalar va sof daromadning nisbiy 
qo’rsatkichlaridan foydalaniladi. Qurilish lagining davomiyligi quyidagi formula bo’yicha 
aniqlanadi: 
100
....
)
1
(
2
1
nn
стр
a
n
a
n
а
Л
Bunda a
1
;a
2
;….. 
an-smeta 
qiymatiga 
foizlardagi kapital qo’yilmalarning 
1.2……..yil qurishga mo’ljallangan qurilish davomiyligi me’yorlari bo’yicha ko’zda 
tutilgan ulushi; 
n-qurilishning me’yoriy muddati, yillar. 
O’zlashtirish lagi o’zlashtirish yillarida sof daromad jamlama chala olinishining to’la 
o’zlashtirish yili sof daromadining hisoblanadigan kattaligiga nisbati bilan aniqlanadi. 

---

100
)
100
(
...
)
100
(
)
100
(
2
1
Дчn
Дч
Дч
Л
осв
Bunda Dch
1
; Dch
2
;……….Dchn-xo’jalikning o’zlashtirish yili 1,2….n to’la o’zlashtirish 
yili hisobi % laridagi sof daromadi. 
Tarmoq instruktsiyasida ko’rsatilishicha, to’la o’zlashtirish yiliga kapital qo’yilmalar 
o’zini-o’zi qoplashi muddatining hisobi bilan birga sarflarni qoplash kalendar muddati ham 
hisoblab chiqiladi. O’zini-o’zi qoplashning kalendar muddatini aniqlash 1000 gektar va 
undan ko’p maydonda gidromelioratsiya tizimlari qurilishi loyihalari uchun zarur 
hisoblanadi. 
Shuning uchun samaradorlikning hosildorlik, sof daromad va boshqa ko’rsatkichlari 
loyixa darajasigagina emas, balki o’tish davriga ham aniqlanadi. Buning uchun sof 
daromad miqdori va qoplamagan kapital qo’yilmalar summasi yerlar o’zlashtirilishi hamda 
sarflar o’zini-o’zi qoplashining butun davriga yillar bo’yicha dinamikada aniqlanadi.