O‘zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport universiteti transport huquqi asoslari toshkent-2022 kenjayeva barno otabayevna
Transport xodimlarining mehnat munosabatlari. Mehnat shartnomasi
Yüklə 493,13 Kb.
|
|
7.3. Transport xodimlarining mehnat munosabatlari. Mehnat shartnomasi
San'atga muvofiq mehnat munosabatlari. O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 15-moddasi - bu xodim va ish beruvchi o'rtasidagi kelishuvga 80
lavozim bo'yicha ish) to'lash evaziga shaxsiy bajarishi, xodimning bo'ysunishi to'g'risidagi shartnomaga asoslanadi. ichki mehnat qoidalari ish beruvchiga mehnat qonunchiligida, jamoaviy bitimlarda, bitimlarda, mehnat shartnomalarida nazarda tutilgan mehnat sharoitlarini ta'minlash tartibi. Transport faoliyati sohasidagi mehnat sharoitlari an'anaviy ravishda og'ir, zararli va xavfli, shuningdek, ayniqsa og'ir, ayniqsa zararli va o'ta xavfli deb tasniflanadi. Ushbu holatlar transport xodimi sifatida mehnat shartnomasini tuzish imkoniyatiga ega bo'lgan yoshni oshirish uchun zarur shartdir - bu holda yosh chegarasi 18 yoshdan iborat, ammo transportning ayrim turlarida uni yanada oshirish mumkin. Masalan, yoʻlovchi tashish uchun moʻljallangan va haydovchi oʻrindigʻidan tashqari sakkizdan ortiq oʻrindiqga ega boʻlgan avtomobil haydovchilari 20 yoshga toʻlgan fuqarolar uchun ishlashi mumkin. Xuddi shunday yosh chegarasi tramvay va trolleybus haydovchilari uchun ham belgilangan. Mehnat munosabatlarining vujudga kelishining asosiy va yagona asosi ham harakatda ifodalangan muayyan yuridik faktdir. Ushbu harakat mehnat shartnomasini tuzish - xodim va ish beruvchi o'rtasidagi shartnoma bo'lib, ushbu korxona, muassasa, tashkilotdagi mehnat munosabatlari ishtirokchilarining huquqiy holatini belgilaydi. San'atga muvofiq. O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 56- moddasiga binoan, mehnat shartnomasi ish beruvchi va xodim o'rtasidagi kelishuv bo'lib, unga muvofiq ish beruvchi xodimga ma'lum bir mehnat funktsiyasi uchun ish bilan ta'minlash, ushbu qonunda nazarda tutilgan mehnat sharoitlarini ta'minlash majburiyatini oladi. O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi, qonunlar va boshqa me'yoriy-huquqiy hujjatlar, jamoaviy shartnomalar, bitimlar, mehnat qonunchiligi normalarini o'z ichiga olgan mahalliy normativ hujjatlar, xodimga ish haqini o'z vaqtida va to'liq hajmda to'lash va xodim tomonidan belgilangan mehnat funktsiyasini shaxsan bajarish majburiyatini oladi. ushbu shartnoma, tashkilotda amaldagi ichki mehnat qoidalariga rioya qilish. 81
7 oktyabrdagi 2362r-son buyrug'i bilan tasdiqlangan "O’zbekiston temir yo'llari" ochiq aktsiyadorlik jamiyatining filiali, boshqa tarkibiy bo'linmasi xodimi bilan namunaviy mehnat shartnomasi mavjud. Ushbu hujjat "O’zbekiston temir yo'llari" ning tarkibiy bo'linmasi xodimi va ish beruvchining huquq va majburiyatlarini belgilaydi, shuningdek ish vaqti, dam olish vaqti va xodimlarning ish haqi to'g'risidagi qoidalarni o'z ichiga oladi. Asosan, temir yo'l transportida mehnat munosabatlari ishtirokchilarining huquq va majburiyatlari to'g'risidagi qoidalar San'at mazmuniga mos keladi. O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 21 va 22-moddalari xodimlar va umuman ish beruvchilarning huquq va majburiyatlarini belgilaydi. Ko'rsatilgan namunaviy mehnat shartnomasining 2, 3-bandlariga muvofiq, O’zbekiston temir yo'llari filiali yoki boshqa tarkibiy bo'linmasi xodimi quyidagi huquqlarga ega: - O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi, boshqa federal qonunlar va mehnat shartnomasida belgilangan tartibda va shartlarda mehnat shartnomasini o'zgartirish va bekor qilish; - uni mehnat shartnomasida nazarda tutilgan ish bilan ta'minlash; - mehnatni muhofaza qilish bo'yicha davlat me'yoriy talablariga va jamoa shartnomasida nazarda tutilgan shartlarga javob beradigan ish joyi; - ish haqini ularning malakasiga, mehnatning murakkabligiga, bajarilgan ishlarning miqdori va sifatiga muvofiq o'z vaqtida va to'liq to'lash; - normal ish vaqtini belgilash, ayrim kasblar va ishchilar toifalari uchun qisqartirilgan ish vaqtini belgilash, haftalik dam olish kunlarini, ishlamaydigan bayramlarni, yillik haq to'lanadigan ta'tillarni berish bilan ta'minlangan dam olish; - ish joyidagi mehnat sharoitlari va mehnatni muhofaza qilish talablari to'g'risida to'liq ishonchli ma'lumot; - O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi, boshqa federal qonunlar va O’zbekiston temir yo'llarining normativ hujjatlarida belgilangan tartibda o'qitish va qo'shimcha kasbiy ta'lim; 82
manfaatlarini himoya qilish uchun kasaba uyushmalarini tuzish va ularga qo'shilish huquqi; - O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi, boshqa federal qonunlar va jamoa shartnomasida nazarda tutilgan shakllarda "O’zbekiston temir yo'llari" OAJni boshqarishda ishtirok etish; - o'z vakillari orqali jamoaviy muzokaralar olib borish va jamoa shartnomalari va bitimlarini tuzish, shuningdek, jamoa shartnomasi, bitimlar bajarilishi to'g'risidagi ma'lumotlar; - ularning mehnat huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini qonun hujjatlarida taqiqlanmagan barcha usullar bilan himoya qilish; - shaxsiy va jamoaviy mehnat nizolarini O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksida, boshqa federal qonunlarda belgilangan tartibda hal qilish; - mehnat majburiyatlarini bajarishi munosabati bilan xodimga etkazilgan zararni qoplash va O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksida, boshqa federal qonunlarda belgilangan tartibda ma'naviy zararni qoplash; - federal qonunlarda nazarda tutilgan hollarda majburiy ijtimoiy sug'urta; - qo'shimcha tibbiy sug'urta; "O’zbekiston temir yo'llari" AJ xodimlarini nodavlat pensiya ta'minoti to'g'risidagi nizomda belgilangan shartlar va tartibda nodavlat pensiya ta'minoti. Xodim O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi, boshqa federal qonunlar, jamoaviy bitimlar, bitimlar va mehnat shartnomalarida nazarda tutilgan boshqa huquqlarga ham ega. O'z navbatida, xodim quyidagilarga majburdir: - mehnat shartnomasida, lavozim tavsifida (yo'riqnomada) o'ziga yuklangan mehnat majburiyatlarini vijdonan bajarishi, boshqa xodimlarning mehnat majburiyatlarini bajarishiga to'sqinlik qiladigan xatti-harakatlarning oldini olish; "O’zbekiston temir yo'llari" AJning me'yoriy hujjatlariga, yuqori va bevosita rahbarlarning o'z vakolatlari doirasida berilgan buyruqlariga, buyruqlariga rioya qilish; ichki mehnat qoidalari, tuzilgan jamoa shartnomasi shartlari; 83
- belgilangan mehnat me'yorlariga rioya qilish; - mehnatni muhofaza qilish va mehnat xavfsizligi talablariga rioya qilish; - ish beruvchining mulkiga (jumladan, ish beruvchiga tegishli bo'lgan uchinchi shaxslarning mulkiga, agar ish beruvchi ushbu mulkning saqlanishi uchun javobgar bo'lsa) va boshqa xodimlarga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo'lish; - odamlarning hayoti va sog'lig'iga, ish beruvchining mol-mulkining (shu jumladan, ish beruvchiga tegishli bo'lgan uchinchi shaxslarning mol-mulki, agar ish beruvchining saqlanishi uchun javobgar bo'lsa) saqlanishiga tahdid soladigan vaziyat to'g'risida ish beruvchini yoki bevosita rahbarni darhol xabardor qilish; bu xususiyat); Xodim O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksida, boshqa federal qonunlarda, shartnomalarda, mehnat shartnomalarida, shuningdek O’zbekiston temir yo'llarining me'yoriy hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa majburiyatlarni bajaradi. Ish beruvchi quyidagi huquqlarga ega: - O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksida, boshqa federal qonunlarda belgilangan tartibda va shartlarda xodim bilan mehnat shartnomasini tuzish, o'zgartirish va bekor qilish; -jamoaviy muzokaralar olib borish va jamoaviy bitimlar tuzish; - xodimni vijdonan samarali mehnati uchun rag'batlantirish; - xodimdan o'z mehnat majburiyatlarini bajarishini va ish beruvchining mulkiga (shu jumladan, ish beruvchiga tegishli bo'lgan uchinchi shaxslarning mulkiga, agar ish beruvchi ushbu mulkning saqlanishi uchun javobgar bo'lsa) va boshqa xodimlarga hurmat ko'rsatishni, ichki mehnat qoidalariga rioya qilishni talab qilish. ish beruvchining nizomlari va boshqa me'yoriy va ma'muriy hujjatlari; - O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksida, boshqa federal qonunlarda belgilangan tartibda xodimni intizomiy va moddiy javobgarlikka tortish; - mahalliy normativ hujjatlarni qabul qilish; 84
birlashmalarini tuzish va ularga qo'shilish; - ishchi kengashini tuzish; - mehnat sharoitlarini maxsus baholash bo'yicha qonun hujjatlarida unga berilgan huquqlardan foydalanish; - O’zbekiston Respublikasi mehnat qonunchiligiga muvofiq, zarurat tug'ilganda, xodimni odatdagi ish vaqtidan tashqari rasmiy vazifalarni bajarishga jalb qilish. Ish beruvchi O’zbekiston Respublikasi mehnat qonunchiligida va O’zbekiston temir yo'llarining me'yoriy hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa huquq va funktsiyalarni amalga oshiradi. Ish beruvchi quyidagi majburiyatga ega: xodimni mehnat shartnomasida nazarda tutilgan ish bilan ta'minlash; - mehnatni muhofaza qilish bo'yicha davlat me'yoriy talablariga javob beradigan xavfsizlik va mehnat sharoitlarini ta'minlash; - xodimni o'z mehnat vazifalarini bajarish uchun zarur bo'lgan asbob- uskunalar, asboblar, texnik hujjatlar va boshqa vositalar bilan ta'minlash; - O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksida, jamoa shartnomasida, ichki mehnat qoidalarida belgilangan muddatlarda xodimga to'lanadigan ish haqini to'liq to'lash; - O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksida belgilangan tartibda jamoaviy muzokaralar olib borish, shuningdek jamoaviy bitim tuzish; -xodimlar vakillarini jamoa shartnomasi, bitimini tuzish va ularning bajarilishini nazorat qilish uchun zarur bo'lgan to'liq va ishonchli ma'lumotlar bilan ta'minlash; - xodimni qabul qilganidan keyin uning mehnat faoliyati bilan bevosita bog'liq bo'lgan mahalliy normativ hujjatlar bilan tanishtirish; - mehnat qonunchiligi va mehnat qonunchiligi normalarini o'z ichiga olgan boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati va nazoratini amalga oshirishga vakolatli federal ijroiya organining, belgilangan 85
federal ijroiya organlarining ko'rsatmalarini o'z vaqtida bajarish; mehnat qonunchiligi va mehnat qonunchiligi normalarini o'z ichiga olgan boshqa normativ-huquqiy hujjatlarni buzganlik uchun undirilgan jarimalarni to'lash; - tegishli kasaba uyushma organlarining, xodimlar tomonidan saylangan boshqa vakillarning mehnat qonunchiligi va mehnat qonunchiligi normalarini o'z ichiga olgan boshqa hujjatlarning buzilishi to'g'risidagi taqdimnomalarini ko'rib chiqish, aniqlangan qonunbuzarliklarni bartaraf etish choralarini ko'rish va ko'rilgan choralar to'g'risida ko'rsatilgan organlar va vakillarga xabar berish; ; - O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi, boshqa federal qonunlar va jamoa shartnomasida nazarda tutilgan shakllarda "O’zbekiston temir yo'llari" AJ boshqaruvida xodimning ishtirokini ta'minlaydigan shart-sharoitlarni yaratish; - federal qonunlarda belgilangan tartibda xodimning majburiy ijtimoiy sug'urtasini amalga oshirish, O’zbekiston Respublikasi qonunchiligiga, jamoa shartnomasiga muvofiq ijtimoiy kafolatlar va imtiyozlar berish; - xodimga mehnat majburiyatlarini bajarishi munosabati bilan etkazilgan zararni qoplash, shuningdek O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi, boshqa federal qonunlar va boshqa normativ hujjatlarda belgilangan tartibda va shartlarda ma'naviy zararni qoplash; O’zbekiston Respublikasining huquqiy hujjatlari; - mehnat to'g'risidagi qonun hujjatlarida, shu jumladan mehnat sharoitlarini maxsus baholash to'g'risidagi qonun hujjatlarida va mehnat qonunchiligi normalarini, jamoaviy bitimlar, bitimlar, mahalliy normativ hujjatlar va mehnat shartnomalarini o'z ichiga olgan boshqa normativ-huquqiy hujjatlarda nazarda tutilgan boshqa majburiyatlarni bajarish. O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 65-moddasi mehnat shartnomasini tuzishda ish beruvchiga taqdim etilishi kerak bo'lgan hujjatlar ro'yxatini belgilaydi. Ular orasida: - pasport yoki shaxsni tasdiqlovchi boshqa hujjat; - mehnat daftarchasi, birinchi marta mehnat shartnomasi tuzilgan yoki xodim yarim kunlik ish kunida ish boshlagan hollar bundan mustasno; 86
- harbiy ro'yxatga olish hujjatlari - harbiy xizmatga majbur bo'lgan shaxslar va muddatli harbiy xizmatga chaqirilishi kerak bo'lgan shaxslar uchun; - ma'lumoti va (yoki) malakasi yoki maxsus bilimlarning mavjudligi to'g'risidagi hujjat - maxsus bilim yoki maxsus tayyorgarlikni talab qiladigan ishga murojaat qilganda. Ba'zi hollarda, xodimning mehnat majburiyatlarining o'ziga xos xususiyatlarini, O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksini, boshqa federal qonunlarni, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlarini va O’zbekiston Respublikasi Hukumatining qarorlarini hisobga olgan holda. mehnat shartnomasini tuzishda qo'shimcha hujjatlarni taqdim etish. Ushbu talab, ayniqsa, transport kompleksi ishchilari uchun, xavfning kuchayishi manbai bo'lgan transport vositalari bilan o'zaro mehnat munosabatlari jarayonida muhim ahamiyatga ega. Shunday qilib, ichki suv transportida, O’zbekiston Respublikasi Hukumatining 2005 yil 31 maydagi 349-sonli qarori bilan tasdiqlangan Ichki navigatsiya kemalari ekipaj a'zolarini sertifikatlash to'g'risidagi nizomda belgilangan diplom va malaka sertifikatlariga ega bo'lgan shaxslar. San'atga muvofiq. 54 KTM RF, dengiz kemasi ekipaj a'zolari lavozimlarini egallashga kema ekipaji a'zolarini sertifikatlash to'g'risidagi nizomda belgilangan diplom va malaka sertifikatlariga ega bo'lgan shaxslarga ruxsat beriladi1. Shuni ta'kidlash kerakki, birlamchi malaka hujjatini olish uchun dengiz kemasi ekipajining tegishli lavozimiga nomzod hujjatlarning keng ro'yxatini taqdim etishi kerak. Masalan, dengiz magistri diplomiga nomzod shaxsni tasdiqlovchi hujjatni (asl nusxasi va nusxasi), dengizchilarni tayyorlash, attestatsiyadan o‘tkazish va navbatchilik qilish to‘g‘risidagi xalqaro konventsiya talablariga muvofiq berilgan2, ishga yaroqliligini tasdiqlovchi hujjatni taqdim etishi shart. sog'lig'iga ko'ra kemalar (asl nusxasi va nusxasi), shuningdek quyidagi hujjatlarni taqdim etadi: dengiz porti kapitanining nomiga ariza, dastur bo'yicha dengiz ta'limi tashkilotida navigatsiya sohasida oliy ma'lumot olish to'g'risidagi hujjat; “Dengizchilarni 87
konventsiya hamda “Dengizda suzuvchi kemalar ekipaji a’zolarini sertifikatlash to‘g‘risida”gi Nizom talablariga rioya qilish. Belgilangan ta'lim dasturi Rosmorrechflot tomonidan tasdiqlanishi kerak; katta sheriklik diplomi; Global dengiz halokatli aloqa tizimi operatori diplomi; umumiy og'irligi 500 va undan ko'p bo'lgan kemalarda kamida 18 oy, shu jumladan oldingi besh yil ichida kamida 12 oy davomida bosh yordamchi lavozimida suzib yurganlik sertifikatlari va boshqalar. Temir yo‘l transportida lokomotiv va ko‘p bo‘lakli harakatlanuvchi tarkib mashinisti lavozimiga nomzodlar maxsus malaka imtihonlarini topshirgandan so‘ng beriladigan tegishli transport vositasini boshqarish huquqini beruvchi guvohnomalarni taqdim etishlari shart. O’zbekiston temir yo'llari vazirligining 2008 yil 20-sonli buyrug'i bilan sinovlarni o'tkazish, lokomotivni, ko'p birlik harakatlanuvchi tarkibni umumiy foydalanishdagi yo'llarda boshqarish huquqiga sertifikatlar berish va lokomotiv va ko'p agregatli poezd mashinistlariga malaka klassi berish tartibi to'g'risidagi nizom tasdiqlangan. 1997 yil 11 noyabrdagi 23C- son. Ko‘rsatilgan Nizomga muvofiq, umumiy foydalanishdagi yo‘llarda lokomotiv va avtovagon harakatlanuvchi tarkibni boshqarish huquqi uchun nazariy sinovlarga kamida 18 yoshga to‘lgan shaxslar ruxsat etiladi, agar ularda: - lokomotivni ta'mirlash lokomotivi, ko'p agregatli harakat tarkibi 3-toifadan past bo'lmagan malaka; - lokomotiv mashinistining yordamchisi vazifasini bajaruvchi sifatida ish tajribasi (olti oydan ikki yilgacha); - ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasasini tamomlagandan so‘ng beriladigan belgilangan namunadagi lokomotiv mashinisti kasbini berish to‘g‘risidagi guvohnomalar. Bilimga ega bo'lgan shaxslar: 1) O’zbekiston Respublikasi temir yo'llarini texnik ekspluatatsiya qilish qoidalarining talablari (O’zbekiston Transport vazirligining 2010 yil 21 dekabrdagi 286-son buyrug'i bilan tasdiqlangan), O’zbekiston Respublikasi temir yo'llarida 88
tomonidan 2000 yil 26 maydagi TsRB-757-son bilan tasdiqlangan) va O’zbekiston Respublikasi temir yo'llarida poezdlar harakati va manyovr ishlari bo'yicha yo'riqnoma (ilova) O’zbekiston Transport vazirligining 2010 yil 21 dekabrdagi 286-son buyrug'iga 8-son); 2) lokomotivni tartibga solish, ishlatish, boshqarish, shuningdek uni ishlatishda saqlash va parvarish qilishning belgilangan tartibi; 3) lokomotiv tormozlarining qurilmalari, harakatlari va boshqaruvi; 4) "O’zbekiston temir yo'llari" AJ lokomotivlarini joriy ta'mirlash va texnik xizmat ko'rsatish qoidalarining asosiy qoidalari (O’zbekiston temir yo'llari AJning 2013 yil 30 yanvardagi 226r-son buyrug'i bilan tasdiqlangan); 5) lokomotivlarda qo'llaniladigan yoqilg'ining asosiy xususiyatlari va xususiyatlari, ularni tejamkor iste'mol qilish va energiya tejash usullari; 6) lokomotivlarni ishlatish va ta'mirlash vaqtida xavfsizlik choralari va ishlab chiqarish sanitariyasi bo'yicha qoidalar va ko'rsatmalar; 7) lokomotiv brigadasining lavozim tavsiflari; 8) lokomotiv mashinistlarining ish doirasiga oid buyruqlar, ko'rsatmalar, ko'rsatmalar va boshqa hujjatlar; 9) O’zbekiston Respublikasida temir yo'lchilarning intizomi to'g'risidagi nizom (RF Hukumatining 1992 yil 25 avgustdagi 621-sonli qarori bilan tasdiqlangan). Haydovchilar yordamchilari uchun malaka sertifikati ham talab qilinadi. O’zbekiston Respublikasi temir yo'llarida lokomotiv, ko'p agregatli va maxsus o'ziyurar harakatlanuvchi tarkibning haydovchi yordamchisini sinovdan o'tkazish, sertifikatlar berish tartibi O’zbekiston Temir yo'llari vazirligining 1999 yil 28 oktyabrdagi № 38-son buyrug'i bilan tasdiqlangan. 39Ts. Teplovoz mashinistlari va teplovoz mashinistlarining yordamchilarini kasbiy tayyorlash temir yo‘l transporti ta’lim tashkilotlarida yoki lokomotiv depolarining bunday tayyorlash huquqiga ega bo‘lgan o‘quv bo‘linmalarida ishlab chiqarishdagi 89
maxsus ma’lumotga ega bo‘lgan shaxslar uchun lokomotiv mashinistlarini bunday tayyorlash huquqiga ega bo‘lgan ta’lim tashkilotlari va lokomotiv depolarining o‘quv bo‘linmalarida ish joyida kasbiy tayyorlashga ruxsat etiladi. Havo transportida samolyot ekipaji a'zolarining malakasiga ham alohida talablar qo'yiladi. San'atga muvofiq. O’zbekiston Respublikasi Havo kodeksining 53-moddasi, konstruktsiyasining og'irligi 115 kg va undan kam bo'lgan o'ta engil boshqariladigan fuqarolik samolyotlari bundan mustasno, fuqarolik havo kemasi ekipaj a'zolarining funktsiyalarini bajarish; fuqaro aviatsiyasining parvozlarini ta’minlash bo‘yicha xodimlar, shuningdek, havo kemalariga texnik xizmat ko‘rsatish, havo harakatini dispetcherlik xizmati funktsiyalari, fuqaro aviatsiyasi xodimlarining mutaxassislari orasidan vakolatli organ tomonidan berilgan shaxslar. Fuqaro aviatsiyasining turli toifalari xodimlarini tayyorlashga qo'yiladigan o'ziga xos talablar O’zbekiston Transport vazirligining 12 sentyabrdagi buyrug'i bilan tasdiqlangan "Samolyot ekipaji a'zolari, havo kemalariga texnik xizmat ko'rsatish bo'yicha mutaxassislar va fuqaro aviatsiyasining parvoz dispetcherlariga qo'yiladigan talablar" Federal aviatsiya qoidalari bilan belgilanadi. 2008 yil 147- son. Misol tariqasida bort muhandisi (bortmexanik) sertifikati egasiga qo'yiladigan talablarni keltiramiz. Federal aviatsiya qoidalarining 13.1-bandiga binoan, bort muhandisi (bortmexanik) sertifikati egasi: - 18 yoshdan katta bo'lishi; - oliy ma’lumotga (bortmexanik uchun) yoki o‘rta kasb-hunar ma’lumotiga (bortmexanik uchun); - amaldagi birinchi toifali tibbiy ma'lumotnomaga ega bo'lishi; - tasdiqlangan dastur bo'yicha o'qitilgan va texnik ko'rsatkichlar va havo kemalari bilan bog'liq keng ko'lamli sohalarda bilimga ega bo'lgan; aeronavigatsiya; gidrometeorologiya; bort muhandisi (bortmexanik) bilan bog'liq inson imkoniyatlari, shu jumladan tahdid va xato omillarini boshqarish tamoyillari; bort muhandisi (bortmexanik) litsenziyasi egasiga oid qoidalar va qoidalar; havo 90
cheklovlari; atmosfera sharoitlarining dvigatellar xususiyatlariga ta'siri va boshqalar; - samolyot nazorati ostida bort muhandisi (bortmexanik) sifatida kamida 18 ta parvozni amalga oshirishda kamida 100 soatlik parvoz vaqtiga ega bo'lish, bu real parvoz sharoitlarini taqlid qiluvchi murakkab simulyatorda parvoz soatlarini o'z ichiga olishi mumkin, 50 soatdan oshmasligi kerak. . Bort muhandisining (bortmexanikning) nazorati ostida amaliy tayyorgarligi “instruktor” malaka belgisi bilan bortmexanik (bortmexanik) sertifikati egasi tomonidan amalga oshiriladi. ICAO Doc 9379-AN / 916 "Davlat xodimlarini litsenziyalash tizimini yaratish va boshqarish bo'yicha yo'riqnoma" tinglovchilarning nazariy bilimlari va amaliy ko'nikmalarini sinash uchun talablarni o'z ichiga oladi. Xususan, ushbu hujjatning 5.1.2-bandiga binoan, nazariy bilimlarni o'zlashtirish quyidagi qoidalarga muvofiq amalga oshirilishi kerak: - har bir fan bo‘yicha o‘quv dasturi keng qamrovli bo‘lishi, har bir mavzu tegishli o‘quv materiali bilan bog‘langan bo‘lishi kerak. U nomzodga taqdim etilishi kerak; -imtihon savollari o‘quv rejasi va bibliografiyasiga muvofiq tuzilgan bo‘lishi; - mumkin bo'lgan xatolarni istisno qilish uchun tayyorlangan ayirboshlash chiptalarini diqqat bilan tekshirish kerak; - har bir savolga tashqaridan kelgan mutaxassis tomonidan qo‘shimcha ravishda aniqlik kiritilishi va unga javob varianti tayyorlanishi; - imtihon bileti muqovasida nomzodlar uchun ma'lumotlar bo'lishi kerak, masalan, har bir savolga javob berish uchun to'plangan ballar soni, chiptadagi barcha savollarga javob berish uchun umumiy ball, ishga ajratilgan vaqt, qo'shimcha yoki ma'lumotnoma materialidan foydalanish. va boshqalar; - imtihon topshiruvchi barcha nomzodlarning yozma ishi va arizalarida familiyalari yoki kod raqamlari va boshqalar aniq yozilganligiga ishonch hosil qilishi kerak. 91
xususiyati xodimning mehnat funktsiyasining ortib borayotgan xavf manbasini bevosita boshqarish yoki unga xizmat ko'rsatish bilan o'zaro bog'liqligidan iborat. Ushbu holatlar transport xodimi sifatida mehnat shartnomasini tuzish imkoniyatiga ega bo'lgan yoshni oshirish uchun zarur shartdir; - yuqorida aytib o'tilganidek, bu holda yosh chegarasi 18 yosh va undan yuqori, shuningdek, mehnat majburiyatlari harakat bilan bog'liq bo'lgan xodimlarga murojaat qilish uchun asosdir. Temir yo'l transportida bunday chora, boshqa narsalar qatorida, temir yo'l vazirligining buyrug'i bilan tasdiqlangan federal temir yo'l transportida ishga qabul qilinganda majburiy dastlabki tibbiy ko'rik va davriy tibbiy ko'rikdan o'tish tartibi to'g'risidagi nizom asosida qo'llaniladi. Rossiyaning 1999 yil 29 martdagi 6T-son. Mazkur Nizomning 4.1-5-bandlariga muvofiq, poyezdlar harakati bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan mehnat va temir yo‘l transporti xodimlari temir yo‘l transportida majburiy tibbiy ko‘rikdan o‘tkaziladi, shu jumladan: - poyezdlar harakatini ta'minlash; - yuqori xavfli sharoitlarda kasbiy faoliyatni amalga oshiruvchilar (temir yo'l boshliqlari, ularning o'rinbosarlari, temir yo'llarning boshqarmalari va bo'limlari, liniya korxonalari va temir yo'l transportining boshqa tashkilotlari, ularning ishi temir yo'llarga kirish bilan bog'liq bo'lgan xodimlar); - xavfli, xavfli moddalar va ishlab chiqarish omillarining vaqtinchalik ro'yxatlari bo'yicha xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari ta'siri bilan bog'liq ishlarga va temir yo'l transporti xodimlariga, shuningdek buyruq bilan tasdiqlangan xodimlarni dastlabki va davriy tibbiy ko'rikdan o'tkazadigan ishlarga kiruvchi shaxslar; O’zbekiston Sog'liqni saqlash vazirligi va O’zbekiston Davlat sanitariya- epidemiologiya nazorati qo'mitasining 1995 yil 5 oktyabrdagi 280/88-son; - kurslar va kasb-hunar ta’limi muassasalariga kiruvchi shaxslar, temir yo‘l transporti ta’lim muassasalarining abituriyentlari va o‘quvchilari, shuningdek, majburiy tibbiy ko‘rikdan o‘tkaziladigan mutaxassisliklar va kasblar bo‘yicha kiruvchi va o‘qiyotgan shaxslar. 92
boshqarishiga yo'l qo'yilmasligining quyidagi holatlari belgilangan: - vaqtinchalik nogironlik belgilarini aniqlashda; - ekshalatsiya qilingan havoda yoki biologik substratlarda alkogol, boshqa psixotrop moddalar va giyohvand moddalar uchun ijobiy test bilan; - giyohvandlik vositalariga ta'sir qilish belgilari aniqlanganda; - haydovchining ishiga salbiy ta'sir ko'rsatadigan dorivor yoki boshqa moddalar bilan ta'sir qilish belgilari aniqlanganda. Reysga qabul qilinganda yo‘l varaqasiga “Safar oldi tibbiy ko‘rikdan o‘tdi” muhri va tekshiruvni o‘tkazgan tibbiyot xodimining imzosi qo‘yiladi. Havo transporti xodimlari uchun majburiy tibbiy ko'riklarga qo'yiladigan talablar Federal aviatsiya qoidalarida mavjud O’zbekiston Transport vazirligining 2002 yil 22 apreldagi 50-son buyrug'i bilan tasdiqlangan "Fuqaro aviatsiyasining ta'lim muassasalariga kiruvchi parvoz, dispetcherlik xodimlari, styuardessalar, kursantlar va nomzodlarni tibbiy ko'rikdan o'tkazish". Federal aviatsiya qoidalari, sertifikatlashtirilishi kerak bo'lgan majburiy tibbiy: - fuqaro aviatsiyasi ta’lim muassasalariga uchuvchilar, navigatorlar, bort muhandislari, bort kuzatuvchilari, havo harakatini boshqarish bo‘yicha mutaxassislarni tayyorlash uchun kiruvchi nomzodlar; - fuqaro aviatsiyasi oliy va oʻrta taʼlim muassasalari talabalari va kursantlariga uchuvchilar, shturmanlar, bort muhandislari, bort kuzatuvchilari, havo harakatini boshqarish boʻyicha mutaxassislar tayyorlash; - parvoz ekipaji a'zolari: tijorat aviatsiyasi uchuvchilari (samolyot va vertolyot), aviakompaniya uchuvchilari (samolyot va vertolyot), navigatorlar, bort muhandislari, bortmexaniklari, radio operatorlari, kuzatuvchi uchuvchilar; - havo kemalarining harakatini nazorat qiluvchi mutaxassislar; - kabina ekipaji a'zolari: bort operatorlari va bort kuzatuvchilari; 93
bepul havo sharlari uchuvchilari, parashyutchilar, o'ta engil samolyotlar uchuvchilari, bort dispetcherlari; bort operatorlari va bort kuzatuvchilari; Suv transportida ishlaydigan ishchilar uchun majburiy tibbiy ko'riklar San'atda nazarda tutilgan. 55 KTM RF, san'at. 27 KVVT RF. Xususan, San'atga muvofiq. 55 KTM RF, kemada ishlashga qabul qilingan shaxslar yillik tibbiy ko'rikdan o'tishlari shart, bu esa inson organizmida giyohvandlik vositalari, psixotrop moddalar va ularning metabolitlari mavjudligini kimyoviy va toksikologik tadqiqotlarni o'z ichiga oladi. Tegishli norma San'atning 2-bandida ham mavjud. 27 KVVT RF, tibbiy ko'rikdan o'tmagan shaxslar, shuningdek, giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni shifokorning retseptisiz yoki yangi potentsial xavfli psixoaktiv moddalarni iste'mol qilish muddati tugagunga qadar ma'muriy jazoga tortilgan shaxslar. shaxs ma'muriy jazoga tortilgan deb hisoblanadi. |