O‘zbеkiston rеspublikаsi

P↑→ X↓ (M↑)→Xn↓ →AD↓ 
Yuqorida ko‘rib o‘tilgan omillar yalpi talabning baho omillari deb ataladi. Bundan 
tashqari yalpi talabning bahoga bog‘liq bo‘lmagan omillari ham mavjud. Bu omillardagi 
o‘zgarishlar yalpi talabning miqdorida o‘z aksini topadi va uning egri chizig‘ini chapga 
yoki o‘ngga siljitadi (5.1-rasm). Yalpi talabning bahoga bog‘liq bo‘lmagan omillariga 
quyidagilarni kiritamiz: 
1.
Iste’mol xarajatlaridagi o‘zgarishlar: 
a)
iste’molchilarning real moddiy aktivlari miqdorining o‘zgarishi; 
b)
iste’molchilar kutishi; 
v) iste’molchilarning qarzlari miqdorining o‘zgarishi;g) iste’molchilar 
daromadlaridan olinadigan soliqlar miqdorining o‘zgarishi. 
2.
Investitsiya xarajatlaridagi o‘zgarishlar: 

---

303 
a) foiz stavkasidagi o‘zgarishlar; b) investitsiyalardan kutilayotgan foyda 
normasining o‘zgarishi; v) korxonalardan olinadigan soliqlar miqdorining o‘zgarishi; g) 
yangi texnologiyalarning ishlab chiqarishga jalb qilinishi; d)zahiradagi quvvatlar 
o‘zgarishi. 
3.
Davlat xarajatlarining o‘zgarishi. Masalan, harbiy xarajatlar va yangi 
kasalxona va boshqa muassasalar qurishga qaror qilinganda. 
4.
Sof eksport hajmidagi o‘zgarishlar. 
a)
boshqa mamlakatlar milliy daromadlarining o‘zgarishi. 
b)
valuta kurslaridagi o‘zgarishlar. 
Pulning miqdoriy nazariyasi tenglamasi yuqoridagilardan tashqari yalpi talabning 
narxlarga bog‘liq bo‘lmagan yana ikki omilini beradi. Bular: pul taklifi (M) va pulning 
aylanish tezligi (V) dir. 
Yalpi talabning bahoga bog‘liq bo‘lmagan omillari ta’sirida AD egri chizig‘i 
o‘ngga yoki chapga siljiydi (23.1-rasm). Natijada ma’lum baho darajasiga mos keluvchi 
talab qilinayotgan yalpi ichki mahsulot hajmi o‘zgaradi. 
Pul taklifining, pulning aylanish tezligining oshishi, boshqa davlatlar milliy 
daromadining oshishi, milliy valuta kursining ma’lum miqdorda pasayishi (bular 
eksportning ortishi, importning pasayishiga olib kelishi tufayli) oqibatida sof eksportning 
pasayishi va yalpi xarajatlar turli komponentlarining oshishi AD egri chizig‘ining o‘ngga 
siljishiga olib keladi. Bunga aksincha bo‘lgan holatlarda AD egri chizig‘i chapga siljiydi.