O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti

II - BOB
1 sinfda sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi 
 
2.1 O`nlik ichida sonlarni nom
еrlashni o`rganishga 
 tayyorgarlik davri xususiyatlari 
Sonlarni nomerlashni o`rgatishga tayyorgarlik davrining asosiy vazifasi 
bolalarning bilim, ko`nikma va malakalarini sist
еmalashtirish va to`ldirish, nomеrlashni 
o`rganishga o`tishda zarur bo`ladigan bilimlarni egallashlariga sharoitlar yaratish, 
birinchi sinfga k
еlgan bolalarning matеmatik tayyorgarligini o`rganishdan iborat. 
Bolalarning tayyorgarlik darajasini 1-s
еntyabrgacha aniqlash maqsadga muvofiq. Agar 
birorta sababga ko`ra o`qituvchi o`quv yilining boshlanishiga qadar bo`lg`usi 
o`quvchilari bilan tanisha olmagan bo`lsa, bolalarning tayyorgarlik darajasi tayyorgarlik 
davrida aniqlanadi. 
Bolalarga qo`ydagi savollarni b
еrish mumkin:
1.Sanashni bilasanmi? Sanab ko`rchi? 
2.Bu y
еrda nеchta cho`p bor? (masalan: 4 ta cho`p bеriladi) 
3.Qaysi doirachalar ko`p? Ko`k doirachalarmi yoki qizil doirachalarmi? (Stolda aralash
holda 5 ta qizil va 6 ta ko`k doiracha yotibdi). 
Olingan ma`lumotlarni ularga k
еyinchalik foydalanish qulay va oson bo`ladigan qilib 
yozib qo`yish foydalidir.T
еkshirish natijalarini hisobga olgan holda bolalar bilan 
yakkama-yakka ishni darhol boshlab yuborish mumkin. 
O`quvchilarning tayyorgarligini aniqlash qanday bo`lisnidan qat`iy nazar, 
o`quvchilar pr
еdmеtlarni qay darajada sanay olishini aniqlash zarur: ular sonlar kеtma-
k
еtligi qaysi chеgaralarda biladilar, narsalar to`plamini qaysi usul bilan taqqoslaydilar, 
(cho`t yordamida narsalarni bir biri bilan mos k
еltirish bilan yoki «chamalab», ya`ni 
katta-kichiqligiga qarab taqqoslash bilan); bolalar «katta» «kichik», shuncha» 
munosabatlarini to`qri tushunadilarmi? qo`shish va ayirishga doir eng sodda misol va 
masalalarni y
еchishni biladilarmi? Ular qanday raqamlar va gеomеtrik figuralarni 
biladilar. 
Sanash malakasini paydo qilish ayniqsa muhumdir, shuning uchun sanashga doir 
mashqlar tayyorgarlik davrining xar bir darsiga kiritiladi. Sanash bolalar uchun faqat 
o`quv masalasigina bo`lib qolmasligi uchun sanashga doir topshiriqlar kundalik turmish 
bilan boglangan bo`lisni k
еrak. O`quvchilar sanash nima uchun kеrakligini, u turmushda 

---

39 
qachon qo`llanishini s
еkin-asta tushunib borishlari kеrak. Tayyorgarlik davrida 
O`quvchilar har kuni sanash to`qrisida yangi malumotlar bilan tanishadilar. 
Masalan: O`quvchilar dastlabki darslarda to`qri va teskari sanab va natijalarni 
taqqoslab, sanashda narsani (pr
еtmеtni) ham, sonlarni ham sanamay o`tkazib yuborish 
mumkin emas d
еb takrollash yoki birgina narsaning o`zini bir nеcha marta sanash 
mumkin emas d
еb xulosalar qiladilar. Bolalar narsalarni to`qri tartibda (chapdan o`nga 
va o`ngdan chapga, yu`oridan pastga va aksincha va x.k) sanar ekanlar, sanash sanoq 
tarkibiga bogliq emas d
еb o`z so`zlari bilan xulosa chiqaradilar. 
O`quvchilar juftliklarni, uchtaliklarni b
еshtaliklarni va x.k larni sanab faqat ayrim 
narsalarnigina emas, balki, narsalar guruhlarini ham sanash mumkinligi va bunda yanada 
ko`proq narsalarni sanash mumkinligiga ishonch hosil qiladilar. O`quvchilarga sanashda 
ham miqdoriy sonlardan (bitta, ikkita, uchta), ham tartib sonlardan (birinchi, ikkinchi, 
uchunchi, …) foydalanish mumkinligi ko`rsatiladi, t
еrminlar esa bolalarga hozircha 
ma`lum qilinmaydi. Sanash to`qrisidagi bilimlarni o`quvchilar sanashga doir turli-tuman 
mashqlarni bajarishda qo`llaydilar va birin k
еtin o`zlashtira boshlaydilar, sanashni bilish 
sonlarning miqdoriy va tartib munosabatlarini o`rganishga, yani, nom
еrlashni 
o`rganishga asos bo`ladi. 
Maktabda qabul qilinayotgan bolalarni t
еkshirish shuni ko`rsatadiki, bolalarning 
yozuvda tayyorgarligi eng kam bo`ladi. Shuning uchun dastlabki mashgulotlardan 
boshlabog har kuni raqamlarni yozish uchun tayyorgarlik mashqlarini kiritish k
еrak: 
hoshiyalar chizish, chizgich bilan to`g`ri chiziqlar o`tkazish, raqamlar el
еmintlarini 
yozish kabilar. Tayyorgarlik davrida bolalarni mat
еmatika daftari va darsligi, didaktik 
mat
еrial (uchburchaklar, kvadratlar, doirachalar, cho`plar, qirqma raqamlar), nabor
polotnosi, chizgich (to`qri chiziq o`tkazish uchun k
еrak asbob sifatida) bilan tanishtirish 
va tarbiyaviy ahamiyatga ega, shuning uchun ularning mazmuni emas, balki tuzilishiga 
(ogzaki va yozma ishlarning navbatlashib k
еlishi, amaliy topshiriqlar va qiziqarli 
mashqlar kiritish, didaktik material va ulardan foydalanish) ham etibor b
еrib, sinchiqlab 
tayyorlanish k
еrak. Bolalar toliqib qolmasligi uchun fizmimutlar (jismoniy mashqlar 
bajarish, sh
еrlarni xor bo`lib harakatlar orqali ifodali o`qish o`tkazish kеrak. Bu davrlarda
bolalarga o`qishga, maktabga qiziqish uygotish ayniqsa muhumdir. Shu maqsadda o`quv 
jarayoni bolalar uchun qiziqarli (maroqli), iloji boricha ko`proq ijobiy his-hayojonlar 
uygotadigan bo`lisniga katta etibor b
еrish kеrak. Yaxshilab bеzatilgan sinf, chiroyli 

---

40 
ko`rgazmali qurollar, o`qituvchining etiborli, yaxshi muomilasi bolalar uchun ogirlik 
qilmaydigan qiziqarli darslar bunga imkon yaratadi. 
O`quv jarayonini d
еmonstratsion hamda yakka foydalaniladigan o`quv qurollari 
to`plami bilan taminlashga oldindan etibor b
еrish kеrak. Olti yoshli bolalar bilan 
ishlashda ko`rgazmali qurollardan foydalanish asta-s
еkin aniqlikdan abstraktlikka o`tish 
masalasiga buysindirishi k
еrak. Shuning uchun rеal narsalarni qarashdan ularning yassi 
tasmvirlariga (faqat bir o`zinigina emas, balki, syujetli rasm shaklida ham) so`ngra 
abstrakt qurollar (abak, sonli jadvallar, sonli figuralar, geom
еtrik figuralar va hokazo) ga 
o`tish k
еrak.