O‘zbekistonning eng yangi tarixi (Oliy o‘quv yurtlari nomutaxassis fakultet talabalari uchun) Darslik Toshkent 2021

4.
 
O‘zbekistonda parlament tizimi va undagi islohotlar. 
Ma’lumki, qonunchilik hokimiyatining yaqin tarixi, ya’ni ikki palatali davri 
haqida to‘xtalib o‘tadigan bo‘lsak, 2002-yilgi umumxalq referendumidan so‘ng 
mamlakat tarixida birinchi marta Qonunchilik palatasi (quyi palata) hamda Senatdan 
(yuqori palata) iborat bo‘lgan ikki palatali parlament tizimiga o‘tildi. Besh yil o‘tib 
parlament siyosiy partiyalar rolini kuchaytirishga qaratilgan konstitutsiyaviy 
qonunlarini qabul qildi. Birinchi marta siyosiy partiya fraksiyalari parlamentda 
muxolifatni shakllantirish va muqobil qonun loyihalarini hamda milliy taraqqiyot 
dasturlarini ilgari surish imkoniyatiga ega bo‘ldi. 2008-yilda Qonunchilik palatasi 
a’zolari soni 120 dan 150 taga oshirildi va nomzodlar faqat siyosiy partiyalar 
tomonidan ilgari surilishi mumkinligi belgilab qo‘yildi. 
2008-2014-yillarda demokratik islohotlarni yanada kuchaytirish va davlat 
hokimiyatining uch bo‘g‘ini o‘rtasidagi muvozanatni yaxshilash maqsadida 
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga bir qator o‘zgartishlar kiritildi. Masalan, 
O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri va O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 
Qonunchilik palatasi o‘rtasida ziddiyatlar doimiy tus olgan holda Qonunchilik 
palatasi deputatlari umumiy sonining kamida uchdan bir qismi tomonidan 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti nomiga rasman kiritilgan taklif bo‘yicha 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qo‘shma majlisi muhokamasiga 
Bosh vazirga nisbatan ishonchsizlik votumi bildirish haqidagi masala kiritiladi. Bosh 
vazirga nisbatan ishonchsizlik votumi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 

---

79 
Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a’zolari umumiy sonining kamida uchdan 
ikki qismi ovoz bergan taqdirda qabul qilingan hisoblanadi. 
Bunday holatda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Bosh vazirni lavozimidan 
ozod etish to‘g‘risida qaror qabul qiladi. Bunda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining butun tarkibi Bosh vazir bilan birga iste’foga chiqadi. 
2014-2016-yillarda qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud organlari faoliyatini 
takomillashtirish hamda davlat organlari bilan fuqarolik jamiyati institutlari 
o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlikni rivojlantirishga qaratilgan islohotlar amalga oshirildi. 
Masalan, 2016-yil aprelida qabul qilingan “Parlament nazorati to‘g‘risida”gi qonunda 
parlament tomonidan nafaqat ijro etuvchi, balki huquqni muhofaza qiluvchi organlar 
faoliyati ustidan nazorat shakllari va tartiblari belgilab berildi. Unga ko‘ra, parlament 
eshituvlarini o‘tkazish, parlament va deputatlar tomonidan so‘rovlar yuborish, 
qonunlar qabul qilinganidan so‘ng ularning amalga oshirilishini monitoring qilish 
amaliyoti kiritildi. Qonunchilik palatasida Oila va ayollar masalalari bo‘yicha, 
Yoshlar masalalari bo‘yicha komissiyalar, Fuqarolarning sog‘lig‘ini saqlash 
masalalari qo‘mitasi tuzildi; Senat tarkibida esa 
Prokuratura organlari faoliyati ustidan nazorat qiluvchi komissiyasi tuzildi hamda 
Vazirlar Mahkamasining parlamentdagi vakolatli vakili lavozimi joriy etildi. 
Davlat boshqaruvi sohasidagi keng ko‘lamli islohotlar mavzusi dastlab 
Prezident Sh.Mirziyoyevning 2017-yil parlamentga qilgan murojaatida ko‘tarilgan. 
Ilgari surilgan islohotlarning ko‘pi aynan parlament roliga aloqador bo‘lib, bu borada 
u shunday degan edi: 
Mamlakatimiz parlamenti haqiqiy demokratiya maktabiga, islohotlarning 
tashabbuskori va asosiy ijrochisiga aylanishi zarur. 
Prezident, shuningdek, Qonunchilik muammolari va parlament tadqiqotlari 
institutining (QMPTI) tashkil etilishiga alohida to‘xtalib o‘tdi: “Biz yaqinda Oliy 
Majlis huzurida Qonunchilik muammolari va parlament tadqiqotlari institutini tashkil 
etdik”. Ushbu institut Oliy Majlisga kelayotgan turli takliflarni chuqur tahlil 
qiladigan, ta’bir joiz bo‘lsa, elakdan o‘tkazadigan ilmiy markaz bo‘lishi lozim.