O’zbekistonrespublikasi oliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi namangandavlatuniversiteti biologiya kaferdrasi

Trofik koopYeratsiya. Yakka organizmlarga nisbatan olganda, birlaShiSh hayvonlarning oziq topiShida, o’simliklarning oziq moddalardan foydalaniShida katta samara beradi. Buni qiShda bo’rilarning bir necha oilalari birlaShib, yirik tuyoqli hayvonlarga hujum qiliShi yoki Afrikada yaShovchi giena itlarining voyaga yetganlarining 20-30 tadan bo’lib, kiyiklarni ovlaShi, o’simliklarning zich bo’lib o’siShi tufayli namni saqlaShi va bu bilan normal rivojlanishi uchun zarur Sharoit yaratiShi misolida ko’riSh mumkin. Bunday koopYeratsiya ayniqsa soya soluvchi, nam sevuvchi o’simliklarga xosdir. Masalan, qarag’ayzor o’rmonda daraxtlar Shox-Shabbasining bir-biriga qo’Shilib ketiShi natijasida yerga ko’pincha quyosh tuShmaydi va bu o’z navbatida tuproq doim nam holatda saqlaniShiga imkon beradi. SHox- Shabbaning zich o’siShi ayrimlarining barglar, ildizlarning qurib qoliShiga va ularning mikroorganizmlar iShtirokida parchalaniShi esa tuproqning organik va minYeral moddalar bilan boyiShiga ijobiy tahsir etadi.
Konstitutsial koopYeratsiya noqulay Sharoit da yaShab qoliSh uchun organizmlarning to’planiShidan iborat. Organizmlarning to’planiShi tufayli vujudga kelgan mikroiqlim ayrim organizmlar va ularning guruhi yaShab qoliShi uchun qulay Sharoit yaratadi. Konstitutsial koopYeratsiya turg’un taShkil topgan yoki vaqtincha to’plangan organizmlarda uchraydi. Masalan, Antarktida pingvinlari havo o’ta sovuq bo’lgan vaqtda zich halqasimon guruh hosil qiladi. Halqaning o’rtasida chetidagiga nisbatan tempYeratura bir necha daraja yuqori bo’ladi. Halqa o’rtasida bir oz «isingan» pingvinlar so’ng boshqa pingvinlar tomonidan chetga surib chiqariladi. SHu yo’l bilan o’ta past tempYeraturadan saqlanadi.
Baqalar ham qiShli-qirovli kunlarda bir-biriga yopiShib, koptoksimon Shakl hosil qiladi. To’da o’rtasidagi baqalar tanasining tempYeraturasi chetdagi baqalar hisobiga birmuncha ortadi. SHundan so’ng ular chetga siqib chiqariladi, chetdagi baqalar esa aksincha, o’rtadan joy oladi. Binobarin, vaqtincha guruhdagi baqalar o’z o’rnini o’zgartiriShi hisobiga noqulay Sharoit da nobud bo’lmaydi. Qum barxanlaridagi o’simliklarning popuk ildizlari o’zaro qo’Shilib ketiShi, ularga beqaror tuproq qatlamida saqlaniShga imkon beradi. Tur ichidagi har xil reproduktiv, trofik va konstitutsial koopYeratsiyalar ham kongruentsiyaga kiradi.