S. H. Mahmudov aqrar sahəDƏ MÜLKĠ MÜdafġƏ Dərs

ġək. 40. Toplanış köçürmə məntəqəsinin sxemi 
 
Məntəqənin həkimi bu toplanış məntəqəsinə yazilmiş mus-
sisələrin, idarələrin tibb feldşerindən və ya şəhərin tibb idarəla-
rinin  əmakdaşlarından  mülki  mudafiənin  tibb  xidməti  tərəfin-
dən təyin olunur. O, toplanış məntəqəsinə və yerləşdirmə yerlə-
rinə gedərkən əhalinin tibbi təminatına cavabdehdir. Tibb mən-
təqəsinin həkimi: köçürülənlər, xüsusən uşaqlar və qocalar üzə-
rində  müşahidə  aparmalı;  ilk  tibbi  yardım  göstərmək  üçün 
məntəqədə lazımi dərman və tibb avadanlığı ehtiyatı saxlamalı-
dır. Bütün ağır xəstələnmə halları haqqında o, dərhal toplanış-
 
Tibb 
məntəqəsi 
 (5-6 nəfər) 
Adamları nəqliy-
yata mindirmək 
üçün komplekt-
ləşdirilən və piya-
da kolonlarını 
komplektləşdirən 
(5-6 nəfər) 
Ana və uşaq 
otağı  
(2-3 nəfər) 
Köçürülən nəqliyyata mindirilən meydança 
Dəmiryol qatarlarının 
rəisləri (2-3 nəfər) 
Avtomobil 
kolonlarının rəisi 
(3-4 nəfər) 
 
 
Komendant və 
novbətçilər  
(4-5 nəfər)  
Məntəqə 
rəisi  
Məntəqə 
rəisinin  
müavini 
Arayiş stolu  
(1-2 nəfər) 
Ictimai əsayişin  
mühafizə qrupu  
(5-5 nəfər) 
Qeydə alma və 
uçot qrupu     (5-6 
nəfər) 
 
Qeydə alma və 
uçot qrupu (5-6 
nəfər) 
Əhalinin 
xəbərdarlıq 
edən qrup 
(15-20 nəfər) 
Məntəqə rəisinin 
köməkçisi 
Ictimai 
asayişi 
mühafizə 
qrupu postu 
(4-6 nəfər) 
Komendant 
və 
növbətçilər 
(4-5 nəfər) 

 
144 
köçürmə  məntəqəsinin  rəisinə  (obyektin,  şəhərin  tibb  xidməti 
rəisinə) məlumat verməli və onların göstərişi üzrə xəstələri ya-
xındakı  müalicə  müəssisələrinə  göndərməli;  toplanış-köçürmə 
məntəqəsi binasının və xüsusen ümumi istifadə yerlərinin sani-
tar-gigiyena  vəziyətinə  nəzarət  etməli;  köçürülənlər  arasında 
tibb  xidmətinin  göstərişi  əsasında  sanitariya-gigiyena,  habelə 
profilaktika tədbirlərini təşkil etməli və həyata keçirməli; görü-
lən  işlər  barədə  məntəqə  rəisinə  və  obyektin  (şəhərin)  mülki 
müdafiə rəisinə məlumat verməlidir. 
İctimai asayişin mühafizə qrupu (postu) polis işçilərindən 
və  konüllü  xalq  drujinalarının  üzvlərindən  yaradılır.  Qrupun 
rəisi  ictimai  asayiş  xidməti  tərəfindən  təyin  edilir  və  operativ 
cəhətdən toplanış-köçürmə məntəqəsi rəisinin tabeliyində olur. 
Qrup məntəqədə və
 
yüklənmə stansiyasına gedən yollarda icti-
mai  asayişin  ve  təhlükəsizliyin  təmin  edilməsinə  tam  cavab-
dehdir. 
Toplanış-köçürmə  məntəqəsinin  komendantı  məntəqəyə 
yazılmış müəssisələrin, təşkilat və idarələrin rəhbər heyətindən 
təyin  olunur  və  köçürmə  məntəqəsinin  rəisinə  tabe  olur.  O, 
məntəqəni  telefon,  radio,  lazımi  avadanlıq  və  su  ilə  təmin  et-
məli, nəqliyyata minməyə kömək edən qrup üçün adamlar ayır-
malı,  adamların  mühafizəsi  üçün  əvvəlcədən  tədbirlər  nəzərdə 
tutmalıdır. 
Dəmiryol qatarı (avtomobil kalonu) rəisi köçürülən əhali-
nin  yerləşdirilmə  rayonlarına  (məntəqələrinə)  vaxtında  daşın-
masına cavabdehdir. Ona, qatar briqadası da daxil olmaqla,  qa-
tarın bütün şəxsi heyəti tabedir. Qatar rəisi rabitə vasitələrindən 
(teleqraf, telefon, radio) və nəqliyyatdan pulsuz istifadə etmək 
ixtiyarına (xidməti iş üçün) malikdir. 
Köçürmə işlərini, xüsusən bu hadisələr gözlənilmədən baş 
verərkən,  qısa  müddət  ərzində  mütəşəkkil  surətdə  yerinə  yeti-
rilməsini  təmin  etmək  təsərrüfat  obyektləri  rəhbərlərinin,  föv-
qəladə komissiyaların və mülki  müdafiə qərargahlarının vacib 
vəzifələrindəndir. 

 
145 
Ə D Ə B Ġ Y Y A T 
 
1. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Bakı: Azər-
nəşr, 1996 
2.  Mülki  müdafiə  haqqında  Azərbaycan  Respublikasının 
Qanunu. Bakı: Azərnəşr, 1999 
3. Akimov  N.İ. və b. Mülki müdafiə. Bakı, 1974 
4. Akimov N.İ., İlin V.Q. Kənd təsərrüfatı istehsal obyekt-
lərində Mülki müdafiə (rus dilində). Moskva, 1984 
5. Zaytsev A.P. və b. Mülki müdafiə. Bakı, 1984 
6.  Maksimov  M.T.,  Ocaqov  H.O.  Radioaktiv  çirklənmələr 
və onların ölçülməsi. Bakı, 1989 
7. Ocaqov H.O. və b. Fövqəladə hallarda əhalinin mühafi-
zəsi (rus dilində). Bakı, 1991 
8. Ocaqov H.O., Nəzərov M.M. Təbii fəlakətlər və qəzalar, 
onlardan mühafizə. Bakı, 1991 
9. Bəkirov B.B. Mülki müdafiədən 100 sual. Bakı, 1992 
10. 
Ocaqov 
H.O. 
Fövqəladə 
hallarda 
əhalinin 
təhlükəsizliyi. Bakı, 1993 
11. Ocaqov H.O. Mülki müdafiə. Bakı, 1997 
12.  Ocaqov  H.O.  Fövqəladə  hallarda  həyat  fəaliyyətinin 
təhlükəsizliyi (Mülki müdafiə). Bakı, 2002 
13.  Ocaqov  H.O.  Mülki  müdafiənin  mühafizə  qurğuları. 
Bakı, 2003 
14. Ocaqov H.O. Fövqəladə halların idarə olunması. Bakı, 
2008 
15. Ocaqov H.O., Danyalov Ş.D. Həyat fəaliyyətinin təhlü-
kəsizliyinin nəzəri əsasları. Bakı, 2008 
 
 

 
146 
M Ü N D Ə R Ġ C A T 
 
GİRİŞ………………………………………………………………………...  3 
1. MÜLKĠ MÜDAFĠƏNĠN TƏġKĠLĠ VƏ ONA 
RƏHBƏRLĠK
 
 
 
1.1. Müasir şəraitdə mülki müdafiənin rolu və vəzifələri..........
 
5 
1.2. Mülki müdafiə dəstələri və onların təyinatı........................
  11 
2. TƏBĠĠ FƏLAKƏTLƏR VƏ SÜLH MƏNġƏLĠ 
FÖVQƏLADƏ HALLAR
 
 
 
2.1. Təbii fəlakətlərin xarakteristikası........................................
  18 
2.2. Zələzələnin xarakteristikası.................................................
  19 
2.3. Sellər və daşqınlar...............................................................
  23 
2.4. Yağıntıların xarakteristikası................................................
  24 
2.5. Sürüşmə və uçqunlar............................................................
  26 
2.6. Atmosferdə havaaxınları nəticəsində yaranan fövqaladə  
       hallar...................................................................................
 
 
29 
2.7. Vulkanların xarakteristikası................................................
  33 
2.8. Quraqlıq................................................................................
  42 
2.9. Texnogen mənşəli fövqaladə hallar....................................
 
43 
3. KÜTLƏVĠ QIRĞIN SILAHLARININ 
XÜSUSĠYYƏTLƏRĠ
 
 
 
3.1. Nüvə silahı və onun zədələyici amilləri..............................
  45 
3.2. Nüvə zədələnmə ocağı.........................................................
  53 
3.3. Kimyəvi bakterioloji silahlar................................................
  55 
3.4. Zəhərləyici maddələrin təsnifatı..........................................
  56 
3.5. Kimyəvi zəhərlənmə ocağı..................................................
  63 
3.6. Bakterioloji silah.................................................................
  66 
4. ƏHALĠNĠ MÜHAFĠZƏ ETMƏK VASĠTƏLƏRĠ VƏ 
ÜSULLARI 
 
 
4.1. Mülki müdafiənin mühafizə qurğuları................................
 
71 
4.2. Sığınacaqlar.........................................................................
 
71 
4.3. Radiasiya əleyhinə daldanacaqlar....................................... 
74 
4.4. Fərdi mühafizə vasitələri...................................................... 
 
79 
4.5. Tibbi fərdi mühafizə vasitələri............................................ 
91 

 
147 
5. AQRARSAHƏDƏ MÜLKĠ MÜDAFĠƏNĠN 
XÜSUSĠYYƏTLƏRĠ 
 
 
5.1. Aqrar sahədə iş dayanıqlığının əsasları............................... 
96 
5.2. Heyvanların kütləvi qırğın silahlarından mühafizəsi........... 
99 
5.3. Heyvanların köçürülməsi.................................................... 
101 
5.4. Ərazinin zəhərləyici maddələrdən təmizlənməsi............... 
101 
5.5. Bitkilərin kütləvi qırğın vasitələrindən mühafizəsi............ 
102 
5.6. İnsan sağlamlığının qorunması istiqamətində  
      zərərvericilərə qarşı mübarizə işlərində istifadə edilən  
     kimyəvi preparatlara qarşı mühafizə qaydaları.................... 
 
 
102 
5.7. Heyvandarlıq tikililərində heyvanların mühafizəsi............ 
107 
5.8. Heyvanların mühafizəsi üçün digər vasitələr...................... 
110 
5.9. Bitkicilik məhsullarında səthi radioaktiv çirklənmənin  
      azalması üçün tədbirlər........................................................ 
 
115 
5.10. Heyvanların baytarlıq emalı.............................................. 
120 
5.11. Kənd təsərrüfatı texnikasının zərərsizləşdirilməsi............ 
126 
5.12. Bitkilərin kütləvi qırğın vasitələrindən mühafizəsi.......... 
127 
5.13. Bitkilərin bakterioloji silahlarla zəhərlənməsində mülki  
         müdafiə tədbirləri............................................................. 
 
129 
6. ƏHALĠNĠN KÖÇÜRÜLMƏSĠNĠN TƏġKĠLĠ VƏ 
KÖÇÜRMƏ ORQANLARI 
 
 
6.1. Əhalinin köçürülməsinin (təxliyənin) təşkili,  
      köçürülmənin növləri, köçürmə (təxliyə) orqanları.............. 
 
131 
6.2. Köçürmə orqanları............................................................... 
137 
ƏDƏBİYYAT……………………………………………………………….. 144 
 

 
148 
 
 
 
 
Гаджиев Немет Магеррам оглы 
доктор философии по технике, 
Махмудов Самир Гасан оглы 
доктор философии по технике 
 
 
ГРАЖДАНСКАЯ ОБОРОНА В АГРАРНОЙ ОБЛАСТИ 
(учебное пособие) 
 
 
 
 
 
Yığılmağa verilmişdir 09.07.2012-ci il 
Çapa imzalanmış 17.07.2012-ci il  
Kağız formatı (210x297) 1/4 
Kağız №1. uçot çap vərəqəsi 9,5 ç.v. 
Sifariş 112, tiraj 300 
 
 
 
Azərbaycan Dövlət Aqrar  
Universitetinin nəşriyyatı 
 
 
Rezoqrafiya üsulu ilə çap olunmuşdur. 
Gəncə şəhəri, Ozan küçəsi, 102                         
 
 
 
 

 
149