97
X. Erqonomika nədir?
istehsalat funksiyasını yerinə yetirir. O, eyni zamanda bundan
əvvəlki böyük həcmli məlumatı həm başa düşür, həm də həll edir.
İnsan fiziki işinin mühüm hissəsini texnikaya həvalə edərək, özü
böyük həcmli mürəkkəb zehni psixoloji fəaliyyəti qəbul edir. O,
bu gün mürəkkəb biotexniki sistemləri proqramlaşdırır, onlara
nəzarət edir və eyni zamanda obyektləri müəyyən məsafədən idarə
edir.
QİYŞ-in üzvü olan ölkələrin alim və mütəxəssislərinin erqono-
mik məsələrə dair Birinci Beynəlxalq konfrasında (1972-ci il) qeyd
edilmişdir ki, erqonomika insanın
əmək prosesindəki imkan və
qabiliyyətini öyrənir. O, əmək fəaliyyətinin təşkilində elə şərtlər
və üsullar yaratmalıdır ki, bunlar əməyi yüksək məhsuldar əməyə
çevirərək eyni zamanda insanın fiziki və mənəvi inkişafına səbəb
olsun, işçinin təhlükəsizliyini təmin etsin, onun sağlamlığını və iş
qabiliyyətini mühafizə etsin. Buradan görünür ki, erqonomika öz
məqsəd və məsələlərinə görə müasir əmək mühafizəsinə yaxındır.
Erqonomika müasir cəmiyyətin ən sadə tərkibli istehsalat
güclərini, insan-maşın sistemlərinin növlərini və biotexniki
kompleksləri ətraflı tədqiq edir.
Sistem dedikdə, erqonomika elə bir dinamiki quruluşu ifadə
edir ki, o istehsalat mühitinin insan və maşın hissələrindən, onların
həcmindən və yerləşmə şəraitindən ibarətdir.
Prosesdə bu hissələr
öz aralarında məqsədəuyğun qarşılıqlı təsir göstərərək, konkret
məsələləri və fəaliyyət növlərini həyata keçirir.
Erqonomika öz məsələlərini həll etmək üçün təhlil sistemlərinə
kompleksli surətdə və elmi şəkildə yanaşmağı tələb edir ki, bu da
öz imkan və məlumatları ilə tədqiq edilən obyektin mürəkkəbliyinə
uyğun gəlir.
İnsan–maşın–mühit sistemlərini kompleksi öyrənmək üçün er-
qonomika müasir gigiyena, fiziologiya,
psixologiya antroologi-
ya və s. elmlərin ideya və nailiyyətlərini sintez edir. Erqono-
mika insanın konkret fəaliyyətini müəyyənləşdirən xassəsinin,
imkanının, bacarığının, bir-birinə uyğunluğuna əsaslanaraq
görülən işin quruluş və tərkibini, texnikanın
və onu əhatə edən
mühitin xassələrini aydınlaşdırır.
İnsan–maşın–mühit sistemlərinin uyğunluğu erqonomik
xüsusiyyət, komponentlərin tərkibi, texnikanın növü, fəaliyyətinin
daxili və xarici mühiti, iş yerinin quruluşu, keyfiyyəti, forması,
idarəetmə vasitələrinin
ölçüsu və yerləşdirilməsi, iş sahəsi və s.
amillərlə müəyyənləşdirilir.
İnsanın erqonomik xassəsinə onun görmə qabiliyyəti, toxunma,
iybilmə, səs duyğusu, qavrayış, həmçinin mürəkkəb hissi-hərəkəti
və əhval-ruhiyyəsi, yaddaşı, təfəkkürü, diqqəti və s. təsir göstərir.
Buradan görünür ki, əmək şəraitinin təhlükəsizliyinin təmin
edilməsi məsələləri nə qədər mürəkkəb və hərtərəflidir.
Öz məqsədlərinə görə erqonomikaya mühəndisi psixologi-