Samarqand davlat universiteti geografiya va ekologiya fakulteti geografiya tabiiy recurslar kafedrasi

 
O‗rta Osiyoning o‗simlik dunyosi 
O‗rta Osiyo o‗simlik dunyosining shakllanishiga ko‗p omillar ta‘sir qilgan. 
Tarixiy-geologik davrlarda o‗simlik qoplamining shakllanishi so‗zsiz tabiiy 
sharoitning o‗zgarishi bilan birga boradi. Bu yerda albatta qadimgi dengizlarni 
bostirib kelishi va chekinishi, tabiiy muhitning tektonik harakatlar ta‘sirida 
(tog‗larning ko‗tarilishi, atrofdagi tekisliklarga ham ta‘sir qildi) farqlanishi 
(diffeensiyatsiyalashuvi) bevosita o‗simlik turlarining transformatsiyasiga ta‘sir 
ko‗rsatdi. O‗rta Osiyoning tekislik va tog‗li qismining o‗simlik qoplamining 
paydo bo‗lishi, ayniqsa, ayrim o‗simlik turlarining paydo bo‗lishida va 
rivojlanishida to‗rtlamchi davrdagi tektonik harkatlar va to‗rtlamchi davrdagi 
tog‗ muzliklari muhim rol o‗ynadi. O‗simlik qoplamining shakllanishiga va 
holatiga keyingi asrlarda inson xo‗jalik faoliyati juda katta ta‘sir ko‗rsatmoqda. 
Hozirgi vaqtda O‗rta Osiyo hududida o‗simliklarning 9 mingdan ortiq turi 
aniqlangan. Shundan 90% o‗simlik turlari asosan tog‗li rayonlar uchun xosdir. 
Tabiiy-geografik sharoitga bog‗liq holda o‗simlik qoplamining tarqalishi 
belgilanadi. O‗rta Osiyoda o‗simliklarning yashayotgan sharotiga ko‗ra bir 

---

56 
necha o‗simlik zonalari mavjud. Odatda ular tekislik qismi zonalariga, tog‗li 
qism mintaqalarga bo‗lingan.
Tekislik qismining o‗simliklari. Cho‗l (sahro) o‗simliklari. Cho‗l 
o‗simliklari dunyosi xilma-xil sharoitlariga va o‗ziga xos xususiyatlariga ega. 
Cho‗l o‗simliklarining hayoti, asosan, iqlim sharoitiga, xususan, namlik (suv) 
bilan ta‘minlanish darajasiga bog‗liq. Cho‗l zonasi o‗simlik o‗sishi uchun 
qanchalik noqulay bo‗lmasin, u yerda o‗sadigan o‗simlik turlari xilma-xil guruh 
vakillaridan tashkil topgan. Bular asosan, kserofitlar, efemerlar va 
mezokserofitlar kabi ekologik gruppalardir. 
O‗rta Osiyo cho‗llarida bir yillik o‗simliklarning 150 ga yaqin turi bo‗lib, 
ular efemerlar gruppasini tashkil etadi. Bu gruppa o‗simliklari jazirama issiqlar 
boshlanguncha o‗z hayot jarayonlarini to‗liq o‗tib tugalaydi (lolaqizg‗aldoq, 
chitir, qorabosh va boshqalar). Efemeroid o‗simliklar guruhiga yozgi jazirama 
issiqlar boshlanguncha vegetatsiyasini davom ettiruvchi ko‗p yillik o‗simliklar 
kiradi. Iloq, lola, boychechak, qo‗ng‗irbosh misol bo‗la oladi. 
Mezokserofit 
o‗simliklar 
gruppasiga 
yozgi 
jazirama 
issiqlar 
boshlanganda o‗z hayotini anabioz holda, ya‘ni majburiy tinim holatida 
o‗tkazishga moslashgan o‗simliklar kiradi. O‗rta Osiyoning shimoliy 
qismlarida, ayniqsa, Ustyurt platosida va kuchli yemirilgan tog‗ etagidagi 
tekisliklarida asosan shuvoqli-burganli cho‗llar keng tarqalgan.