30
3. SHumulevich N.M. “Qog’ozdan texnik modellar yasash” T.,
“O’qituvchi” 1989 y
4. Vorobg’yov A.SH. “Konstruktorlik va modellashtirish” T., “O’qituvchi”
1989 yil
5. Mavlonova.R.A. “Boshlang’ich sinf mehnat darsliklari”. T. 1996y.
Mavzu: Boshlang’ich sinfda mehnat tahlimidan amaliy ishlar.
Mehnat tahlimi darslarida o’quvchilar ijtimoiy ishlab chiqarish
mehnatiga tayyorlashning ilk bosqichlarini o’rganadilar. Birinchi sinfda
o’quvchilar eng avvalo faqat dars mashg’ulotlaridagina emas, balki boshqa
darslarda ham to’qnash keladigan materiallar bilan tanishadilar. Qog’oz va
karton bilan ishlash, gazlamaga dastlabki ishlov berish,
turli materiallar bilan
ishlash, o’z-o’ziga xizmat ko’rsatish hamda uy-ro’zg’or mehnati va shu kabilar
bilan tanishadilar. Amaliy ishlar jarayonida o’quvchilarda mehnatsevarlik,
materiallarni tejamli sarflash, mehnatga ijodiy yondoshish, tabiatga
ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo’lish, mehnat madaniyatini tarbiyalash,
ularga ayrim kasblar haqida tushunchalar berib boriladi.
O’quvchilarga mehnat tarbiyasi berishning asosiy vazifalaridan biri
o’quvchilarda materiallarga ishlov berish ko’nikmalarini hosil qilish va ularga
shunga muvofiq bilimlarni berishdir. Bu ish
birinchi sinfdan boshlab
bosqichma-bosqich amalga oshirib boriladi, chunki o’quvchilar hali eng oddiy
buyumlarni tayyorlash operatsiyalarni eslab qolishga qodir emaslar.
Hosil qilingan ko’nikmalar takror mashq qilishlar natijasida takomillashib
boradi. Xatoga yo’l qo’ymaslik uchun o’quvchilarni o’z-o’zini nazorat qilishga
odatlantirish lozim. Topshiriqlarni bajarish jarayonida yo’l qo’yilgan xatolarni
o’zlari topib uni tuzatmagunlaricha hamda bajarilgan ishlarning to’g’riligiga
ishonch hosil qilmagunlaricha o’quvchilardan ishni qabul qilmaslik lozim.
Amaliy topshiriqlarni bajarish jarayonida yangi ko’nikma va malakalar
hosil qilinadi. Buning uchun qo’l asboblaridan foydalanishning o’ziga
xosligini, materiallarni xususiyatini, yasalayotgan buyumlar xususiyatini bilish
katta ahamiyat kasb etadi.
Boshlang’ich sinflarni qo’l mehnatiga o’rgatish quyidagi ish turlariga
bo’linadi.
1.Qog’oz va karton bilan ishlash.
2.Turli materiallar bilan ishlash.
a) Applikattsiya va mozayka ishlari.
b) Loy va plastilin bilan ishlash.
v) Tabiiy materiallar bilan ishlash
3.Qog’oz va karton bilan ishlash.
4. Gazlama bilan ishlash.
31
5. Loyihalash va modellash ishlari.
6. Qishloq xo’jalik ishlari.
Dars boshida o’qituvchi biror mavzu bo’yicha suhbat olib borar ekan, bu
buyum qanday maqsadlarda, yahni qaerda ishlatilishini tushuntiradi, so’ngra
o’quvchilar tayyorlanayotgan har bir buyumni amalda qo’laydilar.
Buyumni tayyorlash usullarini o’qituvchi sinf doskasiga osib qo’yilgan
yo’llanma xaritasidan yoki texnik vositalardan foydalanib ko’rsatadi. SHundan
so’ng u ishni bajarish tartibi va usullariga tegishli savollarni berib, materialni
takrorlaydi va buyumni o’quvchilar bilan birgalikda tayyorlashga o’tadi.
Yuqoridagilar
kelib chiqib, mehnat tahlimidan amaliy ishlar tuzilishi
quyidagi tartibda olib boriladi.
1.
O’quvchilar oldiga mehnat topshirig’ining maqsadi va mavzusini
qo’yish:
a) darslarda bajarishga mo’ljallangan buyum yoki ishning o’quvchilar
hayotining yoki bu tomoni ehtiyojlarini qoniqtirishdagi ahamiyati;
b) belgilangan ishni yaxshi bajarish uchun qanday yangi bilim va
ko’nikmalarni egallash lozimligini ko’rsatish.
2. Ish o’rni, asbob-uskuna, material, namuna, doskadagi chizmalarning
tayyorligini
tekshirish, ishni yaxshi va uyushgan holda tashkil etishga
yordam beruvchi qonun-qoidalarni eslatish.
3. Bajariladigan mehnat vazifalarini oldindan rejalashtirish:
a) namuna, qism va detallar miqdorini tahlil qilish, kerakli materillarni,
berilgan o’lchovlarni tayyorlash;
b) buyum tasviri va uning detallarini namunadan tanish, tushunish, barcha
o’lchovlarni va ishchi chiziqlarini topish va o’qish,
yahni ishni buyumni
tayyorlash uchun qanday harakatlarni amalga oshirish, qanday asboblarni
ishlatish, mehnat harakatlarini ketma-ket bajarish tartibini aniqlash.
4. Materialni namuna, berilgan o’lchovlar bo’yicha belgilab chiqish.
O’quvchilarni belgilash tartibini bilishlari va uni doskada belgilash
bosqichlarini bajarayotgan yoki buyumni ko’rsatib tushuntirayotgan
o’qituvchi bilan bir vaqtda bajarilishi lozim.
5. Belgilash ishlarini bajarish.Detallarni tayyorlash,
detallarni moslash va
uning barcha detallarini yig’ish; detallardan buyumni yig’ish jarayonida;
buyum va uning detallariga ishlov berish jarayonida zarur bo’ladigan bilim
va ko’nikmalarni egallash.
6. Harakatlanayotganda tekshirish, xato va kamchiliklarni tuzatish, ishni
baholash.
7. Darsga yakun yasash, yangi vazifalar qo’yish.
Mehnat tahlimida amaliy ish mashg’ulotlari tashkil qilishning bu tartibidan
o’qituvchi mazkur dars uchun belgilangan aniq buyum yoki ishning
xususiyatlarini nazarda tutib foydalanadi.
Amaliy ishlar jarayonida o’quvchilarda mehnatga qiziqish va muhabbat
singdirib boriladi. Mehnatga qiziqishning
muhim talablaridan biri
32
ishlanadigan buyumni to’g’ri tanlashdir. O’quvchilar tayyorlanadigan
narsalarni nimaga kerakligi, qaerda ishlatilishini bilishlari kerak.
Bu ish turlarini barchasi boshlang’ich sinflarda qo’l mehnati jarayoni
o’quvchilardagi kasb tanlash ishlariga qaratilgan.
O’quvchilar ishlayotgan materiallarga tejamkorlik bilan munosabatda
bo’lishlari, o’z ishlarini rejalashtira bilishlari, materiallni tejamkorlik bilan
sarflashlari, vaqtdan unumli foydalanishlari, o’qituvchi ko’rsatmasiga amal
qilishlari, shu bilan birga ish joyini
toza va ozada saqlashlari, mashg’ulotdan
so’ng sinfni tozalab qo’yishlari kerak.
Barcha fanlarda qo’llanilgani kabi mehnat darslarida ham tahlimning
ko’rsatmali vositalaridan foydalaniladi. Jumladan, mehnat darslarida turli xil
namuna, rasm, chizma, sxematik namuna, turli predmetlarning modellari,
shunungdek texnika vositalaridan foydalaniladi.
SAVOLLAR.
1.O’quvchilarni mehnatga amaliy tayyorlash nima?
2.Mehnat darslarida qanday amaliy ish turlari bajariladi?
3.Mehnat darslarida amaliy ishlar qanday tashkil qilinadi?
4.O’quvchilar tarbiyasida amaliy ish jarayonini ahamiyati?
TOPSHIRIQLAR.
1.Amaliy ish turlaridan namuna keltiring.
2.Namunaviy dars ishlanmasini yozing.
ADABIYoTLAR.
Dostları ilə paylaş: