486
Tədqiqat
nəticələrindən məlum olur ki, “Qobustan” yumşaq buğda sortunun
yerüstü quru biokütlə məhsulu ilə aparılan azotun miqdarı bitkinin inkişaf fazasından
və mineral gübrələrin norma və nisbətlərindən asılıdır. Ən yüksək nəticə N
120
P
60
K
60
və N
150
P
60
K
60
gübrə normalarında alınmışdır.
“Qobustan” yumşaq buğda sortunun inkişaf fazaları arasında
olan müddətdə
azotun mənimsənilməsinin öyrənilməsi bitkinin keyfiyyət göstəriciləri,
xüsusən
dəndə zülalın miqdarına dair əvvəlcədən fikir söyləməyə imkan verir. Çünki, payızlıq
buğdanın dəndolma fazasından etibarən dəndə zülalın 65-75%, yerüstü vegetativ
orqanlarda olan azotun hesabına, 25-35%-i isə torpaqda olan azot hesabına
formalaşır. Bunları nəzərə alaraq bitkinin inkişaf fazaları arasında olan müddətdə
yerüstü biokütlə məhsulu ilə aparılan azotun miqdarı, onun qida normasından asılılığı
və s. ətraflı öyrənilmiş, nəticələr 5-6 şəkillərdə vermişdir.
Tədqiqat nəticələrindən
məlum oldu ki, bitkinin yaz kollanmasının sonuna kimi yerüstü biokütlə ilə aparılan
azotun miqdarı qidalanma şəraitindən asılı olaraq hər hektardan 41,50 kq azot
aparıldığı halda gübrələrin norma və nisbətlərindən asılı olaraq bu göstərici 56,58-
71,70 kq/ha olmuşdur. Ən yüksək nəticə tam gübrə normalarında (N
120
P
60
K
60
və
N
150
P
60
K
60
) alınmışdır. Bu vaxt gübrəsiz varianta nisbətən artım 26,06-30,20 kq\ha və
ya 62,79-72,77% olmuşdur.
Tədqiqat nəticələrindən göründüyü kimi payızlıq buğdanın yaz kollanmasının
sonunda tam gübrə normalarında yerüstü quru biokütlə ilə aparılan azotun miqdarının
gübrəsiz variantdan 26,06-30,20 kq/ha çox olduğu halda nəzarət variantında
vegetasiya müddətində toplananın 47,03%-i toplandığı halda tam gübrə normalarında
bu göstərici 38,09-44,01% olmuşdur. Bu onu göstərir ki, gübrəsiz variantda bitkinin
sonrakı inkişafı torpaqda asan mənimsənilən əsas qida maddələrinin miqdarı çatışmır.
Payızlıq buğda bitkisinin yaz kollanmasının sonundan boruyaçıxma fazasının sonuna
kimi mənimsədiyi azotun miqdarında qida normasından asılı olaraq fərq daha yüksək
olmuşdur. Belə ki, gübrəsiz variantda yerüstü biokütlə ilə aparılan azotun miqdarı
10,66 kq/ha olduğu halda tək azot (N
90
) verilən variantda isə 25,89 kq/ha və ya
gübrəsiz variantdan 2,43 dəfə yüksək olmuşdur. Tam mineral gübrələrin yüksək
normalarında isə (N
120
P
60
K
60
; N
150
P
60
K
60
) yerüstü biokütlə ilə aparılan azotun miqdarı
56,61 və 63,95 kq/ha olmuşdur. Bu gübrəsiz variantdan 5,40-5,99 dəfə,
tək azot
verilən variantdan isə 2,22-2,47 dəfə yüksək olmuşdur. Bu qanunauyğunluq bitkinin
sonrakı inkişaf fazalarında da müşahidə olunmuşdur.
Tarla təcrübələrinin və laboratoriya analizlərinin nəticələrindən aydın olur ki,
yerüstü biokütlə məhsulu ilə azotun aparılması tətbiq olunan mineral gübrələrin
norma və nisbətlərindən asılıdır. Digər tərəfdən bitkinin inkişaf fazaları arasında olan
müddətdə xüsusən yaz kollanmasının sonundan boruyaçıxmanın sonuna və
boruyaçıxmanın sonundan mum yetişmə fazasına qədər olan müddətdə bu özünü
daha qabarıq göstərir (şəkil 5-6).
“Qobustan” yumşaq buğda sortunun inkişaf fazaları arasında olan müddətdə
yerüstü quru biokütlə məhsulunun toplanması və yerüstü biokütlə ilə azotun
aparılması arasında düz asılılığın olması müəyyənləşdirilmişdir. Tədqiqat
nəticələrindən məlum olur ki, payızlıq buğda bitkisinin kollanma, boruyaçıxma, mum
yetişmə fazalarında yerüstü biokütlədə olan azotun faizlə miqdarını
487
müəyyənləşdirməklə ümumi yerüstü biokütlə ilə aparılacaq azotun miqdarına dair
dəqiq fikir söyləmək mümkün olur.
Abşeronun suvarılan boz-qonur torpaqlarında “Qobustan” yumşaq buğda
sortunun məhsuldarlığı da müxtəlif olmuşdur. Ən
yüksək nəticə hektara fosfor,
kalium (P
60
K
60
) fonunda 120 və 150 kq ammonium şorası (təsiredici maddə) verdikdə
alınmışdır. 3 ildə orta hesabla hər hektardan 64,43 və 64,02 sentner dən məhsulu
yığılmışdır. Gübrə hesabına artım gübrələrin norma və nisbətlərindən asılı olaraq
6,66-31,27 sen/ha olmuşdur. Tək azot verdikdə artım 6,66 sen/ha, fosfor, kalium
fonunda hektara 90 kq azot verdikdə gübrə hesabına artım 24,92 sen/ha, 120 və 150
kq azot verdikdə isə müvafiq olaraq 31,27 və 30,86 sen/ha olmuşdur.
Tarla
təcrübələrinin nəticələri göstərir ki, fosfor, kalium fonunda azot normasının
artırılması heç də həmişə dən məhsulunun artırılmasını təmin etmir. Belə ki, azot
normasını 90 kq-dan 120 kq-a qədər artırdıqda dən məhsulu 24,92-dən 31,27 sen/ha
qədər artırdığı halda fosfor, kalium fonunda azotun normasını 120 kq/ha və 150 kq/ha
qədər artırdıqda dən məhsulu artımı alınmamışdır (30,87 sen/ha).
“Qobustan” yumşaq buğda sortu tərəfindən azotun gübrədən mənimsənilmə
əmsalı azot gübrəsinin normasından asılı olaraq müxtəlif olmuşdur. Fosfor, kalium
fonunda azot normasını 90 kq-dan 120 kq-a qədər artırdıqda azotun gübrədən
mənimsənilmə əmsalı
demək olar ki, dəyişməmişdir. N
90
P
60
K
60
gübrə normasında
gübrədən mənimsənilmə əmsalı 71,04%, N
120
P
60
K
60
gübrə normasında isə 73,70%
olmuşdur. Lakin azot gübrəsinin normasını 150 kq-a qədər artırdıqda azotun
gübrədən mənimsənilmə əmsalı 90 və 120 kq-la müqayisədə 4,4 və 7,06%
azalmışdır.
Dostları ilə paylaş: