24
mahsulotning paydo boʻlishi bilan birga iste'molchilar ortiqchaligi vujudga
keladi va u bozorga kirish bilan bogʻliq ijobiy tashqi samaraga ega boʻladi.
• Xaridorlarni ushlab qolish tashqi samarasi. Yangi raqobatchining paydo boʻlishi
eskilarning bir qism iste'molchilarini yoʻqotishini va daromad kamayishini
bildiradi: bu yerda salbiy tashqi samaraning o'rni bor.
Shunday qilib, monopolistik raqobat bozoriga kirishda
yangi firmalarni ijobiy va
salbiy tashqi samaralar mavjud. Monopolistik raqobat bozorida uning ahamiyatiga
qarab juda koʻp yoki juda kam tovarlar turlari taklif qilinadi.
Tashqi samaralar hajmi monopolistik raqobat shartlariga bogʻliq. Mahsulot xilma-
xilligini ko'paytiruvchi tashqi samara yangi firmalar bozordagi mavjud tovarlardan
farqli mahsulotni taklif qilganda vujudga keladi. Xaridorlarni ushlab qolish tashqi
samarasi firmalar tomonidan belgilangan narx chegarali xarajatlardan baland
boʻlganda, qoʻshimcha bir birlik mahsulot sotishga intilganda vujudga
keladi. Aksincha, mukammal raqobatda firmalar
bir xil tovar ishlab
chiqaradi va narx chekli xarajatga teng boʻladi, mahsulot xilma-xilligini
ko'paytiruvchi tashqi samara va xaridorlarni ushlab qolish tashqi samarasi mavjud
emas.
Oxirida, biz monopolistik raqobatdosh bozorlar oʻziga kerakli barcha mutloq
raqobatdosh bozorlarning jarayon xususiyatlariga ega boʻlmaydi. Yani, koʻrinmas
qoʻl, umumiy chiqim monopolistik raqobat ostida maksimallashadi, deb ishontira
olmaydi. Chunki effektsizlik qiyin boʻlganligi uchun o'lchash, murakkab yechish,
umumiy siyosat uchun bozor daromadini rivojlantirishning oson yo’li yo’q.
Reklama miqdori tovarlar xarakteriga bogʻliq farqlanadi. Yuqori darajada
turli-
tuman iste'mol mahsulotlarni, masalan, yoʻq. 278 retsepsiz sotiladigan dorilar,
atirlar, yengil ichimliklar, usta- ra
tishlari, quruq nonushtalar yoki itlar
yeguliklarini sotadigan firmalar odatda 10 % dan 20 % gacha
daromadini
reklamaga sarflaydi. Sanoat mahsulotlarini sotadigan (Drell preslari, aloqa
antennalari) firmalarning reklama uchun budjetlari chegaralan- gan, ammo
bug'doy, yeryong'oqlar, quruq neft kabi mahsulotlarni reklama qilish umuman
shart emas. Iqtisodiyot uchun korxona daromadini 2 % reklamaga sarflanadi. Bu
25
sarf xarajat koʻplab shakllarga ega. Televidenie va radio, gazeta va jurnallarda,
zarrin qogʻozlar, bilbortlar va internetda boʻladi.
10 7
Monopol hokimiyatda narx chekli xarajatdan yuqori bo`ladi. Monopol hokimiyatda
narx oshadi, ishlab chiqarish hajmi kamayadi, natijada
bu firmaning daromadini
oshishiga va iste`molchilar turmush darajasining pasayishiga olib kelishi mumkin.
Iste`molchilar va ishlab chiqaruvchilar ortiqchalarini monopol va raqobatlashgan
bozor sharoitlarida qaraymiz (1.1 -chizma).
Dostları ilə paylaş: