Siyasi. İDeolojiler

Bireysellik
Joh n Stuart M ill’in (bkz. s. 4 6 ) fikirleri, “liberalizmin kalbi” olarak tanımlanmaktadır: Bunun en 
önemli nedeni, M ill’in klasik ve modern liberalizm arasında bir “köprü” olmasıdır; onun fikirleri 
hem 19. Yüzyıl başlarına doğru geriye hem de 20. Yüzyıl a doğru ileriye bakar. Kadınların oy hak­
kıyla ilgili kampanyalardan siyasal ekonomiye kadar birçok mesele M ill’in ilgi alanında yer alır. An­
cak M ill’in modern liberal düşünceye en büyük katkısı, On Liberty ( Hürriyet Üstüne, [1859] 1972) 
adlı eserinde geliştirdiği düşüncelerdir. Bu eser, bireysel özgürlüğü destekleyici en cesur liberal ifa­
deleri barındırır. Mili, “kendi, bedeni ve ruhu üzerinde birey egemendir” (1 9 7 2 , s. 7 3 ) iddiasıyla 
esas itibariyle negatif bir özgürlük anlayışı benimsemektedir. Çünkü bu anlayış özgürlüğü, bireyin

---

“kendisiyle ilgili” eylemlerinde herhangi bir kısıtlamanın yokluğu olarak tanımlar. M ili bunu, öz­
gürlük için zorunlu ama yeterli olmayan bir koşul olarak görmüştür. Ona göre özgürlük, pozitif ve 
yapıcı bir güçtür. Yani özgürlük, bireylere kendi hayatları üzerinde denetim, özerklik kazanma veya 
kendini gerçekleştirme yeteneği sağlar.
Avrupa romantizminden büyük oranda etkilenen Mili, insanları fayda azamîleştiriciler olarak 
gören anlayışı hem sığ hem de inandırıcılıktan uzak görmüştür. Mili, her bir insanın bireyselliği­
ni, farklılığını, hatta özgünlüğünü hararetle savunmuştur. Özgürlüğün değeri, bireyin gelişmesini 
bilgi, yetenek, beceri kazanmasını ve duyarlılıklarım saflaştırmayı mümkün kılmasından doğar. 
Bentham ’ın (bkz. s. 6 4 ), eylemler sadece ürettikleri haz veya elem çerçevesinde değerlendiri­
lirler, şeklindeki faydacı iddiasını benimsemez. M ille göre “yüksek” ve “düşük” hazlar vardır ve 
onun asıl ilgilendiği hazlar, bireyin zihinsel, ahlâkî veya estetik duyarlılıklarını geliştiren hazlardır. 
Yani salt haz arayışı ile değil kişisel gelişim ile ilgilenir. “Tatmin olmuş bir aptaldan daha çok, hoş­
nutsuz Sokrates’i” tercih ettiğini belirtir. Aslında Mili tam anlamıyla salt çıkar tatmininden ziya­
de İnsanî gelişime vurgu yapan gelişmeci bireycilik (bkz. s. 4 5 ) modelinin temellerini atmıştır. 
Ancak Mili, devletin bireyleri kişisel gelişim ve “yüksek” hazlara doğru yönlendirmesi gerektiği 
sonucunu çıkarmaz. Çünkü o da Tocqueville gibi toplumda uyumculuğun yaygınlaşması kaygısını 
taşır. Örneğin M ili, bireylerin en yüksek doyumu elde edebilmelerinin belki de en iyi yolu olan 
eğitimin yaygınlaştırılmasını teşvik etmesine rağmen, devletin verdiği eğitimin herkesin aynı görüş 
ve inançları paylaşması anlamına geleceği korkusunu hep taşımıştır.