Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti oziq-ovqat sanoati mashina va

Nazorat savollari 
1. Korxonalarda energetika xo‗jaligining tarkibiga nimalar kiradi? 
2. Sovuqlikning soatlik sarfi qanday aniqlanadi? 
3.Elektr xo‗jaligi ishining sifatini tavsiflovchi eng muhim 
ko‗rsatkichlarga nimalar kiradi? 
16-АMALIY MASHG‘ULOT 
SIKLONLARNI HISOBLASHNI O‘RGANISH 
 
Ishdan maqsad: 
Siklonlarning tuzilishi, ishlash prinsipi va 
hisoblashni o‗rganish. 
 
Umumiy ma’lumotlar 
Cho‗ktirish usuli suspenziya, emulsiya va changli gazlarni birlamchi 
ajratish uchun qo‗llaniladi. Cho‗ktirish jarayoni turli jinsli sistemalar 
tarkibidagi qattiq jismning mayda zarrachalarini og‗irlik kuchi ta‘sirida 
tindiruvchi apparat tubiga cho‗kishiga asoslangan. 
Cho‗ktirish tezligini aniqlash uchun alohida olingan sharsimon qattiq 
jism zarrasining suyuqlik muhitidagi muvozanat shartidan foydalaniladi. 

---

62 
Bunda 
muhitdagi 
zarracha 
og‗irlik 
kuchi 
G, 
Arximed 
kuchi 
harakatlantiruvchi kuchi: 
G-A=(

d
3
/6)(

1
) g, (16.1) 
bu yerda d-zarracha diametri, m; 

-zarracha zichligi, kg/m
3
; 

1
-
muhitning zichligi, kg/m
3
; g=9.81 m/sek
2 
– erkin tushish tezlanishi. 
Muhitning qarshiligi zarrachaning harakat yo‗nalishiga qarama-qarshi 
bo‗lib, ishqalanish va inersiya kuchlaridan tarkib topgan. Laminar oqimda 
ishqalanish kuchlari inersiya kuchlariga nisbatan katta qiymatga ega 
bo‗ladi. Stoks qonuniga ko‗ra, laminar oqimda cho‗kayotgan sharsimon 
zarrachaga muhitning qarshilik kuchi quyidagi ifodadan aniqlanadi: 
R=3

dv, (16.2) 
bu yerda 

-muhitning dinamik qovushqoqligi, Ns/m; v-zarrachaning 
erkin cho‗kish tezligi, m/s.
Zarracha dastlab tezroq cho‗kadi. Biroz muddat o‗tgach, muhitning 
qarshilik kuchi jarayonni harakatlantiruvchi kuchiga tenglashganda (G-
1)=R, zarracha o‗zgarmas tezlik bilan cho‗ka boshlaydi. Shu o‗zgarmas 
tezlik cho‗kish tezligi deyiladi. Ushbu holat uchun : 
(

d
3
/6)(

1
)g=

dv (16.3) 
Ushbu tenglikdan zarrachaning cho‗kish tezligi topiladi: 
V=d
2
(

1
) (16.4) 
Ushbu tenglama Stoks tenglamasi deb ataladi va Re<2 bo‗lganda 
undan foydalaniladi. Turbulent rejimda (Re>500) inersiya kuchlari 
ishqalanish kuchlaridan ustun bo‗ladi. Bu holda qarshilik kuchi Nyuton 
qonuniga ko‗ra topiladi: 
Re=

(

d
2
/8)

1
v
2
, (16.5) 
bu yerda 

-qarshilik koeffitsiyenti, agar Re>500 bo‗lsa (turbulent 
rejim), u holda 

=0,44; oraliq rejim uchun (2
=18,5/Re
0.6
; 
laminar rejim uchun 

=24/Re. 

---

63 
Turbulent rejim uchun (16.5) ifodani hisobga olgan holda, quyidagi 
tenglikni yozish mumkin.: 
(

d
3
/6)(

1
)g==

(

d
2
/8)

1
v
2
, (16.6) 
Ushbu tenglikni cho‗kish tezligi quyidagicha aniqlanadi: 
v=

 







1
1
3
/
4

gd
(16.7) 
Sharsimon bo‗lmagan zarrachalarning cho‗kish tezligi quyidagicha 
aniqlanadi: 
v=v k
sh
, (16.8) 
bu yerda k
sh
-shakl koeffitsiyenti; dumaloq zarrachalar uchun k
sh
=0.77, 
yapaloq (plastinkasimon) zarrachalar uchun k
sh
=0.43, uchburchak 
shakldagi zarrachalar uchun esa k
sh
=0.66. 
Yuqorida keltirilgan (16.4), (16.7) va (16.8) ifodalar orqali, 
laboratoriya sharoitida, alohida olingan sharsimon zarrachalarning 
suyuqlik muhitidagi erkin cho‗kish tezligi aniqlanadi. 
(16.3-16.7) 
ifoda 
tarkibidagi 
suyuqlik 
muhitining 
qarshilik 
koeffitsiyenti 

cho‗kayotgan zarrachaning harakatlanish rejimiga bog‗liq 
bo‗ladi. Shu sababli amaliy hisoblashlarda zarrachaning cho‗kish tezligi 
bosqichma-bosqich aniqlanadi. 
Birinchi bosqich cho‗kayotgan zarrachaning harakat rejimi oldindan 
belgilanadi, unga ko‗ra zarrachani cho‗kish tezligi hisoblanadi.
Ikkinchi bosqichda esa hisoblangan cho‗kish tezligi bo‗yicha harakat 
rejimi aniqlanib, uning qay darajada to‗g‗ri qabul qilinganligini bildiradi. 
Ushbu 
noqulaylikni 
yo‗qotish 
uchun 
P.V.Lyashenko 
uslubi 
qo‗llaniladi. Buning uchun (16.7) tenglama 

ga nisbatan yechiladi: 

=4gd(

-

1
)/(3

1
v
2
), (16.9) 
va tenglamaning o‗ng va chap tomonlari Re
2
=v
2
d
2

2
/

2
ga 
ko‗paytiriladi: 
Re
2
=4gd(

-

1
)/(3

1
v
2
)*v
2
d
2

2
/

2
, (6.10) 

---

64 
Soddalashtirilgandan so‗ng: 
Re
2
=4/3[(gd
3

/

2
)(

-

1
)/ 

1
], (16.11) 
Tenglamaning o‗ng tomoni Arximed kriteriysining o‗zgargan shakli 
bo‗lganligi uchun
Re
2
=(4/3)Ar, (16.12) 
Ushbu tenglama cho‗ktirish jarayonining kriterial tenglamasi deb 
yuritiladi. 
Arximed kriteriysi tarkibida tezlik v ifodasi bo‗lmaganligi sababli 
(16.3-16.12) tenglamadan avval Re 

ning, so‗ngra Re kriteriysi qiymatlari 
topiladi. Re kriteriysi qiymatlariga ko‗ra v aniqlanadi. 
16.1-rasm. Tajriba qurilmasining sxemasi: 
1-shisha silindr; 2-o‗lchov tasmasi; 3-sharchalar; 4-qo‗zg‗almas taglik