N. M. Kayumova

iMashg'ulotlarda 
va 
mashg'ulotdan 
tashqari 
vaqtda
o'ynaladigan didaktikva 
harakatli o'yinlar muhim 
rol 
o'ynaydi.
Tarbiyachi bolalarning sensor 
rivojlanishini, aqliy tarbiyasini, 
bilish jarayonlarini didaktik o'yinlar orqali amalga oshiradi. 
harakatli 
o'yinlarda bolalarning jismoniy madaniyatini 
tarbiyalash uchun yaxshi shart-sharoit yaratish kerak.
445

---

Harakatli o'yinlar ertalabki va kechki sayr soatlarida 
tashkil etilib, kuniga 1-2 marta butun guruh, yoki guruhcha 
bilan o'tkazilishi kerak. O'rta va katta guruhlarda turli xil 
sport o'yinlari o'tkazib turiladi. Hamma o'yinlar uchun kun 
tartibidan vaqt ajratish va kerakli materiallar bilan ta'minlash 
tarbiyachining zimmasiga yuklatilgan.
Kun davomida bir necha marta: ertalabki qabul vaqtida, 
ertalabki va kechki sayrda bolalarning mustaqil faoliyatlari 
tashkil etiladi. Bolalar o'zlariga tanish bo'lgan didaktik va 
harakatli o'yinlarni o'ynaydilar,xohlagan rasmlarini chizadilar, 
xohlagan narsalarini (plastilindan) yasaydilar, kitoblar, 
rasmlarni tomosha qiladilar, xohlagan badiiy asarlarini 
tinglaydilar.
Bolalarning mustaqil faoliyati ular uchun dam olish soati 
hisoblanadi, ammo ish bilan bir vaqtda bolalarning o'z-o'zini 
tashkil eta bilish qobiliyati o'sishiga, xulq, madaniyati, irodaviy 
sifatlarining tarbiyalanishiga, jamoa munosabatlarining 
shakllanishiga yordam beradi. U har xil faoliyatlarda 
bolalardagi o'ziga xos ijodkorlikning rivojlanishiga keng 
imkoniyat yaratadi. Shuning uchun bolalarning mustaqil 
faoliyatiga ham tarbiyachining rahbarlik qilishi taqozo etiladi: 
chunki xohlagan ishi bilan shug'ullanishiga imkon yaratish, 
kerakli material va asbob-uskunalar bilan ta'minlashda 
yordam berishda, tarbiyachining maslahati lozim bo'ladi.
Kun davomida sistemali ravishda mehnat faoliyati tashkil 
etilib, bolalar kattalarning mehnati bilan tanishtirib boriladi. 
Bu ish mashg'ulotlarda, ekskursiyalarda, maqsadli sayrlarda, 
bolalarning kattalar bilan birgalikdagi mehnatida amalga 
oshiriladi. Bunda bolalarning asosiy e'tibori mehnatning 
insonlar uchun foydasiga, uning xilma-xilligiga, axloqiy 
munosabatlariga qaratiladi.
Bolalarning ovqatlanishga, mashg'ulotga tayyorlanishlari, 
tabiat burchagida navbatchilik vazifasini bajarishlari, ularda 
topshiriqqa nisbatan javobgarlik hissini rivojlantiradi, shu 
bilan birga ijtimoiy his va munosabatlarni shakllantiradi.
446

---

Navbatchilik ikkinchi kichik guruhda yilning ikkinchi 
yarmidan boshlanadi va hamma yosh guruhlarida davom etadi. 
Katta guruh bolalarining qo'l mehnati, tabiatdagi mehnati, 
xo'jalik-maishiymehnatlarihar kuni ertalabki soatda, ertalabki 
va kechki sayrda sistemali ravishda tashkil etib boriladi. 
Haftasiga bir marta butun guruh ishtirokida bolalarning jamoa 
mehnati tashkil etiladi, mashg'ulotlarda qo'l mehnatining 
yangi turi o'rgatiladi. Mehnat jarayonida bolalarning mehnat 
qilish malaka va ko'nikmalari takomillashadi, kuzatuvchanligi 
rivojlanadi, qiziqishlari ortadi, mehnatsevarlik, javobgarlik, 
burch hissi kabi axloqiy sifatlari shakllanib boradi.
Bolalarning mehnat faoliyatini ularning jismoniy va aqliy 
faolligini o'stiradigan qilib tashkil etilishi kerak. Buning uchun 
ularni hamma kerakli materiallar va mehnat qurollari bilan 
ta'minlash lozim. O'z-o'ziga xizmat bolalar mehnatini tashkil 
etish shakllaridan biri hisoblanadi.
Kichkina guruhdan boshlab bolalar mustaqil kiyinish va 
yechinishga o'rgatiladi. Katta guruh bolalari o'zlarini har 
doim batartib (tashqi ko'rinishi, sochi, kiyimlari, oyoq kiyimi) 
tutishlari kerak. Ular o'yinchoqlarni, kitoblarni, ish qurollarini 
o'yin va mashg'ulotdan keyin joy-joyiga yig'ishtirib qo'yadilar.
Har kuni ertalabki mashg'ulotdan keyin, kunduzi uyqu, 
kechki nonushtadan keyin sayr uyushtiriladi. Sayrda ijodiy 
o'yinning hamma turlari, bolalarga tanish va yangi qoidali, 
o'yinlar tashkil etiladi. Bolalarning o'yin, mehnat, mustaqil 
faoliyatlariga rahbarlik qilish muhim ahamiyat kasb etadi.
Tarbiyachi bolalarning xilma-xil mustaqil faoliyatlari uchun 
shart-sharoit yaratadi: kerakli material, asbob-anjomlar, 
o'yinchoqlar bilan ta'minlaydi, maydonchada, guruh xonasida 
o'yin uchun joy tayyorlaydi.
O'yin va mashg'ulotlar o'tkaziladigan joy gigiyenik jihatdan 
talabga javob berishi (yorug', ozoda, yaxshi shamollatilgan, 
nam latta bilan pollari artilgan, havo temperaturasi normal 
bo'lishi] kerak.
447

---

Sayrda tabiatni, kattalar faoliyatini, ijtimoiy hayot 
voqealarini kuzatish imkoni yaratiladi. Sayr boshlanishida 
bolalarning mustaqil xatti-harakat qilishlari: yugurish, o'tirish, 
gaplashish va tomosha qilish uchun sharoit mavjud bo'ladi. 
Keyin harakatli o'yinlar, bolalarning mustaqil faoliyatlari, 
mehnat, kuzatish, turli-tuman ijodiy o'yinlar tashkil etiladi.
MTMda bolalar turmushini tashkil etishga katta e’tibor 
beriladi. Har bir yosh guruhida tashkil etilgan kun tartibi 
bolalarning uyquga, ovqatlanishga, faol mehnat qilishga bo'lgan 
talabini to'la qondirishi, bolalarda ijobiy hissiy kayfiyatni 
saqlash/bolalarva kattalar o'rtasida to'g'ri munosabato'rnatish 
uchun kerakli shart-sharoit yaratilishi kerak.
Amalga oshiriladigan tadbirlarda tarbiyachi bolalarda 
madaniy-gigiyenik malakalarni: 
ijtimoiy xulqni, 
xatti- 
harakatlar madaniyatini tarbiyalab boradi.
Bolaning sog'lom bulib, to'g'ri rivojlanishi uchun tinch va 
chuqur, kerakli uyqu muhim ahamiyatga ega.
Tarbiyachi guruh xonasida bolalarni uyquga yotqizgandan 
keyin xonaning shamollatilgan bo'lishini, tinchlikni ta'minlaydi. 
Bolalarning uyg'onganlarini sekin-astalik bilan turg'azish 
kerak.
Bola 
organizmining o'zgaruvchan 
tashqi 
ta'sirlarga 
chidamliligini oshirish maqsadida har xil chiniqtiruvchi 
tadbirlar havo, quyosh, suv vannasi bilan chiniqtirish amalga 
oshiriladi.
Bunga chiniqtiruvchi tadbirlar vaqtini sekin-asta ko'payti- 
rib borish, suv temperaturasini pasaytirib borish, kunduzi 
uyquni ochiq havoda tashkil etish, bolalar kiyimlarini 
yengillatib borish orqali erishiladi. Bolalarning kunduzi va 
kechki soatlarda ochiq havoda bo'lishlarini ta'minlash ularning 
sog'lom, barkamol bo'lib o'sishlarida katta ahamiyatga ega.
Bolalarning ochiq havodagi faoliyatlarini qiziqarli va 
maroqli o'tishini ta'minlash uchun har xil o'yinlar, sport, ermak 
o'yinlari, kuzatish va mehnat faoliyatlariga kerakli shart- 
sharoit yaratiladi.