Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Cədvəl 7.4
Azərbaycan Respublikasında muzdla işləyənlərin orta aylıq nominal əmək
haqqının dinamikası (manat)36
Göstərici
İllər
2000 2001
2002
2003
2004
2005 2010 2011 2012
Orta aylıq nominal 
əmək haqqı, man
44,3
52,0
63,1
77,4
99,4
123,6 331,5 364,2 398,4
7.4 cədvəlindəki məlumatlara əsasən demək olar ki, ölkəmizdə muzdla 
işləyənlərin orta aylıq nominal əmək haqqı 2000-ci ilə nisbətən 2012-ci 
ildə 9,0 dəfə artmışdır və bunu Azərbaycan Dövlətinin yeritdiyi sosial- 
iqtisadi siyasətin nəticəsi kimi qiymətləndirmək olar.
Statistika, həmçinin müxtəlif fəaliyyət növləri üzrə əmək haqqında 
olan fərqləri də öyrənir. Məlum olduğu kimi, əmək haqqı işçinin ixtisa­
sından, peşə hazırlığından, əməyin intensivliyindən və əmək şəraitindən, 
məşğul olduğu sahədən, müəssisənin ərazicə yerləşməsindən və digər 
amillərdən asılıdır. Əmək haqqında olan fərqlər barədə əsas məlumat 
mənbəyi hər il nəşr olunan statistik məcmuələr və müəssisələrin statistika 
orqanlarına təqdim etdikləri hesabatlardır. Bunlarla yanaşı, əmək haqqma 
işçilərin bir-birindən fərqlənməsinin təsirini müəyyən etmək üçün xüsusi 3
6
36 Azərbaycanın statistik göstəriciləri 2010. Bakı “Səda” nəşriyyatı 2010, s. 40-41; 2013, s.141- 
144.
206
tədqiqat aparırlar. Tədqiqatın məlumatlarına əsasən müxtəlif fərqləndir­
mə əmsalları hesablanır. Fərqləndirmənin desil, kvantil və fond əmsalla­
rından daha geniş istifadə olunur. Fərqləndirmənin desil əmsalı (Əd) 
aşağıdakı düsturla hesablanır:
Burada: d, - ən aşağı əmək haqqı alan işçilərin ilk 10%-nin içərisində 
əmək haqqının ən böyük kəmiyyətini; d9- ən yüksək əmək haqqı olan 
işçilərin 10%-nin içərisində əmək haqqının ən aşağı kəmiyyətini göstərir.
Kvantil əmsalı bu işçi kateqoriyalarının ən yüksək və ən aşağı 
kvantillərinin əmək haqqı fondları arasındakı nisbəti səciyyələndirir. 
Fond əmsalı (Əl) qeyd edilən qrupların daxilində əmək haqqının orta 
səviyyələri arasındakı nisbət kimi hesablanır. Bunu həmin işçi qruplarının 
əmək haqqı fondlarının nisbəti kimi də hesablamaq olar.Bu zaman 
aşağıdakı düsturdan istifadə edilir:
Burada: F10 - ən yüksək əmək haqqı alan işçilərin 10%-nin payına 
düşən əmək haqqı fondu; F,- ən aşağı əmək haqqı alan işçilərin 10%-nin 
payına düşən əmək haqqı fondu; fI0- ən yüksək əmək haqqı alan həmin 
işçilərin orta əmək haqqı; f, - ən aşağı əmək haqqı alan həmin işçilərin 
orta əmək haqqı deməkdir.
F,0 və F, - dən ibarət əmək haqqı fondu tərkibinin bərabər olduğu
toplulara aid olduğu üçün fond əmsalını əmək haqqının orta qiymətlərinə 
əsasən də hesablamaq olar. Əmək haqqmın fərqləndirmə göstəriciləri 
bütövlükdə iqtisadiyyat və onun ayrı-ayrı sahələri üzrə hesablanır. Məsə­
lən, Azərbaycanda 2012-ci ildə muzdla işləyənlərin orta aylıq nominal 
əmək haqqı 398,4 manat, o cümlədən mədənçıxarma sənayesində 1402,0 
manat, maliyyə və sığorta fəaliyyəti sahəsində 1055,5 manat, nəqliyyat 
və anbar təsərrüfatında 511,5 manat, təhsildə 287,3 manat, səhiyyə və 
sosial xidmətlər göstərilməsində 175,1 manat olmuşdur. Göründüyü kimi, 
respublika üzrə orta aylıq nominal əmək haqqı ilə müqayisədə 
mədənçıxarma sənayesində orta aylıq nominal əmək haqqmın səviyyəsi
3,5 dəfə, nəqliyyat və anbar təsərrüfatında 1,3 dəfə, maliyyə və sığorta
207

---

fəaliyyəti sahəsində 2,7 dəfə yüksəkdir. Təhsildə orta aylıq nominal əmək 
haqqı mədənçıxarma sənayesindəki eyni göstəricidən 4,9 dəfə, maliyyə 
və sığorta fəaliyyətində olduğundan 3,7 dəfə, səhiyyə və sosial xidmətlər 
göstərilməsində müvafiq olaraq 8,0 və 6,0 dəfə aşağıdır.
Faktiki statistik məlumatlara əsasən Cini əmsalını hesablamaq müm­
kündür. Cini əmsalı gəlirlərin təmərküzləşmə dərəcəsini səciyyələndirir 
və aşağıdakı düsturla hesablanır: