Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Vahid uçot və statistika sistemi aşağıdakı əsas cəhətləri ilə səciy­
yələnir:
1) bütün müəssisələrdə uçot işləri vahid metodologiya əsasmda aparılır. 
Bu o deməkdir ki, bütün müəssisələrdə məhsullar vahid proqram və meto­
dika ilə uçota almır. Bunlar əməyin, əmək haqqmm, avadanlıqların və şai­
rələrin uçotuna da aiddir. Ayn-ayrı müəssisələrdə uçot müxtəlif metodika ilə 
aparılsaydı, onları və müəssisələri bir-biri ilə müqayisə etmək, onların işi 
haqqında ümumiləşdirici yekun göstəricilərinin hesablanması mümkün 
olmazdı;
2) müəssisələrdə uçotun ayrı-ayrı növlərinin materialları bir-biri ilə 
qarşılıqlı surətdə əlaqələndirilir. Belə ki, mühasibat, operativ-texniki uçot 
və statistika bir-birini qarşılıqlı surətdə tamamlayır, aralarında uyğunsuz­
luq, ziddiyyət, paralelçilik yoxdur və göstəriciləri bir-biri ilə uyğunlaşdı­
rılmışdır;
3) vahid ilk sənədləşdirmə qaydası mövcuddur. Hər bir müəssisədə 
müxtəlif adda çoxsaylı ilk sənədlər tərtib olunur. Bu sənədlərdəki məlu­
matlardan hər bir uçot növü istifadə edə bilər. Bütün uçot növlərinin 
vahidliyi onunla təmin edilir ki, onların hamısı eyni ilk sənədləşdirmə 
qaydasından istifadə edir.
50
Nəticə
- hər bir ölkədə uçot və statistikanın təşkili müxtəlif prinsiplərə əsas­
lanır. Bu məqsədlə uçot və statistika işlərini vahid metodologiya ilə 
aparan statistika orqanları sistemi formalaşdırılır, onların fəaliyyəti xüsusi 
qanun və digər normativ-hüquqi sənədlərlə tənzimlənir;
- Azərbaycan Respublikasında vahid uçot və statistika işlərinə Dövlət 
Statistika Komitəsi və Respublika Prezidenti tərəfindən təyin olunan 
onun sədri rəhbərlik edir. O, komitənin qarşısında qoyulmuş vəzifələrin 
yerinə yetirilməsi üçün şəxsən məsuliyyət daşıyır;
- Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi müxtəlif vəzi­
fələri yerinə yetirir. Bunun üçün ona müəyyən hüquq və səlahiyyətlər 
verilmişdir;
-Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi öz fəaliyyətini 
Azərbaycan Respublikasmm Konstitusiyası, qanunları, qanunvericilik aktları 
və digər normativ-hüquqi sənədləri əsasmda qurur;
-A zərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi beynəlxalq 
müqayisələr aparır ki, bu da dünyada ölkəmizin mövqeyini müəyyən 
etməyə imkan verir;
- Dövlət Statistika Komitəsinin nəzdində elmi-metodiki şura fəaliyyət 
göstərir və o, çox müxtəlif vəzifələri yerinə yetirir;
-Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin nəzdində 
müxtəlif şöbələr yaradılmışdır. Onlar Azərbaycan cəmiyyətində gedən 
sosial-iqtisadi proseslərə dair ilkin uçot məlumatlarını ümumiləşdirir, 
yekun göstəriciləri hesablayır və inkişaf etmiş ölkələrin, eləcədə MDB 
dövlətlərinin göstəriciləri ilə müqayisələr aparır, həmin məlumatları 
mətbuatda dərc etdirirlər;
- statistik uçotla yanaşı, mühasibat və operativ-texniki uçot da vardır. 
Bunlar birlikdə vahid uçot və statistika sistemini əmələ gətirir;
- statistika, uçotun digər növlərinin - mühasibat və operativ-texniki 
uçotun məlumatlarını ümumiləşdirir və həmişə kütləvi məlumatlara əsas­
lanır;
- statistika kütləvi materialları ümumiləşdirmək üçün xüsusi metod­
lardan istifadə edir və əldə edilmiş məlumatlara əsasən bütün faktlar 
toplusuna xarakteristika verir;
- vahid uçot və statistika sistemində təşkiledici rol statistikaya məx­
susdur. Və bu sistemin bir sıra səciyyəvi cəhətləri vardır;
- Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin qarşısında
51

---

duran vəzifələrin yerinə yetirilməsində onun yerli orqanları mühüm rol 
oynayır.