Sportda doping nazorati


Xalqaro va milliy antidoping xarakati. Antidoping qoidabuzarlik turlari



Yüklə 2,37 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə17/54
tarix25.09.2023
ölçüsü2,37 Mb.
#148246
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   54
3.4 Sportda doping nazorati O\'UM N.Tursunov

1.2. Xalqaro va milliy antidoping xarakati. Antidoping qoidabuzarlik turlari 
va ularda ko‘zda tutilgan jazo choralari 
 
Tarixchilar doping olimpiya o‘yinlariga asos solingan kundan boshlab, m.a. 
776 yildan boshlangan deb taxmin qilishadi. O‘yinlar tashkilotchilari qo‘ziqorin, 
turli o‘tlar va vinodan tayyorlangan gallyutsinogen va og‘riqni qoldiruvchi 
damlamalarni isteʼmol qilishgan. Bugun ular taqiqlangan bo‘lardi, lekin qadimda 
ham, 1896 yilda Olimpiya o‘yinlari tiklanganidan keyin ham sportchilar g‘olib 
bo‘lishi uchun turli vositalar qabul qilishlari man etilmagan. 
1896 yilgi birinchi zamonaviy Olimpiya o‘yinlariga kelib sportchilar 
kodeindan boshlab to strixningacha bo‘lgan farmakologik ko‘mak uchun keng 
arsenaliga ega bo‘lishgan. 
Doping isteʼmolining yorqin misoli sifatida amerikalik marafonchi Tom 
Xiksning taqdirini ko‘rsatsa bo‘ladi. 1904 yilda Sent-Luis shahrida bo‘lib o‘tgan 
musobaqada Xiks raqiblaridan bir necha kilometr oldinga oshib ketgan. 20 
kilometrdan ortiq masofa qolganida u xushini yo‘qotgan. Murabbiylar 
marafonchiga qandaydir maxfiy preparat berishgach, Xiks o‘rnidan turib yana 
yugurib ketgan. Ammo bir necha kilometrdan so‘ng u yana yiqilgan. Unga yana 
preparat berilgan, sportchi yana o‘rnidan turib, poygani muvaffaqiyatli yakunlab
oltin medalni qo‘lga kiritgan. Keyinchalik Xiks tarkibida strixnin faollashtiruvchi 
moddasi mavjud ichimlikdan foydalanganligi aniqlangan. 
4-rasm. Marafonchi Tom Xiks
1932 yilga kelib sprinterlar nitroglitserindan foydalanib, yurak tomirlarini 
kengaytirishga urinishgan. Keyinchalik o‘xshash tadqiqotlar benzidrin moddasi 


32 
bilan amalga oshirilgan. Lekin zamonaviy doping davri 1935 yili inyeksion 
testosteron kashf etilganidan keyin boshlangan deb hisoblash to‘g‘ri bo‘ladi. Avval 
soldatlarda jizzakilikni oshirish uchun fashist shifokorlari tomonidan tavsiya 
etilgan modda keyinchalik u sportga 1936 yili Berlin Olimpiadasi davomida 
Germaniya olimpiya sportchilari bilan birga shahdam kirib keldi. Ungacha 
olimpiya chempionlari testosteronning og‘iz orqali qabul qilinadigan shaklidan 
foydalanishgan, lekin inyeksion testosteronning yaratilishi doping sohasida keskin 
burilish bo‘lib, nemis sportchilari o‘sha yili barcha oltin medallarini qo‘lga 
kiritishgan. 
1932 yilda sport bozoriga amfetaminlar kirib keldi. 1930-chi yillar va 1948 
yilgi O‘yinlarda sportchilar ularni xovuchlab isteʼmol qilishgan. 1952 yili 
shorttrekchilar jamoasi shunchalik ko‘p tabletkalarni qabul qilishganidan ularning 
barchasi xushidan ketib, shifoxonaga yotqizilgan. HOQ mazkur preparatlarning 
isteʼmoliga taqiq qo‘ygani bilan bu masalani o‘n yilliklar davomida sportchilar, 
murabbiylar va Olimpiada ishtirokchi davlatlar xukumatlari vijdoniga qo‘yib 
bergan. 
1940-chi yillarda steroidlar qo‘llana boshladi. Gormonal steroidlar taʼsiri 
natijasida 1952 yilgi Olimpiya o‘yinlarida sovet og‘ir atletikachilar jamoasi qo‘lga 
kiritish mumkin bo‘lgan barcha medallarga ega bo‘lishgan. 
1955 yili fiziolog Djon Sigler og‘ir atletika bo‘yicha AQSH terma jamoasi 
uchun anabolik xususiyatlari kuchaytirilgan sintetik testosteronning o‘zgartirilgan 
molekulasini yaratdi. Bu birinchi sunʼiy anabolik steroid – metandrostenolon edi 
(“Dianabol” savdo nomi). 
Yaratilgan Dianabol tezda keng tarqalib og‘ir atletikachi, futbolchi, 
yuguruvchi va o‘yinli sport turlari sportchilari uchun shartsiz bo‘lib qoldi. U 
isteʼmol qilinganida oqsil sintezi kuchayib og‘ir mashg‘ulotlardan keyin 
mushaklarni tiklashga ko‘maklashardi. Sprinter va portlovchi kuch talab etuvchi 
sport turlarida u sportchining asab tizimini qo‘zg‘atib, mushaklarni quvvatliroq 
qisqarishiga olib kelardi. 
NFL o‘yinchilaridan birining so‘ziga ko‘ra, 1960-chi yillar boshida 
murabbiylar salat idishlarini dianabol bilan to‘ldirib stolga qo‘ysharkan. 
Sportchilar tabletkalarni xovuchlab olib non bilan yeyisharkan. Ular bu 
aralashmani "chempionalr nonushtasi" deb atasharkan. 
1958 yili amerikalik farmatsevtik kompaniya anabolik steroidlarni ishlab 
chiqarishni yo‘lga qo‘ygan. Tez orada bu preparatlarning jiddiy nojo‘ya taʼsirlari 
mavjudligi aniqlangan bo‘lsada, ularni savdodan qaytarish kech bo‘lgan, chunki 
ular sportchilar o‘rtasida juda katta talabga ega bo‘lgan. 


33 
1968 yili HOQ doping aniqlash uchun majburiy peshob taxlilini olish 
jarayonini amaliyotga joriy etdi. 

Yüklə 2,37 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   54




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin