Biokimyo va molekulyar biologiya

DNK polimeraza tomonidan katalizlangan komplementar 
DNK zanjirining sintezi
 
 
Bunda DNK-polimeraza fermenti o‗sib borayotgan 3´-OH- guruhli uchidagi 
nukleotidni ferment ta‘sirida matritsaning tegishli joyiga komplementar ravishda 
mos keladigan α-fosforil guruhning dezoksinukleozidtrifosfatga ko‗chirilishidagi 
nitrofil hujum nazoratini katalizlaydi. Natijada pirofosfat ajraladi va fosfodiefir 
bog‗ hosil bo‗ladi. O‗sib borayotgan zanjir bitta halqaga uzayadi va jarayon 
deoksinukleozidtrifosfatning qo‗shilishi tufayli yangidan takrorlanadi. DNK-

---

283 
polimeraza sintezni boshlashi uchun DNK ning fragmenti yoki matritsaga 
komplementar bo‗lgan 3´-OH – guruhli RNK ning tayyor bo‗lagi bo‗lishi kerak. 
Bu fragment 
oqlik 
deb nomlanadi. Qiz zanjirlarni sintez qilish jarayonida qo‗sh 
zanjirli ona DNK ayrilib, lotin harfi Y ga o‗xshash tuzilishga ega bo‗ladi. Bu xil 
strukturani 
replikativ ilmoq (vilka)
deb yuritiladi.
 
14.7.1.1. E.coli xromosomalarining replikatsiyasi 
E.coli xromosomasi uzunligi taxminan 3,8
. 
10
6 
halqadan iborat bo‗lgan siklik 
qo‗sh zanjirli DNK hisoblanadi. Xromosoma oqsillar va hujayra membranasi bilan 
kompleks holda mavjud bo‗ladi va juda zich o‗ramli tuzilma (bunday o‗ramli 
kompleksni 
nukleoid
deb ataladi) hisoblanadi. E.coli xromosomalarini 
replikatsiyalanish sxemasi 34-rasmda keltirilgan.
 
34-rasm. 
E.coli xromosomalarini replikatsiyalanish sxemasi 
(X va Y-replikativ ilmoqlar). 
Replikatsiyaning har bir yangi sikli xromosomaning 
ori
deb nomlangan 
ma‘lum bir joydan boshlanadi. 
Ori
atamasi replikatsiya initsiatsiyasi 
(boshlanishini tashabbuskori) signali vazifasini bajaruvchi DN Kning replikonlari 
(ketma-ketligi)ni anglatadi. Replikatsiya boshlanishi bilan u bir vaqtning o‗zida 
ikki yo‗nalishda davom etadi, bunda ikkita replikativ ilmoqlar hosil bo‗ladi va 
harakatlanadi. Har bir ilmoqning harakatlanish tezligi sekundiga 800 ga yaqin 
nukleotidni tashkil qiladi va hujayraning o‗sish sharoitlariga bog‗liq emas. 
Shunday qilib, bakterial xromosoma har doim taxminan 40 daqiqada 
replikatsiyalanadi. Hosil bo‗lgan ikkita siklik DNK bir-biridan ajraladi. 

---

284 
35-rasm.