Pepsin me‘daning shilliq pardasida pepsinogen (nofaol) tarzida ishlab
chiqarilib, keyinchalik u faol shaklga o‗tadi.
Pepsinogenning pepsinga aylanishi
ikki xil: xlorid kislota ta‘sirida yoki avtofaollanish yo‗llari bilan amalga oshadi.
Ularning amalga oshish mexanizmi bir xil xlorid kislota ham, me‘da shirasida
mavjud bo‗lgan pepsin ham pepsinogendan molekulyar massasi 7700 Da ga teng
bo‗lgan polipeptidni uzib oladi. Shunday qilib, pepsinogenning pepsinga aylanishi
nordon muhit (pH=1,0-2,0)da ma‘lum bir bo‗lak (fragment)ning uzilishi orqali yuz
beradi. Bunda molekula ichida ma‘lum darajadagi o‗zgarishga duch keladi va
natijada faol pepsin hosil bo‗ladi. Pepsinogenning molekulyar massasi
40400 Da bo‗lib, pepsinniki
32700 Da dir. Me‘daning pH muhitida pepsinning faolligi juda
yuqori
bo‗ladi. Bu ferment oqsil molekulasining peptid bog‗larini
aminokislotalargacha va har xil kattalikdagi peptidlargacha parchalaydi.
Keyingi yillarda olingan ma‘lumotlarga binoan, pepsin aromatik va dikarbon
aminokislotalar o‗rtasidagi peptid bog‗larni uzilish reaksiyalarini katalizlar ekan.
Pepsinogendan optimum pH=3 bo‗lgan gastriksin ham hosil bo‗lishi mumkin.
Me‘dada hayvon va o‗simlik tabiatiga ega bo‗lgan albumin va globulinlar yaxshi
biriktiruvchi to‗qima oqsillari ‒ kollagen va elastinlar yomon hazm bo‗ladi, keratin
va protaminlar esa umuman parchalanmaydi.
Rennin ‒ yosh bolalarning me‘da shirasi fermentidir. Uning molekulyar
massasi 40000 Da, izoelektrik nuqtasi pH= 4,5 ga teng.
Ma‘lumki, me‘dadagi hazm jarayonlarida hosil bo‗lgan polipeptidlar va
parchalanmay qolgan oqsillar o‗n ikki barmoqli ichakka o‗tadi va ichak shirasi
bilan aralashib ketadi. Bu yerda oshqozonosti bezi va ingichka ichakning shilliq
pardasi tomonidan ajratilgan proteolitik fermentlar ta‘siriga uchraydi va oqsil
aminokislotalargacha parchalanadi.
Oqsillar parchalanishini keyingi bosqichlarida tripsin, ximotripsin va
elastazalar ishtirok etib, ular oshqozonosti bezi tomonidan sintezlanadi. Bu
fermentlar ham dastavval nofaol proferment holatda ishlab chiqariladi va uning
faol shaklga o‗tishi ingichka ichakda yuz beradi. Ichak shirasi tarkibida
shuningdek, karboksipeptidaza, leysinaminopeptidaza va tri- va dipeptidazalarning
ko‗pchiligi ham uchraydi.
Tripsin ‒ dastlab nofaol tripsinogen holatda ishlab chiqariladi.
Tripsinogenning faol tripsinga aylanishi undan geksapeptid (-Val-Asp-Asp-Asp-
Asp-Liz-)ning uzilishi tufayli sodir bo‗ladi. Bu fermentning dastlab nofaol shaklda
ishlab chiqarilishi fiziologik ahamiyatga ega. Tripsinning molekulyar og‗irligi
25000 Da va bu ferment 246 ta aminokislota qoldig‗idan tashkil topgan.
