ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES:
1. Herzog A. Disorders of reproduction in patients with epilepsy: primary neurological mechanisms // Seizure. 2008;17:101-110.
2. Herzog A. Menstrual disorders in women with epilepsy // Neurology. 2006;66 (Suppl 3):23-28.
3. Isojarvi J. Disorders of reproduction in patientis with epilepsy: antiepileptic drug related mechanisms // Seizure 2008;17:2:111-119
4. Жидкова И.А., Карлов В.А., Кункина Ю.Б. и др. Репродуктивный потенсиал женщин, страдающих эпилепсией // Журн
неврол и психиат 2009;11:31-36
5. Власов П.Н., Серов О.Ф., Меньшикова Н.С. Особенности функции яичников у больных эпилепсией // Российский вестник
акушера-гинеколога 2007;4:40-44
6. Handy S., Seale C., Springer E. Self-reported reproductive history in women with epilepsy: puberty onset and effects of menarche
and menstrual cycle on seizures [Abstract] // Neurology 1998;50:A448.
7. Herzog A., Klein P., Ransil B. Three patterns of catamenial epilepsy // Epilepsia. 1997;38:1082-1088.
8. Reddy D. Role of neurosteroids in catamenial epilepsy // Epilepsy Res. 2004a; 62:99-118.
9. Reddy D. Perimenstrual catamenial epilepsy // Women’s Health. 2007; 3:95-206.
10. Reddy D. The role of the neurosteroids in catamenial epilepsy // Epilepsy Res. 2009;85(1):1-3
11. Серов О.Ф., Меншикова Н.С., Зароченцева Н.В., Власов П.Н. Вазможности применения комбинированных оральных
контрацептивов у женщин с эпилепсией // Русский мед. журн. 2008;29:1960
12. Pennel P. Antiepileptic drugs during pregnancy: What is known and which AEDs seem to be safest? // Epilepsia. 2008;49(suppl
9):43–55.
13. Niijima S., Wallance S. Effects of puberty on seizure frequency // Dev Med Child Neurol. 1989;31:174-180.
14. Herzog A. Menstrual disorders in women with epilepsy // Neurology. 2006;66 (Suppl 3):23-28.
15. Isojarvi J., Tauboll E., Herzog A. Effect of antiepileptic drugs on reproductive endocrine function in individuals with epilepsy //
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
125
CNS Drug. 2005; 19:207-223.
16. Morrell M. Epilepsy in women: the science of why it is special // Neurology. 1999; 53 (Suppl 1):42-48.
17. Mahalov Ş.İ., Mehdiyeva Ş.N, Quluzadə N.Ə, Quliyev M.R. Epilepsiyalı qadınlarda qonodatrop və steroid hormonların
öyrənilməsi. Azərbaycan Əczaçılıq və Farmakoterapiya Jurnalı, 2011, N 1, səh.34-38
18. Mahalov Ş.İ., Məmmədhəsənov R.M., Mehdiyeva Ş.N., Quluzadə N.Ə., Quliyev M.R. Epilepsiyalı qadınlarda tutmaların
tezliyinin reproduktiv hormonların səviyyəsi ilə əlaqəsi // Azərbaycan Tibb Jurnalı 2012, N3, səh. 89-93
Р Е З Ю М Е
СОСТОЯНИЕ РЕПРОДУКТИВНОГО ЗДОРОВЬЯ У БОЛЬНЫХ
КАТАМЕНИАЛЬНОЙ ЭПИЛЕПСИЕЙ
Магалов Ш.И., Алиев З.М., Тагиева Н.Дж., Мехтиева Ш.Н.
Азербайджанский медицинский университет, кафедра неврологии и
медицинской генетики, Баку.
Ключевые слова: катамениальная эпилепсия (КЭ), репродуктивный
статус, менстуральные нарушения (МН).
Репродуктивное здоровье влияет на демографические показатели и
исследование изменений в репродуктивной сфере у больных с КЭ имеeт
важную научно-практическую значимость.
Цель исследования. Изучение репродуктивного здоровья у женщин с
КЭ.
Материал и методы. Наблюдения проводились у 80 женщин с
эпилепсией в возрасте от 13 до 36 лет, из которых 40 человек страдали
катамениальной и 40 не катамениальной эпилепсей. Выявленные клинико-
анамнестические данные у больных с КЭ и не КЭ в отделных группах и
подгруппах изучались сравнительно.
Результаты и обсуждения. У больных менстуральными нарушен-иями
КЭ отмечалась чаще, чем не катамениальной (72,5% и 52,5% соотвественно).
Выявлено, что КЭ менстуральными нарушениями встречалось в 2,6 раза
больще по сравнению с больными с нормальным циклом. Эта разница у
больных с не КЭ оказалoсь меньше - 1,1 раза. МН при КЭ с дебютом мензиса
в 10-12 летном возрасте наблюдались у 100% пациентов, в 13-14 летном
возрасте - у 60%, в 15-16 летном возрасте - у 91,7%, а при не КЭ -
соответственно у 53,8%, 58,3% и 46,7%.
У большинства больных при КЭ менстуральными нарушениями дебют
заболевания встречался в пубертатном возрасте и этот показатель оказался
высоким по сравнению с не КЭ (p<0,05). По дебюту заболевания в отдельных
возрастных группах МН встречались чаще у больных с КЭ. Так, при КЭ в I
подгруппе у 80,0%, во II- у 66,7%, в III - у 87,5%; у больных с не КЭ в I
подгруппе у 66,7%, во II - у 61,0%, в III - у 30,8%.
У больных с КЭ выявлена определенная корреляция между
эпилептическими приступами и МН. Так частота приступов была 5,8 раза
(p<0,0001) больше в группе КЭ с МН, чем у лиц нормальным менстуральным
циклом, при этом высокая частота приступов приводила к увеличению
количества больных с МН. У большинства больных с КЭ приступы участились
или же они наблюдались очень часто. Учащение приступов по сравнению с
больными не катамениальной эпилепсей в 2 раза больше связано с
катамениальным фактором.
При КЭ в отдельных возрастных группах пациенты с МН встречались
чаще, особенно у лиц в возрасте 19-29 лет и выше 30 лет. МН часто
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
126
встречались у больных с КЭ, причем в ранних периодах заболевания
вероятность МН была выше. Так, частота МН оказалась 4,3 раза больше по
сравнению с пациентами не КЭ (p<0,001), что позволяет думать о наличии
определенного связи между МН и продолжительностью заболевания при КЭ.
Таким образом, частое наблюдение МН у женщин с КЭ может
приводить к развитию репродуктивной дисфункции и репродуктивных
заболеваний. Поэтому, научно-исследовательские работы по изучению
изменений репродуктивных гормонов и МН, а также изучение связи между
гормональными изменениями и МН имеют больщую научно-практическую
ценность.
S U M M A R Y
STATUS OF REPRODUCTIVE HEALTH OF PATIENTS WITH CATAMENIAL
EPILEPSY.
Mahalov Sh.I., Aliyev Z.M., Tagiyeva N.J., Mehdiyeva Sh.N.
Azerbaijan Medical University. Depart of neurology and medical genetics. Baku.
Key words. Catamenial epilepsy, reproductive status, menstrual disorders.
Studies show that reproductive disorders and menstrual disorders (MD)
found in women with epilepsy more than general population. Considering effect of
reproductive status to demographic index we have to noted that its important
learning changes of reproductive sphere in women with catamenial epilepsy (CE).
Purpose of the study. The study of reproductive health of women during
catamenial epilepsy.
Materials and methods. Observations was carried out between 80 patients
and 40 from they were patients with CE and 40 from they were non-CE. For this
research 40 patients between 13-36 ages were involved. Defined clinically dates of
patients with catamenial and non-CE were investigated by comparing.
Results and discussions. During the observations, the index of MD in
patients is quite high - 72,5% in patients with CE and 52,5% in patients with
non- CE. It was revealed that patients with MD-s are 2,6 times more than patient
with normal cycle in CE and MD-s are 1,1 times more than patients with normal
cycle in non-CE. MD-s are revealed 1,4 times more in CE than non-CE. There are
1,7 times more patients with normal menstrual cycle (MC) than menstrual
disorders.We divided patients into 3 groups, in first group in patients MC have
been started in 10-12 ages, in second group debut of MC was 13-14 ages, in third
group it coincidence to 15-16 years. MD-s are coincidence for first group 100%,
for second group 60%, for third group 91,7%. This indexes are - 53,8%, - 58,3%, -
46,7% for non-CE groups.
In the patients with MD-s debut age of disorder is pubertal period
during CE and this patients are more than patients with non-CE (p<0,05). For
debut age of disorders in different age groups MD is revealed in CE: in I subgroup
- 80%, in II - 66,7%, in III - 87,5; according to in non-CE this indexes are -
66,7%, - 61%, - 30,8%. There are parallels between MD and epileptic seizures. In
group with CE in patients with MD frequency of seizures are more 5,8 times than
patients with normal MC (p<0,0001). In CE frequency of seizures are more 2
times than non-CE. In separate age groups patients with MD are more and
specially in patients with 19-29 ages and over 30 ages. In non-CE MD-s are
revealed in patients with ages until l8 and it can be explain that more patients
are in pubertal period. In CE MD is revealed in early period of disorders and is
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
127
4,3 times more than non-CE(p<0,001). It shows relation between appearance of
MD and duration of disease.
We have to noted that occurrence of MD in women with CE stimulate
reproductive disorders and dysfunction in future. Therefore, it should be noted
that the studying of reproductive hormone changes and MD, relation between MD
and hormone changes are an important scientific and practical.
Дахил олуб: 25.06.2016.
MÜXTƏLİF GENEZLİ XORALI STOMATİTLƏRİN YERLİ
MÜALİCƏSİNİN ƏSAS PRİNSİPLƏRİ
Ə
ləsgərova F.Ə., Quliyeva L.X., Məmmədova A.M., Əliyev M.M.,
Qasımova A.R.
Ə
.Əliyev adına AzDHTİ-nun Stomatologiya və üz-çənə cərrahiyyəsi
kafedrası.
Açar sözlər: ağiz boşluğu selikli qişası, xorali stomatit
Key words: oral mucosa, ulcerous stomatitis
Ağız boşluğu selikli qişası (ABSQ) xəstəlikləri bölməsi müasir stomatologi-
yada özünəməxsus yer tutur. ABSQ xarici və daxili mühit amillərinin daimi
təsirinə məruz qaldığından burada bir çox patoloji proseslər özünə yer tapır [3].
ABSQ-da rast gəlinən xəstəliklərin bir çoxu ümumi (sistem) patologiyaların
simptomları kimi meydana çıxır. Bu xəstəliklərin əksəriyyəti xroniki gedişə malik
olması və müalicəyə çətin tabe olması səbəbindən onlar daim tədqiqatçıların diqqət
mərkəzindədir [8].
ABSQ-nın ağır gedişli, xroniki-residivləşən xəstəliklərinin əksəriyyəti eroziya
və xoraların əmələ gəlməsi ilə müşayət edilir: qırmızı yastı dəmrov, residivləşən
aftoz stomatit, qovuqca, xoralı-nekrotik stomatit, herpetik stomatit və s. [2]. Bu
xəstəliklərin klinik mənzərəsində və patogenezində oxşar məqamlar olduğundan
həmin xəstəliklərin kompleks müalicəsində də eyni istiqamətlilik vardır [5].. Belə
ki, ABSQ-nın eroziya və xoralarla müşayət olunan bir çox xəstəliklərinin
müalicəsində analgetik, iltihab əleyhinə, immuniteti stimullaşdıran, epitelizasiyanı
sürətləndirən xüsusiyyətlərə malik olan preparatlardan geniş istifadə olunur [7].
Son bir neçə il müddətində ABSQ-nın eroziv-xoralı zədələnmələrinin
kompleks müalicəsnin təkmilləşdirilməsinə çoxlu sayda cəhdlər edilmişdir [10].
Tədqiqatın məqsədi ABSQ-nın eroziv-xoralı xəstəliklərinin əsaslandırılmış
kompleks müalicə sxeminin effektivliyini öyrənmək olmuşdur.
Material və metodlar. Tədqiqat obyekti kimi 30 yaşından 59 yaşına qədər
58 xəstə (30 qadın və 28 kişi) nəzarət altında saxlanmışdır (qırmızı yastı dımrovun
ekssudativ-hiperemik və xoralı forması ilə 17 xəstə, xoralı-nekrotik stomatitlə 14
xəstə, residivləşən aftoz stomatitlə 11 xəstə, residivləşən herpetik stomatitlə 16
xəstə). Anamnestik məlumatlara görə xəstəliyin davametmə müddəti 3 ildən 10 ilə
qədər olmuşdur.
Ağırlıq dərəcəsinə görə ABSQ-nın eroziv-xoralı zədələnmələrini xəstəliyin
ağırlıq dərəcəsinə görə aşağıdakı 3 qrupa ayiraraq tədqiqat aparmışıq.
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
128
Xəstəliyin yüngül dərəcəsi (20 xəstə: 12 - əsas qrup, 8 – kontrol qrup) – ildə
1-2 dəfə periodik yaranan tək-tək eroziyalar.
Orta ağırlıq dərəcəsi (20 xəstə: 12 - əsas qrup, 8 – kontrol qrup) – il ərzində
periodik olaraq bir neçə dəfə eroziyalar yaranır.
ABSQ-nın ağır dərəcəli eroziv-xoralı zədələnmələri: eroziya və xoraların
permanent gedişi - 18 xəstədə müşahidə olunmuşdur (12 - əsas qrup, 6 – kontrol
qrup).
ABSQ-nın eroziv-xoralı zədələnmələrin yüngül və orta ağırlıq dərəcəsi
zamanı xəstələrin ümumi vəziyyətində dəyişiklik müşahidə edilməmişdir. Ağır
dərəcəli eroziv-xoralı zədələnmələr zamanı isə xəstələrin ümumi vəziyyətində
müəyyən patologiyalar qeydə alınmışdır.
Xəstəliyin diaqnostikası anamnestik sorğulara, xəstəliyin klinik mənzərə-
sinə, sitoloji, histoloji və immunoloji müayinələrin birgə nəticələrinə əsasən
aparılmışdır.
ABSQ-nın eroziv-xoralı zədələnmələrinin kompleks müalicəsi - yanaşı
gedən xəstəliklərin müalicəsindən (ümumi müalicə), ağrıların aradan götürülmə-
sindən və epitelizasiya prosesinin yaxşılaşmasına yönəlmiş tədbirlərdən (yerli
terapiya) ibarət olmuşdur.
Kataral iltihabi əlamətləri olan ABSQ-nın eroziv-xoralı zədələnmələri zamanı
bütün hallarda elektroaktivləşdirilmiş su məhlullarından (EAS) istifadə edilmişdir.
EAS məhlulları təbabətdə geniş istifadə olunur [1, 6]. Espero-1 bioelektroakti-
vatorunda hazırlanmış su məhlulu ağrıkəsici, antibakterial, iltihabəleyhinə,
immunostimuləedici, immunostimuləedici, toxuma regenerasiyisını sürətləndirən
xüsusiyyətlərə malikdir.
EAS məhlullarının tətbiqinə hələ 22.02.1988-ci il №211 – 2524/791 qərarı
ilə SSRİ Səhiyyə Nazirliyinin farmakoloji komitəsi tərəfindən icazə verilmişdir.
Bütün xəstələrə ağız boşluğunun qiqiyenası qaydaları öyrədildikdən və yerli
qıcıqlandırıcı amillər aradan qaldırıldiqdan sonra ağız boşluğu 1-2 dəqiqə ərzində
EAS-A məhlulla qarqara edilmişdir. Anolitin turşu təsirini aradan qaldirmaq və
diş minasının demineralizasiyasının qarşısını almaq məqsədi ilə belə
qarqaralardan 3-5 dəqiqə sonra ağız boşluğu 1-2 dəqiqə ərzində ilıq təmiz su ilə
yaxalanmışdır. Bundan sonra ağız boşluğu 3-5 dəqiqə ərzində EAS-K məhlulu ilə
vanna edilmişdir. Qeyd olunan prosedur kompleksi (ağız boşluğunun 1-2 dəqiqə
anolitlə yaxalanması; 2-3 dəqiqə ilıq su ilə qarqara edilməsi; katolit məhlulla 3-5
dəqiqə vanna edilməsi) gün ərzində 3-4 dəfə təkrarlanmışdır. Xəstələrdə müalicənin
effektivliyi klinik simptomların dinamikasına və immunoloji tədqiqatların
göstəricilərinə əsasən qiymətləndirilmişdir.
Ağız boşluğunda ağır dərəcəli eroziya və xoraları olan 10 xəstənin kompleks
müalicəsində plazmaferezdən istifadə edilmişdir. Plazmaferez 7-14 gün intervalla
(3-5 prosedur) plazmanın formalı elementlərinin (eritrositlər, trombositlər,
leykositlər) reinfuziyası ilə xəstənin özünə mübadiləli şəkildə köçürülməsidir. Hər
bir prosedurda 500-2000 ml plazma çıxarılır və onun yerinə donorun plazması ya
da plazmaəvəzləyicisi vurulur [4].
Ə
sas qrupun (36 xəstə) pasiyentlərinə yerli immunostimulə məqsədi ilə 10-
15 gün ərzində hər dəfə 1 tablet olmaqla, gündə 6-8 dəfə “İmudon” preparatı təyin
olunmuşdur. Sonrakı profilaktik kurslarda isə hər 6 aydan bir 10 gün
müddətində, gündə 6 tablet qəbul etmək tövsiyyə olunmuşdur.
ABSQ-nın funksional vəziyyətini qiymətləndirmək məqsədilə eroziya və ya
xora səthindən götürülmüş yaxmanın sitoloji öyrənilməsi həyata keçirilmışdir.
Sitoloji tədqiqatlar eroziyaların səthi hüceyrələrində baş verən patoloji prosesin
bütün rəngarəngliyini özündə əks etdirir. Bu metod zədələnmə ocağında
toxumanın vəziyyətini, iltihabın və ya reparasiyanın fazasını aşkarlayır,
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
129
orqanizmin reaktivlik vəziyyətinin indikatoru rolunu oynayır və aparılmış
terapiyanın təsiri nəticəsində reaktivliyin dəyişilməsini aşkara çıxarır.
Tədqiqatın nəticələri və müzakirələr. Klinik müayinələr zamanı 49 xəstədə
yanaşı gedən xəstəliklərdən mədə-bağırsaq traktı (qastrit, kolit, bağırsaq
disbakteriozu, xora xəstəliyi, hepatoxolesistit, pankreatit), LOR orqanlarının
xəstəlikləri, generalizə olunmuş parodontit və s. aşkarlanmışdır. 16 xəstədə eyni
zamanda 2-3 xəstəlik olmuşdur, 9 pasientdə isə heç bir yanaşı gedən xəstəlik
aşkarlanmamışdır (anamnez əsasında). Müayinə olunan şəxslərdə xəstəliyin
residivlərinin yaranmasına müxtəlif amillər səbəb olmüşdur. Belə ki, 12 pasientdə
kəskin respirator xəstəlikdən sonra və ya xəstəlik müddəti dövründə eroziyaların
yaranması müşahidə edilmişdir. Residivə səbəb olan əsas amillərdən biri də ağız
boşluğunun qeyri-qənaətbəxş gigiyenik vəziyyətidir. Bu hal xəstəliyi ağırlaşdıraraq
onun daha ağır formalarının yaranmasınasına gətirib çıxarır. Ətraflı anamnez
toplanmasına baxmayaraq, 9 xəstədə residivlərin əsas səbəbini müəyyənləşdirmək
mümkün olmamışdır.
Ə
ksər xəstələr (81% halda) xəstəliyin hiss olunmadan başlanmasını,
residivlər arasında qısa müddətli fasilələriin olmasını qeyd etmişlər. Sonralar
remissiyaların müddətinin qısalması və eroziyaların kəskinləşmə dövrünün
uzanması tendensiyası yaranmış, zədə elementlərinin sayı və dərinliyi artmış,
onların sağalma müddəti uzanmışdır. Ağız boşluğunda eroziyaların yaranması,
adətən, prodromal əlamətlər olmadan baş vermiş, 18 xəstədə eroziyaların
yaranması zamanı baş ağrıları, ümumi zəiflik, əmək qabiliyyətinin zəifləməsi; 9
xəstədə gələcək eroziyaların yerində göynəmə və ağrılar, 17 xəstədə isə salivasiyanın
artması qeyd olunmuşdur.
ABSQ-nın eroziv-xoralı zədələnmələrinin başlanğıcı adətən kəskin xarakter
daşımışdır. Əvvəlcə tək-tək ya da az sayda eroziyalar üzə çıxmış və bu eroziyalar
çox vaxt dilin yan səthində, retromalyar nahiyyədə lokallaşmışdır. Selikli qişanın
eroziyalaşmış sahələri çox ağrılı olması səbəbindən xəstələr üçün qidanın
çeynənməsi və udulması çətinləşmiş, yüksək dərəcədə salivasiya müşahidə
olunmuş, ağız bucaqlarında dərin çatlar qeydə alınmışdır ki, bu da ağızın
açılmasını məhdudlaşdırmışdır.
Eroziya və xoralar ağız boşluğu selikli qişasının bütün şöbələrində
lokallaşmış, 21 xəstədə - selikli qişa, dodaq, dil, keçid büküşü nahiyəsində, 13
xəstədə ağız dibində, 9 xəstədə ağız boşluğunun arxa şöbələrində: dilcək, damaq
qövsləri, yumşaq damaqda müşahidə edilmişdir. Xəstəlik pasientin nisbətən
qənaətbəxş ümumi vəziyyəti fonunda baş vermişdir. 7 xəstədə kataral gingivit
ə
lamətləri, 14 xəstədə çənəaltı limfadenit qeyd olunmuşdur (ağır formalı
zədələnmələrdə).
Müalicənin
artıq
ikinci
günündən
ABSQ-nın
yüngül
dərəcəli
zədələnmələrində (18 pasiyent) ağız suyu ifrazı və ağrı əlamətləri azalmış, yuxu və
iştaha yaxşılaşmışdır. Daha iki gün sonra, müalicənin 4-cü günündə 13 xəstədə
eroziya və xoraların epitelizasıyası başlamışdır. Yalnız 4 xəstədə ağız boşluğunun
distal şöbələrində lokallaşmış eroziyaların epitelizasiyası 5-6-cı gün müşahidə
olunmuşdur.
Eroziv-xoralı zədələnmələrin orta ağır və ağır formalarında müalicənin 3-4
cü günü eroziyanın epitelizasiyası başlayır. Yalnız 3 xəstədə ağız boşluğunun
distal şöbələrində lokallaşmış eroziyanın epitelizasiyası 5-6-cı gün müşahidə
olunur ki, bu da qeyd olunan nahiyyələrə preparatların çətinliklə çatması ilə izah
olunur.
Eroziya və xoraların epitelizasiyasında müsbət dinamika əsas qrupda
keratoplastik vasitələrin istifadəsini bir-iki sutka azaltmışdır.
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
130
Tədqiqatlar aparıldığı müddət ərzində kontrol qrupda yalnız 1 xəstədə
(yüngül dərəcəli eroziv zədələnmə) residiv müşahidə olunmamışdir ki, böyük
ehtimalla, bu hal, ya yerli qıcıqlandırıcı amilin ləğv edilməsi, ya da rasional
protezlənmə səbəbindən baş vermişdir.
Bu müddət ərzində əsas qrupun yüngül formalı 8 xəstəsində residiv
müşahidə edilməmiş, qalan 4 xəstədə isə az intensivlikdə residiv müşahidə
olunmuşdur. Əsas qrupun orta ağırlıqlı xəstələrində residivlərin sayı əvvəlki illərə
nisbətən 2 dəfə azalmış, 6 xəstədə isə xəstəliyin yüngül formaya keçməsi müşahidə
olunmuşdur. Kontrol qrupda isə yuxarıda qeyd olunan göstəricilər dəyişməmişdir.
Ağır dərəcəli zədələnmələri olan xəstələrdə residivin rastgəlmə tezliyi eyni
intesnivlikdə qalaraq daha yüngül formaya keçmişdir. Çox güman ki, bu da tətbiq
etdiyimiz kompleks müalicə tədbirləri nəticəsində baş vermişdir. Beləliklə,
ə
minliklə söyləmək olar ki, ABSQ-nın eroziv-xoralı xəstəliklərinin tətbiq etdiyimiz
kompleks müalicə sxemi xəstəliyin residivlərinin qarşısını qismən də olsa alır,
həmçinin gələcəkdə baş verə biləcək residivlərin ağırlığını azaldır.
Müalicədən əvvəl həm orta, həm də ağır dərəcəli eroziv-xoralı xəstələrin
sitoloji preparatlarında identik mənzərə müşahidə olunmuşdur. Bu da özünü
ə
sasən neytrofil leykositlərdə göstərir. Onların sayı ağır formada 86,6±2,1; orta
ağır formada isə 83,6±2,9 olmuşdur. Zədələnməmiş neytrofillərin sayı 25,9±2,2 və
28,2±1,1-ə müvafiqdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, ağır dərəcəli zədələnmələr zamanı
faqositar reaksiya müşahidə olunmamış, orta ağırlıq dərəcəsində isə cəmi
2,9±0,3% halda müşahidə olunmuşdur. Patoloji ocaqdaki çoxlu sayda
mikrofloranin içində diplostreptokoklar üstünlük təşkil etmişdir.
ABSQ-nın eroziv-xoralı zədələnmələrinin orta ağırlıq dərəcəsində orqanizmin
qoruyucu reaksiyalarının bu qədər üzülməsi sərbəst makrofaqositlərin, yaxud
onların tək-tək elementlərinin olmamasını göstərir, orta ağır dərəcəli 6 xəstədə isə
limfositlərin sayının (3,1±0,6) azalması baş vermişdir.
ABSQ-nın ağır dərəcəli eroziv-xoralı xəstəlikləri zamanı orqanizmin
müqavimətinin pozulması və ağız boşluğunun selikli qişasının regenerasiya
funksiyasının tam itməsi kliniki olaraq da özünü göstərir: bütün bu xəstələrdə
xroniki hepatoxolisistit, ürək-damar sistemi tərəfindən ağır pozğunluqlar və s.
kimi ağır yanaşı gedən xəstəliklər müşahidə olunmuşdur ki, bu da çox güman ki,
orqanizmin reaktivliyinin azalması ilə əlaqəlidir.
ABSQ-nın yüngül dərəcəli eroziv zədələnmələri zamanı preparatların sitoloji
şəkli aşağıdakı kimi olmuşdur: 57,2±2,9 neytrofildən 24,2±1,7 - zədələnməmiş,
11,6±0,4% isə mikroorqanizimlərlə faqositoza uğramışdır. Yüngül dərəcəli
xədələnmələr zamanı ağız boşluğunun selikli qişasının regenerator funksiyası
qənaətbəxş olmuş və bu təkcə kliniki yox həmçinin sitoloji preparatlarda da özünü
göstərmişdir. Preparatlarda 4,1±0,5 sərbəst makrofaqositlər, 5,3±0,4 limfositlər,
həmçinin çoxlu sayda cavan (14,3±1,1), aralıq (11,9±1,9) və buynuzlaşmış epitel
hüceyrələri (10,3±0,7) müşahidə edilmişdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, əsas və kontrol qruplarda müalicə prosesi zamanı
sitoloji şəklin dəyişməsi eyni qanunauyğunluqda olsa da, əsas qrupda azacıq da
olsa müsbət dinamika üstünlük təşkil etmişdir.
ABSQ-nın orta və ağır dərəcəli eroziv-xoralı zədələnmələri zamanı
orqanizmin müdafiə reaksiyalarının köklü şəkildə zəifləməsinə baxmayaraq tətbiq
etdiyimiz kompleks yerli müalicə zamanı orqanizmin immunobioloji reaktivliyinin
nəzərəçarpacaq dərəcədə yüksəlməsi müşahidə olunmuş, bu da öz növbəsində
epitelizasıya prosesinin stimullaşmasına təkan vermişdir.
Yüngül dərəcəli eroziv-xoralı zədələnmələr zamanı 24-48 saatdan sonra
sitoqrammada daha nəzərəçarpacaq dəyişikliklər müşahidə olunur. Belə ki,
neytrofillərin ümumi sayı 32,2±1,4-ə qədər azalmış, dağılmış elementlər yalnız
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
131
11,2±0,5 civarında qalmış, faqositoz 34,2±1,8-ə qədər yüksəlmişdir. Çoxlu sayda
limfositlər (13,2±0,2) və sərbəst makrofaqositlər həm tək-tək, həm də qruplar
şəklində (14,6±0,2) olması xarakterikdir. Yastı epiteldə çoxlu sayda həm cavan
(17,0±1,2), həm də buynuzlaşmış (28,4±1,3) epitel hüceyrələri müşahidə
olnmuşdur. Bu zaman kliniki olaraq eroziya ocağı nekrotik ərpdən təmizlənmiş,
eroziya və xoraların olçüləri sürətlə gedən epitelizasiya hesabına kiçilmiş, selikli
qişada hiperemiya və şişkinlik demək olar ki, bilinməz hala düşmüşdür.
ABSQ-nın yüngül dərəcəli zədələnmələrində aparılan müalicə prosesi
nəticəsində 3-4-cü gün zədələnmiş selikli qişada epitelizasiya prosesi bitmişdir.
Sitoloji preparatlarda bir yerə toplanmış epitelial hüceyrələr (92,7±1,5), tək-tək
neytrofillər, 1-2 sərbəst makrofaqositlər, tək-tək limfositlər tapılır.
ABSQ-nın orta və ağır dərəcəli zədələnmələrində analoji sitoloji mənzərə
yüngül formaya nisbətən bir qədər gec baş verir və epitelizasiya 5-6 gün sonra
başa çatır.
Eroziv-xoralı zədələnmələrin bütün ağırlıq dərəcələrinin sitoloji müayinə-
lərinin nəticələrinin analizi göstərir ki, bu xəstəlik müəyən sitoliji şəkillə xarakterizə
olunur: xəstəliyin bütün ağırlıq dərəcələrində 1-ci gün 1-2-3-cü dərəcəli
degenerativ formalı neytrofil leykositlər, həmçinin çoxlu sayda mikroorqanizmlər
fonunda yastı epitelin dəyişmiş hüceyrələri müşahidə olunur. Hüceyrəvi
elementlərin bu cür vəziyyəti orqanizmin qoruyucu reaksiyalarının üzülməsindən
xəbər verir.
Xəstələrin kompleks müalicəsi zamanı patoloji ocaqların sağalması
müşahidə olunmuşdur ki, bu da, hüceyrə elementlərinin nisbətindəki dəyişiklik-
lərlə müşahidə edilmişdir. Sağalma zamanı degenerativ formalı leykositlər azalır,
sonra isə tamamilə itir, çoxlu sayda mikroorqnizmlərlə faqositoza uğramiş
neytrofillər, həmçinin sərbəst makrofaqositlər, limfositlər, yastı epitel hüceyrələri
ə
mələ gəlmişdir. Bu dəyişikliklər müalicə zamanı orqanizmin müdafiə reaksiyaları-
nın güclənməsinin göstəricisidir. Eroziya və xoraların sağalması zamanı
neytrofillərin sayı həddən çox azalır, mononuklear sıradan olan elementlər itir və
çoxlu miqdarda dəyişilmiş çoxqatlı yastı epitel hüceyrələri əmələ gəlmişdir. Eroziv-
xoralı xəstələrin preparatlarında sitoloji şəklin normallaşması kliniki sağalma ilə
paralel gedirdir ki, bu da xoraların müalicəsində tətbiq etdiyimiz kompleks
müalicə sxeminin obyektiv olaraq effektivliyini göstərir.
Dostları ilə paylaş: |