Mövzu7: «Seçki sistemi və seçki hüququ» p L a n

partiyaya mənsub olmayan və onların namizədliklərini təqdim edən deputatları, 6 
üzvü isə deputatları Milli Məclisdə azlıq təşkil edən və onların namizədliklərini 
təqdim edən siyasi partiyaları təmsil edirlər). MSK üzvləri Milli Məclis tərəfindən 
seçilir. MSK-nın 6 üzvü vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə seçilmiş deputatları 
Milli Məclisə çoxluq təşkil edən və onların namizədliklərini təqdim edən siyasi 
partiyanın, 3 üzvü vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə seçilmiş deputatları Milli 
Məclisdə azlıq təşkil edən və onların namizədliklərini təqdim edən siyasi 
partiyaların, 3 üzvü birmandatlı seçki dairələri üzrə seçilmiş çoxmandatlı seçki 
dairəsi üzrə seçkilər nəticəsində Milli Məclisdə təmsil olunmayan siyasi partiyaları 
təmsil edən və ya müstəqil qaydada seçilən və onların namizədliklərini təqdim 
edən deputatları, 2 üzvü isə vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə seçkilərdə iştirak 
edən və onların namizədliklərini təqdim edən, Milli Məclisdə təmsil olunmayan və 

---

17 
vahid çoxmandatlı seçki dairəsi üzrə seçkilər zamanı ən çox səs qazanmış 4 siyasi 
partiyanı təmsil edirlər. Göründüyü kimi, Mərkəzi Seçki Komissiyasının indiki 
tərkibi və təşkili qaydası ilə yeni çağırış Milli Məclis öz işinə başladıqdan sonra 
yaradılacaq Mərkəzi Seçki Komissiyasının tərkibi və təşkili qaydası arasında 
müvafiq fərqlər mövcuddur. 
Seçki dairələri və məntəqələri seçkilərin keçirildiyi ərazi vahidləridir. Bəzən 
seçkilər ərazi prinsipi üzrə deyil, istehsalat prinsipi üzrə təşkilatlanır. Bu zaman 
seçicilər işlədikləri yerdə səs verirlər. Seçki ərazisi ilə inzibati ərazi vahidləri üst-
üstə düşməyə də bilər. Qanunvericiliyə görə, aralarında sərhəd olmayan inzibati 
ərazi vahidləri üzrə birmandatlı seçki dairələrinin yaradılmasına yol verilmir. 
MSK Azərbaycan Respublikasının Seçki Məcəlləsinin 29.1-ci maddəsinə müvafiq 
olaraq 125 birmandatlı seçki dairəsi yaradır. Azərbaycan Respublikasının 
hüdudlarından kənarda yaşayan seçicilər birmandatlı dairələr üzrə siyahıya 
alınmırlar. Çünki onlar Milli Məclisin deputatlarının və bələdiyyə üzvlərinin 
seçkiləri üzrə səsvermədə iştirak etmirlər.
Seçki dairələri aşağıdakı tələblər çərçivəsində yaradılır: 
- Azərbaycan Respublikasının inzibati ərazi vahidinin hüdudları çərçivəsində 
təmsilçilik normasından 5 %, yolu çətin və ucqar yerlərdə isə 10%-dən çox (az) 
olmamaq şərti ilə onların ərazisində qeydə alınmış seçicilərin sayı birmandatlı 
seçki dairələrində təqribən bərabər olmalıdır; 
- aralarında sərhəd olmayan inzibati ərazi vahidləri üzrə seçki dairəsinin 
yaradılmasına yol verilmir. 
Seçki dairələri seçki məntəqələrinə bölünür. Seçki məntəqələrində ən azı 50, 
ən çoxu isə 1500 nəfər seçici ola bilər. Seçki məntəqələri bələdiyyə qurumlarının 
ərazilərində səsvermənin keçirilməsi və səsvermənin hesablanmasını təmin etmək 
məqsədilə yaradılır. Seçki məntəqələri bilavasitə seçkilərdən əvvəl yaradılarsa, 
onlar səsvermə gününə ən azı 50 gün qalmış təşkil edilir. Seçicilərin sayı 50-dən 
az olduqda müstəsna hal kimi ərazi seçki komissiyasının qərarı ilə seçki məntəqəsi 
təşkil edilə bilər. 

---

18 
Seçki əraziləri təşkil edildikdən sonra bu ərazilərdə seçkilərin keçirilməsi 
prosesinə nəzarət edən orqanlar yaradılır. Müvafiq olaraq dairə seçki komissiyaları 
təşkil olunur. Dairə seçki komissiyaları məntəqə seçki komissiyalarını MSK ilə 
əlaqələndirən həlqədir və bir çox məsələlərdə məntəqə seçki komissiyaları dairə 
seçki komissiyalarına tabedirlər. Məntəqə seçki komissiyalarının təşkili ilə dairə 
seçki komissiyaları məşğul olur. Dairə seçki komissiyaları Prezident seçkiləri 
zamanı ərazi seçki komissiyaları adlandırılsa da, mahiyyətcə digər seçkilərdə 
mövcud dairə komissiyalarından heç nə ilə fərqlənmir. Dairə seçki komissiyaları 
bilavasitə seçkilərdən əvvəl yaradılarsa, onlar səsvermə gününə ən azı 90 gün 
qalmış təşkil edilməlidir. Dairə seçki komissiyaları 9 üzvdən ibarət tərkibdə təşkil 
olunur. Məntəqə seçki komissiyaları bilavasitə seçkilərdən əvvəl yaradılarsa, onlar 
səsvermə gününə ən azı 40 gün qalmış təşkil edilməlidir. Məntəqə seçki 
komissiyaları müvafiq dairə seçki komissiyaları tərəfindən 6 üzvdən ibarət 
tərkibdə təşkil edilir. Dairə seçki komissiyası MSK tərəfindən, məntəqə seçki 
komissiyası isə dairə seçki komissiyası tərəfindən formalaşdırılır. Dairə və 
məntəqə seçki komissiyalarının tərkibi Mərkəzi Seçki Komissiyasının tərkibinə 
müvafiq olaraq müəyyən edilir. MSK-da qeydə alınmış siyasi qüvvələr dairə və 
məntəqə seçki komissiyalarına məşvərətçi hüquqlu üzv təyin edə bilərlər. 
Hakimlər, prokurorlar, dövlət və bələdiyyə orqanlarının seçkili və vəzifəli 
şəxsləri, deputatlığa namizədlər, məşvərətçi hüquqlu üzvlər və s. parlament 
seçkilərində dairə və məntəqə seçki komissiyasının üzvü ola bilməzlər. Prezident 
və parlament seçkilərində namizədlərin qohumları, onların vəkilləri, 
müşahidəçiləri, namizədin birbaşa tabeçiliyində olan şəxslər və s. komissiya üzvü 
ola bilməzlər. Onlar komissiyaların sənədləri ilə tanış olmaq, ondan çıxarışlar 
almaq, iclas zamanı sual vermək və mahiyyəti üzrə cavab almaq hüququna 
malikdirlər. Seçkilərin hazırlanması zamanı əsas işindən azad edilmiş üzvün əmək 
haqqı dövlət hesabına ödənilir. Seçkilərin keçirilməsi dövründə onlar ölkə 
ərazisində pulsuz gediş-gəliş hüququndan istifadə edir, ərazi prokurorunun razılığı 
olmadan məsuliyyətə cəlb edilə bilməz, işəgötürənin təşəbbüsü ilə öz vəzifəsindən 
azad edilə və ya başqa işə keçirilə bilməz. Seçki komissiyasının üzvü öz 

---

19 
səlahiyyətlərindən yazılı surətdə imtina etdikdə, Azərbaycan Respublikasının 
vətəndaşlığını itirdikdə, haqqında qanuni qüvvəyə minmiş ittiham hökmü olduqda, 
vəfat etdikdə, məhkəmə hökmü ilə xəbərsiz itkin düşmüş və ya ölmüş elan 
edildikdə və s. hallarda komissiya üzvlülüyündən azad edilir. Seçki 
komissiyalarının hərəkətlərindən verilən şikayətlərə MSK baxır. Seçicinin birbaşa 
məhkəməyə şikayət etmək hüququ da var. Komissiyaların səlahiyyətləri, əsasən, 
oxşardır. Ümumiyyətlə, onlar seçkiqabağı təşviqat üçün şərait yaradır, seçki 
bülletenlərini aşağı komissiyalara çatdırır, səsvermə otaqlarının və qutularının 
hazırlanmasını təmin edir, seçkilərin gedişinə nəzarət edir və səsləri hesablayır, 
aşağı komissiyaların göndərdiyi protokolları ümumiləşdirir (dairə seçki 
komissiyaları) və s. Hər üç növ orqana keçirilən seçkiləri idarə edən 
komissiyaların səlahiyyətləri bir sıra xüsusiyyətlər nəzərə alınmaqla üst-üstə 
düşür. Aydındır ki, MSK ən çox səlahiyyətə malik orqandır və əsas səlahiyyətlər 
də ona məxsusdur (seçkilərin yekun nəticələrinin müəyyənləşdirilməsi və elanı, 
onların etibarsız elan edilməsi, təkrar və əlavə seçkilər və s.). 
Seçicilərin seçki hüquqlarının təmin olunması üçün onlar qeydiyyata alınır və 
seçici siyahısına daxil edilirlər. Vahid seçicilər siyahısı Mərkəzi Seçki 
Komissiyası tərəfindən aparılır. Hər il seçicilər siyahısının dəqiqləşdirilməsi ilə 
bağlı məlumatları Seçki Məcəlləsinin 46.12-ci maddəsinə müvafiq olaraq məntəqə 
seçki komissiyaları vasitəsilə Mərkəzi Seçki Komissiyasına təqdim edirlər. Vahid 
seçicilər siyahısı seçki məntəqələri, seçki dairələri bütövlükdə Azərbaycan 
Respublikası üzrə aparılır. Vahid seçicilər siyahısına Azərbaycan Respublikasının 
hüdudlarından kənarda yaradılan məntəqə seçki komissiyalarının təsdiq etdikləri 
seçici siyahılarının məlumatları daxil edilmirlər. Seçicilərin daimi siyahısı hər bir 
seçki məntəqəsi üzrə məntəqə seçki komissiyası tərəfindən Mərkəzi Seçki 
Komissiyasının müəyyənləşdirdiyi formada hər il mayın 30-dək təsdiq edilir və 
səsvermə gününə azı 35 gün qalmış dəqiqləşdirilir. Bu müddətdən sonra səsvermə 
gününədək seçici siyahısına seçici yalnız məhkəmənin qərarı əsasında əlavə edilə 
bilər. Daimi seçici siyahılarına müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarının və bələdiyyə 
qurumu başçılarının, hərbi hissə komandirlərinin aktiv seçki hüququna malik olan 

---

20 
seçicilər haqqında təqdim etdikləri məlumatlar daxil edilir. Məntəqə üzrə tərtib 
olunmuş ilkin seçici siyahılarının birinci nüsxəsi müvafiq akt tərtib edilməklə 
məntəqə seçki komissiyasında saxlanılır, ikinci nüsxəsi isə hər il fevralın 5-dən 
gec olmayaraq, lakin səsvermə gününə azı 25 gün qalmış dairə seçki 
komissiyasına verilir. Seçki dairəsi üzrə ilkin seçici siyahıları hər il martın 5-dən 
gec olmayaraq iki nüsxədə tərtib edilir, dairə seçki komissiyasının sədri və 
katibləri tərəfindən imzalanır, seçki komissiyasının möhürü ilə təsdiq edilir və hər 
il aprelin 5-dək Mərkəzi Seçki Komissiyasına təqdim edilir. Mərkəzi Seçki 
Komissiyası seçici siyahılarında uyğunsuzluq tapdıqda, onlar düzəldilir və 
sonradan mayın 25-dək məntəqə və dairə seçki komissiyaları tərəfindən təsdiq 
edilir. Vətəndaşın seçki məntəqəsi üzrə seçici siyahısına daxil edilməsi üçün 
həmin vətəndaşın yaşayış yeri və ya olduğu yer üzrə qeydiyyatını aparan orqanın 
müəyyənləşdirdiyi müvafiq seçki məntəqəsinin ərazisində daimi yaşaması 
(seçkilərin elan olunması günündən əvvəlki 12 ayın azı 6 ayı ərzində seçki 
məntəqəsinin ərazisində yaşaması) faktı əsas götürülür. 
Seçici bir məntəqə üzrə siyahıya daxil edilir. Seçkilər günü müvafiq seçki 
məntəqəsinin ərazisindəki xəstəxana, sanatoriya və prafilaktoriyalarda yerləşən 
şəxslər olduqları yer üzrə seçici siyahısına daxil edilirlər. Daha sonra siyahı 
vətəndaşların tanış olması üçün əlverişli yerdən asılır. Seçici siyahıları əlifba 
qaydasında 2 nüsxə tərtib edilir. Azərbaycan Respublikasından xaricdə olan 
şəxslərin siyahısı müvafiq konsulluq və ya səfirliyin məlumatları əsasında tərtib 
edilir. Qeydə alınan seçicilər hüquqi elektoratı təşkil edir. 
Namizədlərin irəli sürülməsi hüququ vətəndaşlara, seçicilərin təşəbbüs 
qruplarına, siyasi partiyalara və siyasi partiyaların bloklarına məxsusdur. Siyasi