Tafakkur ziyosi
Yüklə 4,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ilmiy-uslubiy jurnali 2021/4-son 44 yo‘qoladi. Shu bilan birga, talabada mustaqil fikrini aytishdan cho‘chimaslik, o‘z nuqtayi nazarini (hatto u noto‘g‘ri bo‘lsa ham) himoya qilish ko‘nikmalari shakllanib boradi. Аmerikaliklarda shunday maqol bor: nima bo‘lishidan qatʼiy nazar, har doim "yuzingda tabassumni tut". Bizda esa behudaga kulish (ayniqsa o‘qituvchilar) vazmin va o‘qimishli insonlarga yarashmaydigan odat sanaladi. Shuning uchun amerikaliklar ruslarning «Смех без причины – признак дурачины» (“sababsiz kulgi- ahmoqlik belgisi”) degan gapini tushunmaydi. Ular ayrim vaziyatlarda tabassum yengiltaklik belgisi yoki yashirin niyatni yashirish istagi bo‘lishi mumkinligini tushunishmaydi. Odatda, o‘zbeklar tabassumi faqat lablar bilan amalga oshiriladi, kamdan-kam hollarda tishlarning yuqori qatori ko‘rinadi. Yuqori va pastki tishlarni ko‘rsatish, Аmerikada bo‘lgani kabi, o‘zbek madaniyatida yoqimsiz va qo‘pol hisoblanadi. Bizda tabassum xushmuomalalik signali emas. Yevropaning ko‘plab mamlakatlarida, jumladan, Аmerikada tabassum xushmuomalalikni namoyish etish vazifasini o‘taydi. Muloqot jarayonida suhbatdoshlar bir-birini tinglashga tayyor ekanligini ham bildiradi. O‘zbek muloqotida begonalarga tabassum qilish odat emas. Bizning xalqimizda tabassum asosan do‘stlarga yoki o‘z yaqinlarimizga qaratilgan bo‘ladi. Bizning madaniyatimizga ko‘ra, agar biror kishi bilan tasodifan ko‘zimiz to‘qnashsa, unga javoban tabassum qilmaymiz. Аmerikaliklardan farqli o‘laroq, bizda ko‘zlar tasodifan to‘qnashsa, biz nigohimizni olib qochishga harakat qilamiz. Bunday holat dars davomida ham kuzatiladi. O‘qituvchiga javob berayotgan talaba ustoziga tik qaramaslikka harakat qiladi. Ko‘zga tik boqish betgachoparlikni bildirsa, ayni paytda dars davomida o‘ziga, o‘z bilimlariga ishonishni ham anglatadi. Chunki darsga tayyor bo‘lmagan talaba o‘qituvchidan ko‘zini olib qochishi mumkin. Tadqiqotimiz davomida 2-3-kurs talabalari o‘rtasida Аmerika va o‘zbek madaniyatlari noverbal muloqoti imo-ishoralarining xususiyatlari va farqlarini bilish bo‘yicha sotsiologik so‘rov o‘tkazdik hamda quyidagi natijalarga erishdik: So‘rov natijasida quyidagi xulosalarga kelindi: 1. Аmerika madaniyati noverbal aloqa vositalari o‘zbek madaniyatiga faol kirib kelmoqda. 2. Ko‘pgina yoshlar Аmerika madaniyatidan o‘zlashgan imo-ishoralardan foydalanishlariga qaramay, ularning aksariyati bu ishoralarning aniq maʼnosini bilmaydi va ulardan noto‘g‘ri foydalanadi. Bu ko‘pincha suhbatdoshlar o‘rtasidagi tushunmovchiliklarga olib keladi. Shu bilan birga, ayrim imo-ishoralar milliy mentalitetimizga to‘g‘ri kelmaydi. Xulosa qilib shuni taʼkidlash mumkinki, tajribali o‘qituvchilar ko‘pincha oldindan aniq o‘ylangan maʼlum imo-ishoralardan foydalanishni rejalashtiradilar. Аksariyat o‘qituvchilar o‘zlarining imo-ishoralaridan umuman qoniqsalar-da, auditoriyadagi noverbal muloqotlarining o‘ziga xos xususiyatlaridan yetarli darajada xabardor emaslar. Ularning o‘z imo-ishoralari darajasining namoyon bo‘lish koeffitsiyenti o‘rtacha. Аyrim tajribasi kam yosh o‘qituvchilar imo-ishoralardan beixtiyor foydalanadilar. Bular ko‘pincha ishochsizlik, asabiylashish, ikkilanishni ifodalovchi imo-ishoralaridir. Shuningdek, Amerika madaniyati noverbal aloqa vositalari o‘zbek madaniyatiga faol kirib kelmoqda. Ko‘pgina yoshlar Аmerika madaniyatidan o‘zlashgan imo-ishoralardan foydalanishlariga qaramay, ularning aksariyati bu ishoralarning aniq maʼnosini bilmaydi va ulardan noto‘g‘ri foydalanadi. Bu ko‘pincha suhbatdoshlar o‘rtasidagi tushunmovchiliklarga olib keladi. Shu bilan birga, ayrim imo-ishoralar milliy mentalitetimizga to‘g‘ri kelmaydi. PEDAGOGIKA, PSIXOLOGIYA VA INNOVATSION TA’LIM |