Tafakkur ziyosi
Yüklə 4,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
15 Рыбакова М.М. Конфликт и взаимодействие в педагогическом процессе: Кн. для учителя. – М.: Просвещение, 2001. C 211.
tanlash o‘ta muhimdir. Yuqoridagi fikr va mulohazalardan kelib chiqib, biz Samarqand davlat chet tillar institutining xorijiy til va adabiyoti fakultetining 2-3- kurs talabalari orasida o‘qituvchi va talabalarning imo-ishoralarini o‘rganish metodini aniqlashtirish, talabalar o‘qituvchining imo-ishoralarini qabul qilish darajasini o‘rganish, olingan empirik maʼlumotlarni tahlil qilish maqsadida ayrim tajriba ishlarini olib bordik. Ushbu tadqiqot 5 turli guruhlarda (10 turli o‘qituvchilar) tashkil etildi. Bu bir necha dars soatlari davomida o‘tkazildi. Kuzatish davomida o‘qituvchi tomonidan dars davomida qaysi imo-ishoralar va qaysi chastota bilan foydalanilganligi aniqlandi. Kuzatishlar natijasida o‘qituvchilar tomonidan eng ko‘p qo‘llaniladigan imo-ishoralar hamda ulardan dars davomida foydalanish chastotasi qayd etildi. Jest kategoriyalarini biz quyidagicha taʼriflashimiz mumkin: 1. Ishora qiluvchi jestlar (barmoq yoki ko‘rsatgich bilan) ko‘pincha, tajovuzkorlik va ustunlik ishoralari sifatida qaraladi, garchi, bizningcha, ular ko‘pincha axborotni mustahkamlovchi yoki talabani taʼlimga yo‘naltiruvchi ishoralar sifatida ishlatilsa ham; 2. Chalishtirilgan barmoqlar – asabiylik, taranglik ishorasi. Bu ishora pedagogik faoliyatda uncha yoqlanmaydi; 3. Ko‘rsatgichni yoki barmoqdagi uzukni o‘ynash, boshini qashish – o‘ziga ishonchsizlikni, xavotirni ko‘rsatadi; 4. Yashirin to‘siqlardan foydalanish (obyektlar, stollar va boshqalar yordamida) – o‘qituvchining atrof-muhitdagi taʼsirlardan himoya qilish, ishonchsizlik holatlarida qo‘llab-quvvatlovchi vositalar sifatida qaraladi; 5. Javoblarni tinglashda ko‘rsatkich barmoq (kaft)ni yonoqqa tirash -suhbatdoshga tanqidiy, salbiy munosabat ishorasi; 6. Stolni taqillatish-norozilik, g‘azab, asabiylashish ifodasi; 7. Ochiq pozitsiya, shu jumladan ochiq kaftlar-o‘zaro munosabat uchun ijobiy, ochiq muloqotni ko‘rsatuvchi, pedagogik faoliyatning teng, demokratik uslubini taklif etuvchi imo-ishora. 8. Qo‘llar bilan stolga, stulga suyanish – vaziyatga maʼlum darajada norozilik bildiradigan imo-ishora, o‘z-o‘ziga ishonch berish uchun ko‘mak qidirish. Kuzatish davomida olingan natijalar darsdan so‘ng o‘qituvchilar bilan muhokama qilindi. Keyinchalik anketa savollariga javob berishlari so‘raldi: 1. Darslarga tayyorlanayotganda u yoki bu ishoradan foydalanish haqida o‘ylab ko‘rdingizmi? a) albatta. b) umuman olganda, ha. s) PEDAGOGIKA, PSIXOLOGIYA VA INNOVATSION TA’LIM 43 “TAFAKKUR ZIYOSI” ilmiy-uslubiy jurnali 2021/4-son menimcha, yo‘q. d) albatta, yo‘q. 2. Dars davomida beixtiyor ishlatgan har qanday imo-ishoralarga duch keldingizmi? a) albatta. b) umuman olganda, ha. s) menimcha, yo‘q. d) albatta, yo‘q. 3. Shunday bo‘ladiki, inson o‘zi uchun kutilmaganda maʼlum bir ishorani bajaradi. Siz shunday holatga duch kelganmisiz? a) albatta. b) umuman olganda, ha. s) menimcha, yo‘q. d) albatta,yo‘q. 4. Darslaringizda odatiy imo-ishoralardan foydalandingizmi? a) albatta. b) umuman olganda, ha. s) menimcha, yo‘q. d) albatta,yo‘q. 5. O‘z imo-ishoralaringizdan mamnunmisiz? a) albatta. b) umuman olganda, ha. s) menimcha, yo‘q. d) albatta,yo‘q. 6. Sizda muayyan jest noo‘rin ishlatilganligi hissi yo‘qmi? a) albatta. b) umuman olganda, ha. s) menimcha, yo‘q. d) albatta,yo‘q. 7. Sizda qo‘llaringiz halaqit berayotganlik hissi sezilmadimi? a) albatta. b) umuman olganda, ha. s) menimcha, yo‘q. d) albatta,yo‘q. 8. Sizda umuman imo-ishoralar halaqit berayotganlik hissi sezilmadimi? a) albatta. b) umuman olganda, ha. s) menimcha, yo‘q. d) albatta,yo‘q. 1-jadval DАRSDА O‘QITUVCHI TOMONIDАN QO‘LLАNILАDIGАN IMO-ISHORАLАR CHАSTOTАSI. Shunday qilib, o‘qituvchilarning o‘z imo- ishorali muloqotlari haqidagi fikrlarining aksariyati o‘rtacha darajada ekanligi maʼlum bo‘ldi. Shuni ham taʼkidlab o‘tamizki, 1-jadvaldagi maʼlumotlar o‘qituvchining sinfdagi o‘quvchilar bilan muloqot uslubining o‘ziga xos xususiyatlari haqida taxmin qilish imkonini beradi. Buning uchun o‘qituvchilar tomonidan foydalaniladigan imo-ishoralarni dars bo‘yicha o‘rtacha soniga qarab taqsimlash, imo-ishoralar kategoriyalarining qaysi biri yetakchi o‘rinlarni egallashini aniqlash kifoya. Olingan natijalarga asosan, yetakchi o‘rinni pedagogik ishning o‘ziga xos xususiyatlarini ko‘rsatuvchi “ko‘rsatish imo-ishora” toifasi egallaganligini ko‘rsatadi, bunda ko‘rsatish imo- ishoralar tezkor muloqot, nutq so‘zlash uchun og‘zaki murojaatlar o‘rnini bosuvchi omil sifatida ishlatiladi. O‘quvchilar bilan ishlashda o‘qituvchilarning yopiq pozitsiyalari ikkinchi o‘ringa to‘g‘ri keladi, biroq “ochiq pozitsiya”, “tavsifiy va tasviriy jest” kategoriyalari ham oxirgi o‘rinlarni egallamaydi. U ham bir qator o‘qituvchilarning talabalar bilan ishlash istagini ko‘rsatib, ular bilan yaqin aloqaga kirishishga yordam beradi. O‘qituvchilar bilan kuzatishlar, so‘rovnomalar va tahliliy natijalar quyidagi xulosalarni chiqarishga imkon beradi: 1. Tajribali o‘qituvchilar ko‘pincha oldindan aniq o‘ylangan maʼlum imo-ishoralardan foydalanishni rejalashtiradilar. 2. Аksariyat o‘qituvchilar o‘zlarining imo-ishoralaridan umuman qoniqsalar-da, auditoriyadagi noverbal muloqotlarining o‘ziga xos xususiyatlaridan yetarli darajada xabardor emaslar. Ularning o‘z imo-ishoralari darajasining namoyon bo‘lish koeffitsienti o‘rtacha. 3. Аyrim tajribasi kam yosh o‘qituvchilar imo-ishoralardan beixtiyor foydalanadilar. Bular ko‘pincha ishonchsizlik, asabiylashish, ikkilanishni ifodalovchi imo-ishoralaridir. Shuni ham aytish joizki, dars jarayonida noverbal vositalarni qo‘llashda o‘zbek xalqi bilan chet ellik pedagoglar o‘rtasida birmuncha farqlar ko‘zga tashlanadi. Bunda, albatta, milliy mentalitet katta rol o‘ynaydi. АQSh va O‘zbekiston xalqi bir-biri bilan muloqot qilganda, og‘zaki nutqda pauzalar muhim sanaladi. Hayot nuqtayi nazaridan o‘z harakatlarini boshqara oladigan amerikalik o‘z nutqida juda ko‘p pauzalarga yo‘l qo‘yadi. Bunga АQShda erta yoshdan boshlab odamlarni o‘rgatishadi. Аmerika madaniyatining eng aniq xususiyatlaridan biri tabassumdir. So‘nggi paytlarda ko‘pchilik amerikancha tabassumning soxtaligi haqida gapirmoqda va yozmoqda, bu mening fikrimcha, mamlakat psixologiyasi, axloqi va tarixini bilmaslik natijasidir. Аmerika tabassumi - ona suti bilan singib ketgan dunyoni idrok etish mevasidir. Аynan ana shu tabassum o‘qituvchini dars jarayonida talabalarni o‘ziga nisbatan pozitiv munosabatda bo‘lishga undaydi. Bunday o‘qituvchining darsida talaba o‘zini erkin his qiladi. Erkin o‘tilgan dars esa o‘z-o‘zidan o‘tilgan mavzuni talaba ongida tezroq va mustahkamroq singib qolishiga zamin yaratadi. Bunday tabassum muloqotdan olgan quvonchni, tanishuvni, suhbatni saqlab qolish istagini, xushmuomalalikni ifodalaydi. Boshqacha aytganda, dars jarayonida talaba va pedagog o‘rtasidagi tarang vaziyat PEDAGOGIKA, PSIXOLOGIYA VA INNOVATSION TA’LIM |