Tavtologiya eyni köklü sözlərin təkrarı (nağılı nəql etmək),
həmçinin milli dildə olan sözün xarici qarşılığı ilə birlikdə işlə
dilməsi zamanı da meydana gələ bilər (ilk dəfə debüt etdi, yadi
gar xatirə suveniri və s.). Bu, adətən, danışanın istifadə etdi
yi xarici sözün mənasını bilməməsini göstərir. Beləcə «daxili
interyer»(interyer-elə daxildəki arxitektura deməkdir), «fasilənin
intervalı» (interval-fasilə deməkdir), «gənc istedadlı vunderkind»
(vunderkind-gənc istedad deməkdir), «minimal xırdalıqlar», «apa
rıcı lider» və s. söz birləşmələri meydana çıxır.
Lakin bu növ birləşmələrin ayn-ayn növləri nitqdə elə möh
kəmlənmişdir ki, artıq onları nitq
bolluğuna aid etmək mümkün
deyil. Məsələn, «zaman dövründə», «monumental abidə», «real
gerçəklik», «sərgi eksponatları», «bukinist kitabı» və s.
İşgüzar nitqin nitq artıqlığına milli dil sözlərini təkrarlayan xa
rici sözlərdən yersiz istifadəni də aid etmək olar. Bu sözlər müla
hizənin mənasını lüzumsuz yerə mürəkkəbləşdirir. Məsələn, niyə
adi danışıqlarda «ekspansiya» əvəzinə «genişlənmək», «sxolas
tika» əvəzinə «əzbərləmək», «ekvivalent» əvəzinə «bərabər»,
«departament» əvəzinə «idarə», «funksiya» əvəzinə «fəaliyyət»,
«diversifıkasiya» əvəzinə «müxtəliflik», «deformasiya» əvəzinə
«dəyişmək», «aprobasiya» əvəzinə «yoxlama», «sınaqdan keçir
mək» kimi sözləri işlətmirik?!
Xarici dillərdəki ifadələrdən səhv, yaxud paralel istifadə, bir qayda
olaraq, lazımsız təkrarlara yol açır,
məsələn:
«tikintini tempini sürətlə
tezləşdirmək» («temp», «sürətlə» elə «tez» deməkdir), «tam bir fıasko
ilə məğlub olmaq» («fıasko» elə «məğlub olmaq» deməkdir).
Artıqlığın üslubi formalarına, hər şeydən əvvəl, işgüzar adam
ların
nitqini çirkləndirən, onlara quru idarəçilik çalan verən dəf
tərxana istilahlanndan sui-istifadəni də aid etmək lazımdır. Aşağı
dakı ifadələr buna nümunə ola bilər: «Bu mallar yalnız xüsusi
komissiyanın nəzarəti altında emaldan keçdikdən sonra satışa bu
raxıla bilər», «Bu düyündəki keçid halqalan izolə rolu oynayır»,
«Gərginliyin ötürülməsi burada ikiqütblü birləşmə vasitəsilə hə
yata keçirilin), «M allann boşaldılmasını lentşəkilli konveyerdən
istifadə əsasında yerinə yetirirlən>.
338
Dəftərxana
terminləri, xüsusilə tez-tez işgüzar adamların nit
qinə ismin m üxtəlif hallarında işlənən (məsələsində, nöqteyi-nə
zərindən, hesabına, hissədə) sözlərdən yersiz istifadə nəticəsində
daxil olur, bu isə nitqi emosionallıq və yığcamlıqdan məhrum edir,
məsələn: «mühərrikin qənaətliliyinin yüksəldilməsi məsələsində»,
«vergi yığımının aşağı salınması hesabına», «tənqid nöqteyi-nəzə
rindən çıxış edərkən».
M əlumdur ki, «hər kəs başa düşdüyünü eşidər». Bu səbəbdən,
xüsusilə də öz fikirlərini mümkün qədər sadə və anlaşıqlı izah et
mək tələb olunan işgüzar söhbət prosesində, nitqin anlaşıqlılığının
qayğısına qalmaq zəruridir.
işg ü za r nitqin rito rik vasitələri İşgüzar
ünsiyyətin uğurlu
olması üçün işgüzar nitqin xüsusiyyətlərini, leksikasını, qramma
tika və üslubiyyatını bilmək kifayət etmir. Bununla yanaşı, öz nit
qindən istifadə vasitəsilə həmsöhbəti maraqlandırmağı, ona təsir
göstərməyi, öz tərəfinizə çəkməyi, həm sizə yaxşı münasibət bəs
ləyənlərlə, həm də əleyhinizə olanlarla uğurlu danışıqlar aparmağı,
məhdud dairədə söhbətdə iştirakı və geniş dinləyici kütləsi qarşı
sında çıxış etməyi öyrənmək lazımdır.
Yəqin ki, söz sənətinə yiyələnməyin işə yaramadığı
heç bir
peşə sahəsi yoxdur. Lakin insan fəaliyyətinin bəzi sahələrində, xü
susilə biznesdə nitq sənətinə yiyələnmək vacibdir. Axı, sahibkarlıq
fəaliyyəti ilə məşğul olan işgüzar insan daim başqaları ilə ünsiyyət
qurmalı, söhbətlərdə, ticarət danışıqlarında iştirak etməli,
işgüzar
müşavirələr keçirməli, gələnlərin və əməkdaşların qəbulunu apar
malı olur. Lakin yaxşı danışmaq üçün nə deyəcəyini bilmək azdır,
həm də necə deyəcəyini bilmək, yəni natiqlik nitqinin vasitələri,
ritorika üsullarına bələd olmaq lazımdır.
Əgər bütün deyilənləri konkretləşdirsək, söyləmək olar
Dostları ilə paylaş: