Xarici siyasət və beynəlxalq münasibətlər seriyasından Elşən Misir oğlu Nəsibov

siyasətin  vəzifəsi:  dövlətin  hüquqlarını  beynəlxalq  aləmdə 
qorumaq  və  hüquqların mövcudluğunu sübut etdirmək üçün 
dövlətin  fəaliyyət  səlahiyyətlərini  təmin  etmək;  dövlətin  və 
vətəndaşlarının  xarici  ölkələrdə  pozulmuş  hüquqlarının 

 
88 
 
bərpasını  müəyyən  etmək;  dövlətin  inkişaf  siyasətinin 
ə
saslarını  müəyyən  etmək;  dövlətin  fəaliyyətini  təşkil  etmək 
və  qorumaq;  xarici  siyasət  istiqamətlərini  müəyyən  etmək  və 
müəyyən  olunan  xarici  siyasət  istiqamətlərini  qorumaq; 
xarici siyasətin həyata keçirilməsini təmin edən obyektləri və 
subyektləri  müəyyənləşdirmək;  xarici  siyasətin  istiqamətləri 
arasında  bağlılığı,  koordinasiyanı  müəyyən  etmək,  pilləli  və 
mərhələli  siyasəti  təşkil  etmək;  ölkə  vətəndaşlarının 
beynəlxalq  səviyyəli  hüquqlarını  təmin  etmək  üçün  bu 
məqsədlə fəaliyyət istiqamətlərini təşkil etmək; dövlətin daxili 
siyasəti  ilə  onun  xarici  siyasəti  arasında  koordinasiyanı 
yaratmaq;  xarici  siyasətin  strukturlarını  yaratmaq  və 
mexanizm qaydalarını müəyyən etmək; digər dövlətlərlə olan 
ə
laqələr və münasibətlər normalarını və qaydalarını müəyyən 
etməkdən  və  s.  ibarətdir.  Xarici  siyasət  öz  vəzifəsini  dövlətin 
daxili  imkanlarına  və  beynəlxalq  şəraitə  uyğun  olaraq, 
imkanlar  və  potensial  baxımından  daima  genişləndirə  bilər. 
Xarici siyasətin vəzifəsi ona verilən səlahiyyətlər çərçivəsində 
(dövlətlərə verilən xarici siyasət fəaliyyətləri sayəsində) daima 
genişlənmə funksiyasına malikdir.  
 
Daxili siyasətin xarici siyasətlə (beynəlxalq 
münasibətlə) uyğunlaşdırılması və uzlaşdırılması 
 
Başlanğıcda  belə  bir  nəzəri-fəlsəfi  fikir  bildirmək  olar: 
“Beynəlxalq hüququn hamı tərəfindən qəbul edilmiş norma və 
prinsipləri  beynəlxalq  ictimayyət  üçün  –dövlətlər  birliyi  üçün 
“konstitusiya”dır-vahid universal “sənəddir”, vahid modellərdir 
və qaydalardır. İdeallıqda və reallıqda, eləcə də bu iki anlayışın 
vəhdətində təzahür edən ədalət normaları və ədalət standartları 
bu  konstitusiyanın  baza  mahiyyətidir.  Beynəlxalq  münasibət-
lərin  “konstitusiyası”ndan  ayrı-ayrı  sahələri  əhatə  edən 
beynəlxalq  normalar  yaranır,  hüquq  normaları  şəbəkəsi  ortaya 
çıxır,  eləcə  də  dövlətlərin  daxili  qanunvericilik  siyasəti 

 
89 
 
genişlənir.  Onu  da  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  müasir  anlamda 
hüquq  normasının  qəbulu  dedikdə,  ilk  növbədə  insanların, 
ümumilikdə bəşəriyyətin hüquqlarının təminatı istəkləri nəzərə 
alınmalıdır.  Hüquq  norması  ədalətə  xidmət  etməlidir.  Bu, 
universal  prinsipdir.  Lakin  ola  da  bilər  ki,  qəbul  edilən 
müəyyən bir hüquq norması digər tərəflərin maraqlarını nəzərə 
almasın.  Bu,  fərdi  və  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edən  normadır. 
Lakin  bu  norma  hüququn  ədalətli  məzmunundan  irəli  gələrək, 
digərlərinin  hüquqlarını  məhdudlaşdırmamalıdır  və  pozma-
malıdır.  Bu  baxımdan  beynəlxalq  konvensiyalarda  da  belə  bir 
prinsip  əksini  tapır  ki,  konvensiyalar  başqa  beynəlxalq 
sənədlərlə  ziddiyyət  təşkil  etməməlidir.  Belə  ki,  Qadınlara 
qarşı zorakılığın  və  məişət  zorakılığının qarşısının alınması və 
onlarla  mübarizə  haqqında  Avropa  Şurasının  Konvensiyasının 
Digər beynəlxalq sənədlərlə əlaqə adlanan X Fəslində yazılır ki, 
bu  Konvensiya  bu  Konvensiyanın  Tərəflərinin  iştirakçısı 
olduqları  və  ya  gələcəkdə  olacaqları  və  bu  Konvensiya  ilə 
tənzimlənən  məsələlərlə  bağlı  müddəaları  əks  etdirən  digər 
beynəlxalq  sənədlərdən  irəli  gələn  öhdəliklərə  xələl  gətirmir. 
Sonra yazılır ki, bu Konvensiyanın Tərəfləri onun müddəalarını 
tamamlamaq  və  ya  gücləndirmək,  yaxud  Konvensiyada  təsbit 
olunmuş  prinsiplərin  tətbiqini  asanlaşdırmaq  məqsədi  ilə  bu 
Konvensiyada  öz  əksini  tapmış  məsələlərlə  bağlı  bir-birilə 
ikitərəfli və ya çoxtərəfli sazişlər bağlaya bilərlər.
1
 Buradan da 
belə  bir  məntiqi  prinsip  ortaya  çıxır  ki,  beynəlxalq  sənədlər 
ədalət  naminə,  ədalətin  möhkəmlənməsi  və  qorunması 
baxımından,  bir-birilə  ziddiyyət  təşkil  edə  bilməzlər.  Beynəl-
xalq  sənədlərin  daxili  qanunvericilikdə  öz  əksini  tapması 
sayəsində  kompleks  qaydada  ədaləti  özündə  əks  etdirən 
normalar məcmuəsi ortaya çıxır və bundan da möhkəm və sabit 
cəmiyyətlər,  sabit  münasibətlər  sferaları  meydana  gəlmiş  olur. 
Hüquq  içərisində  ədalətin  mütləq  varlığına  dair  fikir 
                                                 
1
 Qadınlara qarşı zorakılığın və məişət zorakılığının qarşısının alınması və 
onlarla mübarizə haqqında Avropa Şurasının Konvensiyası 

 
90 
 
baxımından  belə  bir  oxşatma  etmək  olar:  nə  qədər  (çoxlu 
çeşiddə) yemək hazırlayırsansa hazırla, bu yemək mütləq tamlı 
(dadlı)  olmalıdır  və  hamı  tərəfindən  yeməli  olmalıdır,  ləzzətli 
və xoşagələn olmalıdır. Yemək reseptləri və burada olan tamlar 
(dadlar)  məhz  ayrı-ayrı  sahələrdə  qəbul  olunan  və  ayrı-ayrı 
sahələrdə  münasibətləri  ədalətli  şəkildə  tənzim  edən  hüquq 
normalarını xatırlatmalıdır”.  
İndiki  zamanda  hər  bir  dövlət  öz  daxili  siyasətini  xarici 
siyasəti  ilə  uyğunlaşdırmaq  və  beynəlxalq  standartları  qəbul 
etmək  siyasətini  həyata  keçirir.  Əvvəlki  başlıqlarda  qeyd 
olunduğu kimi, dövlət öz daxili resurslarını artırmaq və inkişaf 
etmək  üçün  xarici  siyasət  reallaşdırır.  Dövlət  xarici  siyasətini 
birbaşa  tənzim  edir  və  təşkilatları  (yaratdıqları  beynəlxalq 
təşkilatlarla)  ilə  reallaşdırır.  Xarici  siyasətin  iki  mühüm 
istiqaməti  formalaşır.  Beynəlxalq  təşkilatların  fəaliyyətinin 
əsas  məqsədi  baza  etibarilə  dövlətlərin  xarici  siyasətləri 
arasında  əlaqəni  və  uyğunlaşdırmanı  (burada  məzmun 
etibarilə  uyğunlaşdırmadan  söhbət  gedir.  Forma  fərqli  ola 
bilər.  Məsələn,  dövlətlər  öz  daxili  siyasətlərini  müxtəlif 
formalarda  təşkil  edə  bilərlər.  Lakin  məzmun  ondan  ibarət 
olmalıdır  ki,  siyasətin  əsasında  xidmət  amili  dayanmalıdır) 
təmin  etməkdən  ibarətdir.  Təşkilatlar  da  beynəlxalq  siyasətin 
və  münasibətlərin  idarəolunması  funksiyasını  yerinə  yetirirlər. 
(Qeyd:  idarəetmə  özündə  müxtəlif  hərəkət  istiqamətlərini 
birləşdirir:  hazırlama  və  icra  etmə,  yoxlama,  müşahidə, 
nəzarət  və  bunlardan  irəli  gələrək  hesabatlar  vermək  və 
hesabatlar  qəbul  etmək  kimi  akt  istiqamətləri  idarəetmə 
funksiyasının  tərkibini  formalaşdırır.  İdarəetmə  isə  tərəflər 
arasında  bu  və  ya  digər  obyektlərə  asılılıq  vəziyyətlərindən 
meydana  gəlir).  Təşkilatlar  vahid  beynəlxalq  sənəd  layihələri 
(məsələn, konvensiyalar) hazırlayırlar və dövlətlərə (tərəflərə) 
qoşulmaq  üçün  təqdim  edirlər.  Təşkilatlar  bununla  dövlətlərin 
daxili  siyasətləri  (öhdəlikləri  qəbul  etməklə  icrasını  təmin 
etmək),  eləcə  də  xarici  siyasətləri  arasında  (icra  haqqında 
öhdəliyi  qəbul  etmək)  bir  uyğunluq  yaratmağa  çalışırlar. 

 
91 
 
Başlıca məqsəd də hansı dövlətdə və cəmiyyətdə yaşamasından 
asılı  olmayaraq  insana  xidmət  amili  ortaya  çıxarmaaqdan 
ibarətdir.  Beynəlxalq  təşkilatlar  çalışırlar  ki,  dövlətlərin  daxili 
qanunvericiliklərində  də  ədalət  normaları  öz  əksini  tapsın. 
Məsələn,  “Qadınlara  qarşı  zorakılığın  və  məişət  zorakılığının 
qarşısının  alınması  və  onlarla  mübarizə  haqqında  Avropa 
Şurasının Konvensiyası”nın 4-cü maddəsində yazılır ki, tərəflər 
hər  kəsin,  xüsusilə  də  qadınların  həm  ictimai,  həm  də  şəxsi 
həyatda zorakılıqdan azad yaşama hüququnu təşviq və müdafiə 
etmək  üçün  zəruri  qanunvericilik  tədbirləri  və  digər  tədbirlər 
görürlər: 
milli 
konstitusiyalarında 
və 
digər 
müvafiq 
qanunlarında  qadınlarla  kişilərin  bərabər  olması  prinsipini 
təsbit etmək və bu prinsipin təcrübədə tətbiqini təmin etmək və 
s.
1
 Bu  ədalət  mövcudluğun,  varlığın  yaşamasına,  qorunmasına 
və  inkişaf  etməsinə  xidmət  edən  baza  ideoloji  amil  rolunu 
oynayır.  Dövlətlərin  özlərinin  yaratdıqları  təşkilatlar  özlərinə 
də  nəzarət  edirlər.  Beynəlxalq  təşkilatlar  dövlətlər  arasında 
əlaqlər  yaratmaqla,  onların  daxili  siyasətlərini  uzlaşdırmaqla 
bərabər,  həm  də  bir  nəzarət  funksiyasını  yerinə  yetirirlər. 
Buradan  da  belə  bir  məntiqi  fikir  ortaya  çıxır  ki,  dövlətlər 
beynəlxalq münasibətlər sahələrinə qoşulmaqla, öz üzərlərində 
nəzarətedən  qurumları  və  vasitələri  meydana  gətirirlər.  Bu 
baxımdan da dövlət daxildən və kənardan nəzarət edən və eyni 
zamanda  nəzarət  olunan  (daxildən-cəmiyyətləri  tərəfindən 
dövlət  hakimiyyətlərinə  nəzarət  olunur)  bir  qurumdur.  Bu  iki 
istiqamətli  nəzarət  formulası,  metodu  və  onlar  arasında 
birləşmə  koordinatları  və  xətləri  dövlətləri  beynəxalq  münasi-
bətlərdə  və  dünya  siyasətində  taraz  vəziyyətdə  saxlayır  və 
dövlətlərin dünya siyasəti müstəvisində inkişafları təmin olunur. 
Dövlətə  daxildən  və  xaricdən  olunan  nəzarət  və  onun 
istiqamətləri (bu, həm də idarəetmə deməkdir) bir növ “kürəni 
havada saxlayan dartılıb-uzanan iplər” rolunu oynayır. Bu kürə 
                                                 
1
 “Qadınlara qarşı zorakılığın və məişət zorakılığının qarşısının alınması və 
onlarla mübarizə haqqında Avropa Şurasının Konvensiyası” Maddə 4-Əsas 
hüquqlar, bərabərlik və ayrı-seçkiliyə yol verməmə.  

 
92 
 
iplər  hesabına  havada  qalaraq  hərəkət  vəziyyətində  olur. 
Hərəkət  vəziyyətləri  də  dövlətlərə  inkişaf  etmək  imkanlarını 
yaradır.  İplər  bir  sistem  xətləri  kimi  əhəmiyyət  kəsb  edir  və 
dövlətin  mövcudluğunu  təmin  edir.  Buradan  da  belə  bir 
məntiqi  nəticə  ortaya  çıxır  ki,  dövlətdaxili  münasibətlər  və 
beynəlxalq  münasibətlər  sistemi  dövlətin  varlığını  əks  etdirən 
kompleks amillərdir və kriteriyalardır.  
Dövlətin  iki  baza  istiqamətli  fəaliyyəti  sayəsində  daxili 
siyasətlə  xarici  siyasət  arasında  bir  əlaqəlililk  və  bütövlük 
meydana  gəlir.  Daxili  siyasətin  vəzifəsi  ilə  xarici  siyasətin 
vəzifəsi  arasında  birləşmə  ortaya  çıxır  və  dövlətin  hər  iki 
fəaliyyət  sahəsində  maraqları  bütövləşir.  Bu  bütövləşmədən 
obyektlər  arasında  da  müəyyən  oxşarlıqlar,  uyğunluq  halları 
yaranır. İki istiqamətli siyasət sayəsində dövlətin daxili siyasəti 
ilə onun beynəlxalq münasibətləri arasında uyğunluq meydana 
gəlir. Hər iki siyasət istiqamətləri bir-birini tamamlayır.  
Dövlət  daxili  siyasətini  xarici  siyasəti  ilə  uzlaşdırdıqda 
ümumi  beynəlxalq  münasibətlərin  öhdəliklərini qəbul edir.  Bu 
öhdəliklərin  qəbul  edilməsi  təbii  ki,  beynəlxalq  sənədlərə 
qoşulmalar  yolu  ilə  və  daxili  qanunvericilik  aktlarını  bu 
sənədlərə  uyğunlaşdırmaq  yolu  ilə  həyata  keçirilir.  (Qeyd: 
dövlətlərin,  onların  konstitusiyalarından  və  referendum  yolu 
ilə  qəbul  olunmuş  aktlarından  başqa,  digər  qanunvericilik 
sənədləri  ilə  tərəfdar  olduqları  beynəlxalq  sənədlər  ziddiyyət 
təşkil  etdikdə,  onlar  beynəlxalq  sənədi  əsas  götürürlər. 
Məsələn,  Azərbaycan  Respublikası  Konstitusiyasının  151-ci 
maddəsi  də  bu  məsələləri  tənzim  edir.  Bu  hal  beynəlxalq 
birliyin  və  etimadın  əsaslarından  irəli  gəlir.  Burada 
konstitusiya  və  referenduma  üstünlük  vermə  amili  isə 
dövlətləri  bir  bütöv  kimi  beynəlxalq  münasibətlərdə  öz-
özlərini  müstəqil  səlahiyyətli  qurumlar  kimi  saxlamaq 
siyasətlərindən  irəli  gəlir.  Dövlətlər  beynəlxalq  münasibət-
lərdə  tam  asılılıq  rejimini  qəbul  etmirlər  və  yalnız  yumşaq 
nəzarətə  üstünlük  verirlər.  Siyasətin  əhəmiyyət  dərəcəsində 
birinci  yerdə  daxili  siyasət,  ikinci  yerdə  isə  xarici  siyasət 

 
93 
 
dayanır.  Xarici  siyasət  də  daxili  siyasətə  xidmət  edir). 
Uzlaşma  sayəsində  siyasətin  icrası  zamanı qəbul  edilən hüquq 
normaları  ədalət  prinsiplərini  özündə  əks  etdirir.  Dövlətin 
beynəlxalq  münasibətlərə  qoşulması  və  onun  şərtlərinin  öz 
daxili  siyasətində  öhdəlik  kimi  qəbul  eməsi  dövlətin 
beynəlxalq  birlik  içərisində  inam  və  etibarını  artırır.  Dövlət 
beynəlxalq  münasibətlərə  qoşulduqda  özünün  beynəlxalq 
münasibətlərin  subyekti  kimi  əhəmiyytini  artırmı  və  önə 
çəkmiş  olur.  Dövlət  beynəlxaql  münasibətlər  sahəsində 
öhədliklər qəbul etməklə və öhdəlikləri yerinə yetirməklə baza 
etibarilə  özünü  etibarli  tərəfdaş  kimi  tanıtdırmaq  məqsədlərini 
güdür.  Dövlət  beynəlxalq  münasibətlərlə  öz  xarici  siyasətini 
uzlaşdırdıqda  demək  olar  ki,  özünü  də  beynəlxalq  münasibət-
lərdə  təcrid  olunmuş  vəziyyətdə  hiss  etmir.  Uzlaşdırma 
(uyğunaşdırma)  sayəsində  beynəlxalq  münasibətlərin  bütöv-
ləşməsi  prosesləri  meydana  gəlir.  Uyğunlaşdırmadan  ortaya 
çıxan vəziyyətlərdən irəli gələrək yaranmış etibarlılıq vəziyyəti 
dövləti daha  geniş  aspektdə beynəlxalq münasibətlərin üzvünə 
çevirir  və  dövlət  öz  resurslarını  daha  da  artırmaq  imkanları 
qazanır.  Yəni  dövlət  inanılan  tərəfdaşa  çevrilməklə  xarici 
tərəfdaşları və əməkdaşları özünə cəlb edir.  
Hər  bir  dövlət  beynəlxalq  münasibətlərə  uyğunlaşma 
siyasətini  iki  istiqamətdə  həyata  keçirir:  birincisi,  hüquqi 
aspektlərdir  ki,  dövlətlər  çalışırlar  ki,  öz  daxili  qanun-
vericiliklərini  beynəlxalq  sənədlərlə  (konvensiyalarla)  uyğun-
laşdırsınlar. İkincisi, siyasi əhəmiyyət kəsb edir ki, dövlətlər də 
çalışırlar  ki,  öz  siyasətlərinin  mahiyyətilərini  beynəlxalq 
aləmdə  tanıtdırsınlar.  Beynəlxalq  birliyin  tərəfdaşları  kimi 
özlərini sübut etdirmiş olsunlar. Beynəlxalq təcrübə məsələləri 
də burada xüsusi önəm kəsb edir.  
Daxili  siyasətin  beynəlxalq  siyasətlə  uyğunlaşdırılması 
zamanı  dövlət  beynəlxalq  siyasətin  tərkib  subyektinə  çevrilir. 
Eyni  zamanda  daxili  siyasət  qanunvericiliyi  aktları  beynəlxalq 
hüquqla  vəhdət  təşkil  edir.  Bu  zaman  tərkib  (yəni  dövlətin 
daxili siyasəti) ilə vahid (beynəlxalq siyasət) arasında bütövlük 

 
94 
 
meydana  gəlir.  Beynəlxalq  sənədlərə  qoşulmalar  və  imple-
mentasiya  məsələləri  dünya  siyasətinin  vahid  məzmununu 
ortaya çıxarır və dünyada bütün insanlar arasında vahid xidmət 
amilini ortaya çıxarır.  
Hüquqi sənədlər (bu sənədlər hüquq subyektinin vəzifə və 
səlahiyyətləini,  onların  statuslarını  müəyyn  edir)  əsasən  daxili 
siyasətlə  xarici  siyasət  arasında  koordinasiyaedici  funksiya 
daşıyır. Bu sənədlər daxili siyasəti xarici siyasətlə tarazlaşdırıcı 
əhəmiyyət  kəsb  edir.    Dövlət  özünün  həm  vahid  məzmunlu 
siyasətini  beynəlxalq  siyasətlə  uyğunlaşdırır,  həm  də  ayrı-ayrı 
sahələrini  uyğunlaşdırma  obyektinə  çevirir.  Burada  onu  da 
nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  uyğunlaşdırma  zamanı  baza 
problemlər  ortaya  çıxmamalıdır  və  dövlət  beynəlxalq 
sənədlərlə  ziddiyyət  təşkil  edən  sənədləri  qəbul  etməməlidir. 
Lakin  dövlətin  imkanlarından  irəli  gələrək  pozitiv  istiqamətdə 
çoxlu  sayda  tədbirləri  həyata  keçirə  və  xidmət  imkanlarını 
genişləndirə bilər.  
Daxili  sənədlərin  beynəlxalq  sənədlərlə  uyğunlaşdırılması 
prosesində  beynəlxalq  sənədlərə  qoşulmaqla  dövlət  daxilində 
yeni  qanunvericilik  sənədləri  və  istiqamətləri  meydana  gəlir. 
Daxili  siyasətin  beynəlxalq  sənədlərə  uyğunlaşdırılması  ilə 
dövlət  özünü  beynəlxalq  siyasətin  inamlı  tərəfdaşına  çevirir. 
Burada  dövlət  özünü  hamı  tərəfindən  qəbul  olunmuş 
beynəlxalq qaydalara tabe etdirmiş olur. 
Uyğunlaşdırma  (tətbiq,  yəni    implementasiya  zamanı) 
zamanı,  dövlət  beynəlxalq  konvensiyaya  qoşularkən  və  öhdə-
liklər  qəbul  edərkən,  götürülmüş  öhdəliklər  istiqamətində 
hüquqi  sənədlərlə  sahələr  üzrə  aşağıdakı  məsələlər  uyğun-
laşdırılır:  
-beynəlxalq  münasibətlərin  və  daxili  siyasətin  obyektləri, 
konvensiyada əksini tapmış məsələlər; 
-anlayışlar; 
-məqsəd və vəzifələr; 
-ödəlikdən  irəli  gələrək,  obyektlər  və  subyektlər-bu,  həm 
də anlayışlarla və əhatə dairəsi ilə bağlıdır; 

 
95 
 
-öhdəliklərin əsasları və məzmunu, əsas istiqamətləri;  
-baza prinsiplər; 
-vəzifələr; 
-dövlətin görəcəyi tədbirlərin əsasları və s.  
Öhdəlik  qəbul  edilərkən  qoşulma  predmetləri  arasında 
anlayışlar  arasında  olan  qəti  uyğunsuzluqların  əksəriyyəti  
aradan qaldırılır.  
Lakin  dövlət  beynəlxalq  normalara  zidd  olmayan  və 
özünün  daxili  səlahiyyətinə  aid  olan  çoxlu  sayda  tədbirləri 
həyata  keçirə  bilər.  Beynəlxalq  hüquq  normasından  ona  zidd 
olmayan  çoxlu  sayda  daxili  qanunvericilik  normaları  qəbul 
edilə bilər.  İmplementasiya daha çox daxili qanunvericiliyn və 
beynəlxalq  münasibətlərin  şaxələnməsinə  gətirib  çıxara  bilir. 
İmplementasiyanın  məqsədi  dövlətləri  daxili  siyasətlərində 
məhdudlaşdırmaq  yox, onu daha da genişləndirmək məqsədini 
daşımalıdır.  Bir  faktı  misal  çəkək:  22  iyun  2010-cu  ildə 
“Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında Azərbaycan 
Respublikasının  qanunu”  qəbul  edilibdir.  2011-ci  ilin  11  may 
tarixli  “Qadınlara  qarşı  zorakılığın  və  məişət  zorakılığının 
qarşısının  alınması  və  onlarla  mübarizə  haqqında  Avropa 
Şurasının  Konvensiyası”  mövcuddur.  Burada  qanunun  əhatə 
dairəsi (şamil edildiyi şəxslər) yaxın qohum olan ailə üzvləridir 
(ər,  arvad,  valideynlər,  uşaqlar,  nənələr,  babalar,  nəvələr, 
doğma  və  ögey  qardaşlar  və  bacılar,  övladlığa  götürmüş  və 
övladlığa  götürülmüş  şəxslər)  və  birgə  yaşadığı  hallarda  digər 
qohumlardır.
1
 Konvensiyada  isə  qadınlardır  və  18  yaşından 
aşağı kiçik qızlardır.
2
  
                                                 
1
 “Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında Azərbaycan 
Respublikasının qanunu” I Fəsil. Maddə 4.  
2
 “Qadınlara qarşı zorakılığın və məişət zorakılığının qarşısının alınması və 
onlarla mübarizə haqqında Avropa Şurasının Konvensiyası” I Fəsil, Maddə 
3-Anlayışlar bölməsi. “Zorakılıqdan azad qadınlar” Parlament şəbəkəsi. 
Parlament üzvləri üçün stolüstü kitab. “Qadınlara qarşı zorakılığın və məişət 
zorakılığının qarşısının alınması və onlarla mübarizə haqqında Avropa 
Şurasının Konvensiyası” (İstanbul Konvensiyası).  

 
96 
 
Daxili  siyasətin  beynəlxalq  siyasətlə  uyğunlaşdırılması 
sayəsində  unifikasiya  prosesləri  yaşanır.  Bu  anda  daxili 
siyasətlə  xarici  siyasət  vahid  dövlət  siyasətinin  əsaslarını 
təşkil  edir.  Unifikasiya  təbii  ki,  vəhdətliyi  meydana  gətirir 
və  uyğunlaşmadan  da  uzlaşmalar  meydana  gəlir.  Uzlaş-
malar  da  öz  növbəsində  paralellikləri  ortaya  çıxarır.  Bu 
uzlaşmalardan meydana gələn ziddiyyətlər də mövcud olur 
ki,  bu  ziddiyyətlər  sayəsində  tərəflər  arasında  çəkişmələr 
prinsipi  ilə  inkişaf  halları  yaşanır.  Unifikasiya  özü 
tərkiblərdən  bütövləşmənin  meydana  gəlməsinin  əsaslarını 
təşkikl  edir.  Vahidləşmə  sayəsində  enerji  mənbələri 
meydana  gəlir  və  enerji  mənbələri  həm  bütövün  özünü 
təmin  edir,  həm  də  ayrı-ayrı  tərkib  hissələri  təmin  edir. 
Xarici  siyasətin  özü  də  bütövləşir.  Bu  zaman  xarici 
siyasətin  istiqamətləri  arasında  əlaqlilik  və  zəncirlilik 
meydana  gəlir.  Xarici  siyasətin  istiqamətləri  arasında 
meydana  gələn  təbii  və  zəruri  bağlılıq  təbii  ki,  unifikasiya 
proseslərinin  əsasını  təşkil  edir.  Xarici  siyasətin  unifi-
kasiyası  onun  gücünü  artırmaqla  bərabər,  təsirlərini  də 
genişləndirir və xarici siyasəti həm də bütövləşdirir.  
 
Beynəlxalq münasibətlər anlayışı  
  
Münasibət-  (burada  siyasi  mənada),  siyasətdən,  siyasi 
hərəkətlərdən irəli gələn, formalaşan bir anlayışdır. Bu, həm də 
hərəkətlərə  bağlıdır.  Münasibət  həmçinin  reaksiyadır.  Siyasi 
məzmunlu  hərəkətlər  də  siyasi  münasibətlərin  əsaslarını  təşkil 
edir.  Dövlət  siyasətinin  dövlətin  öz  daxilində  və  xaricində 
həyata  keçirilməsini  nəzərə  alaraq,  hesab  etmək  olar  ki, 
münasibətlərin  də  iki  məkan  sahəsi  mövcuddur:  siyasi 
münasibətlərin  daxili  məkanı  əhatə  edən  və  daxili  resurslar 
üzərində  qurulan  forması;  siyasi  münasibətlərin  dövlətin 
sərhədlərindən  kənar  maraqlarını  təmin  etmək istiqamətində 
olan  forması.  Münasibət  anlayışının  özünə  də  fəlsəfi-nöqteyi 

 
97 
 
nəzərdən  iki  aspektdən  yanaşmaq  olar:  tərəflər  arasında 
ünsiyyət  zamanı  vəziyyəti  yaradan  və  vəziyyəti  əks  etdirən 
hərəkətlərdən  meydana  gələn  və  obyektlər  üzərində  təsirlərlə 
müşahidə  edilən  bir  mücərrəd  vəziyyət  və  müəyyən  məsələyə 
bir  və  ya  da  bir  neçə  tərəfin  mövqeyi.  Münasibət  ünsiyyət  və 
mövqe  ilə  yaranır  və  maraqların  maddi  və  sosial  tərkibini  əks 
etdirir.  Bu  baxımdan  da  münasibət  mövqe,  fikir  və  ünsiyyət 
anlayışlarını  kompleks  olaraq  özündə  əks  etdirən  bir 
məfhumdur.  
Məlumdur  ki,  sosial-siyasi  elmlərin  (humanitar  sahələri 
tədqiq  edən  və  bu  sahələri  kompleksləşdirən,  sistemləşdirən 
biliklərdən  ibarət  olan  elmlər)  hər  bir  qolu  ictimai  həyatın  bu 
və  ya  digər  sferasını  öyrənir.  Sferalar  həmin  elmi  qolların 
obyektlərinə  çevrilir.  İlk  baxışdan  “beynəlxalq  münasibətlər” 
anlayışını  müəyyən  etmək,  dərk  etmək  bir  o  qədər  də  xüsusi 
çətinlik  yaratmır.  Elmi  tədqiqat  əsərlərində  beynəlxalq 
münasibətlər  anlayışına  bu  kimi  ad  verilir.  Bu  –“dövlətlər  və 
dövlətlər  sistemləri,  əsas  siniflər  arasında,  sosial,  iqtisadi  və 
siyasi  qüvvələr  arasında,  beynəlxalq  arenada  fəaliyyət 
göstərən  təşkilatlar  və  ictimai  hərəkatlar  arasında,  daha  da 
geniş  götürsək,  xalqlar  arasında  iqtisadi,  siyasi,  ideoloji, 
hüquqi, diplomatik və digər əlaqələrin cəmidir.”
1