İslamda şİƏLİK Əllamə seyyid məHƏMMƏd hüseyn təbatəBAİ

“Və (əcəlin gəlib çatana qədər) Rəbbinə ibadət et!”
(“Hicr” surəsi, 99-cu ayə)
2
ğ) Allah-taala buyurur: 
“Beləlcə 
Biz, 
İbrahimə 
asimanların 
və 
yerin 
mələkutunu göstərdik ki, yəqin əhlindən olsun.
”
(“Ənam” 
surəsi, 75-ci ayə)
3
d) Yenə buyurulur: 
“Xeyr! (Onlar məad barəsində düşünmürlər) Həqiqətən 
yaxşı insanların kitabı İlliyyindədir. Sən İlliyyinin nə 
olduğunu haradan bilərsən?! (O) yazılmış bir kitabdır ki, 
onu müqərrəblər müşahidə edərlər.”
 
(“Mütəffifin” surəsi, 
18-21-ci ayələr)
4
1 
Ayədən
başa
düşülür
ki
, 
Haqq
-
taalanın
görüşü
üçün
tövhid
və
əməli
salehdən
başqa
heç
bir
yol
yoxdur
. 
2 
Ayədən
başa
düşülür
ki
, 
Allaha
həqiqi
pərəstiş
yəqinlə
nəticələnir
. 
3 
Ayədən
belə
başa 
düşülür
ki
, 
yəqinin
ardınca
asimanların
və
yerin
mələkutunu
müşahidə
etmək
gəlir
. 
4 
Bu
ayələrdən
başa
düşülür
ki
, 
yaxşı
insanların
taleyi
“
İlliyyin”
adlanan
(
çox
uca
məqamlı
) 
kitabdadır
ki
, 
Allah
dərgahına
müqərrəb
olanlar
onu
müşahidə
edirlər
. 
“Yəşhəduhu”
kəlməsindən
aydın
olur
ki
, 
məqsəd
yazılı
şəkildə
olan
kitab
deyil
, 
Allah
dərgahına
qürb
və
yüksəliş
aləmidir
. 

---

95 
e) 
“Xeyr, əgər (qiyamət günü sizə nə ediləcəyini) tam 
yəqinliklə bilsəydiniz (fani dünya malına uymazdınız). 
(Ey müşriklər! Qiyamət günü) siz o Cəhənnəmi mütləq 
görəcəksiniz.”
(“Təkasur” surəsi, 5-6-cı ayələr.)
1
Deməli, ilahi maarifin dərk olunma yollarından biri də 
nəfsin rəzil sifətlərdən və aludəliklərdən paklaşdırılması, 
həmçinin bəndəçilikdə xalis niyyət və ixlasa nail 
olmaqdan ibarətdir. 
BU
 
ÜÇ
 
YOL
 
ARASINDAKI
 
FƏRQLƏR
 
Yuxarıda qeyd olunan məsələrdən məlum olur ki, 
Qurani-Kərim dini maarifin dərk olunması üçün üç yol 
göstərmişdir: Dini zahirlər, əql, bəndəçilikdə ixlas və 
mənəvi saflıq. Sonuncu yol həqiqətlərin aşkar olunmasına 
və onların batini müşahidəsinə səbəb olur. Lakin qeyd 
etmək lazımdır ki, bu üç yol bir-biri ilə müəyyən 
cəhətlərdən fərqlənir:
Əvvəla: 
Dini zahirlər ləfz, ifadə və bəyanlardan ibarət 
olduğundan və ən sadə dillə çatdırıldığından hamı 
tərəfindən dərk edilir, hər bir şəxs öz dərrakə və tutumu 
qədər ondan faydalanır.
2
Amma qalan iki yol xüsusi 
1 
Ayədən
belə
başa
düşülür
ki
, 
elmi
-
yəqin
bədbəxtlərin
cəhənnəmdən
ibarət
olan
son
vəziyyətlərinin
müşahidə
olunmasına
səbəb
olur
. 
2 Məhz buna görə də Peyğəmbəri-Əkrəm (s) sünnü və şiələr 
tərəfindən nəql olunan bir rəvayətdə buyurur: “Biz 
peyğəmbərlər camaatla, onların əqllərinin səviyyəsində 
danışırıq.” “Biharul-ənvar”, 1-ci cild, səh-37. 

---

96 
təbəqələrə məxsusdur və ümumi kütlə ondan istifadə edə 
bilmir. 
İkincisi:
Dini zahirlər elə bir yoldur ki, onu qət 
etməklə islam maarifinin əqidəvi və əməli 
prinsiplərini anlamaq olar. Amma yerdə qalan 
iki yol belə deyildir. Əql yolu ilə əxlaqi, etiqadi 
və əməli məsələlərin külliyyatını (füruidini) əldə 
etmək 
mümkün 
olsa 
da, 
hökmlərin 
xüsusiyyatını, incəlik və təfərrüatını dərk etmək 
olmaz. Nəfsin saflaşdırıl-ması yolu ilə də 
həqiqətlərin kəşf olunmasına və onun Allah 
tərəfindən göndərilməsinə heç bir şübhə yerinin 
qalmamasına baxmayaraq, onlara da hədd-
hüdud təyin etmək, yaxud onu meyar götürmək 
olmaz. Onlar hər bir yerdən əlaqələrini 
kəsdiyinə, Allahdan başqa hər bir şeyi 
unutduqlarına görə birbaşa ilahi vilayətin 
nəzarətində olur; onlar öz istədiklərini deyil, 
Allahın iradə etdiyi şeyləri müşahidə edirlər.

---

97