Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin
Yüklə 2,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Amerika modeli
- İsveç modeli
- Alman modeli
|
b)
Qeyd etmək lazımdır ki, bazar münasibətləri iq- tisadi sisteminin, ayrı-ayrı ölkələrin milli inkişaf xüsusiy- yətlərini əks etdirən modelləri (variantları) vardır. Həmin model və variantlar bir-birindən istehsalın təşkilinə, onun maddi – texniki bazasına, təbii sərvətlərinə, iqtisadi resurs imkanlarına, qarşılaşdıqları sosial-iqtisadi problemlərə əhalinin psixoloji durumuna, ümum mədəni inkişaf səviy- yəsinə görə fərqlənirlər. Bu konkret iqtisadi – sosial inki- şaf modellərinin bir neçəsini nəzərdən keçirək: Amerika modeli, ölkədə işgüzar sahibkarlıq fəaliy- yətinin genişləndirilməsi, onun müxtəlif vasitələrlə həvəs- ləndirilməsi, əhalinin daha fəal, təşəbbüskar hissəsinin varlanması üçün real imkanlar yaradılması prinsiplərinə əsaslanır. ABŞ-da belə bir qayda hökm sürür ki, özün yaşa və başqalarının da yaşamasına imkan yarat. Ölkə əhalisi- nin aztəminatlı hissəsinin (təxminən 8-12 faizinin) müəy- yən güzəştlər almasına baxmayaraq, bütövlükdə onların sosial bərabərliyi məsələsi bir məqsəd kimi qarşıya qoyul- mur. Bu modelin əsasını, dövlətin iqtisadiyyatı duşunül- 220 müş tənzimləməsi və ölkənin təsərrüfat həyatının sərbəst sahibkarlıq fəaliyyəti təməlində qurulması, əmək məhsul- darlığının yüksəldilməsinə, insanların şəxsi uğur qazan- maq yolunda çalışqanlıq səylərinin artmasına əlverişli şə- rait yaradır. Son 100 il ərzində ABŞ iqtisadiyyatının qa- zandığı uğurlar, onun nəhəng təsərrüfat həyatının ayrı-ayrı bölmələrində müəyyən çətinlik və nöqsanların meydana çıxmasına baxmayaraq iqtisadi sisteminin konkret milli timsalı olan bu modelin (variantın) optimallığını təsdiq edir. İsveç modeli, ilk – növbədə ölkənin milli gəlirinin əhalinin aztəminatlı təbəqəsinin xeyrinə yenidən bölgüsü hesabına həyata keçirilən güclü sosial siyasət ilə fərqlənir. İsveçdə əsas fondların cəmi 4%-nin dövlətin əlində olma- sına baxmayaraq, dövlətin büdcə və digər xərcləri onun ümumi daxili məhsulunun (ÜDM) həcminin yarıdan çoxu- nu ötür. Əsasən əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi- nə yönəldilən bu vəsait, başqa ölkələrdə müqayisədə ver- gilərin daha böyük rol oynaması və sanballı həcmi ilə bağlıdır. İsveç modelinə əsasən bütövlükdə cəmiyyətin istehsal – xidmət təyinatlı müxtəlif vəzifələrini bazar prin- siplərinə uyğun fəaliyyət göstərən xüsusi müəssisələr (şir- kətlər, iri birliklər), sosial vəzifələrini isə dövlət və onun müvafiq orqanları yerinə yetirməlidirlər. Alman modeli, xırda və orta sahibkarlığa, bu tipli şirkətlərə, onların inkişafına hərtərəfli dövlət qayğısı gös- tərməklə seçilir. Bu model Almaniyada XX əsrin 30-cu illərindən başlayaraq, iri inhisarların fəaliyyətinin məh- dudlaşdırılmasından sonra ölkənin sabit inkişafını təmin etmək üçün xırda və orta sahibkarlığa daha əlverişli şərait yaratmaq siyasəti ilə bağlı olmuşdu. Dövlət qiymət və 221 gömrük tarifləri siyasəti vasitəsilə ölkədəki iqtisadi tarazlı- ğı tənzimləmək, orta-xırda müəssisələrə-şirkətlərə (mittel- ştandlara) öz təsərrüfat fəaliyyətlərini daha əlverişli bir iqtisadi mühitdə aparmağa imkan yaratmışdı. II dünya mü- haribəsindən sonra daha da təkmilləşdirilərək, sosial yö- nümlü inkişafa istiqamətləndirilmiş alman modeli, məğlub bir ölkənin təsərrüfat həyatını tezliklə bərpa edərək, dün- yanın yüksək inkişaf etmiş dövlətləri sırasına çıxarmışdır. Yüklə 2,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|