Azərbaycan respublikasi əlyazması hüququnda XX əsrdə naxçivanda əDƏBİ TƏNQİDİN İNKİŞaf yolu
Professor Y. Axundlu 1988-ci ildə “Əsrin onda biri” resenziyasını yazıçı H.İb- rahimovun eyniadlı romanına həsr etmişdir [21]
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Professor Y. Axundlu 1988-ci ildə “Əsrin onda biri” resenziyasını yazıçı H.İb- rahimovun eyniadlı romanına həsr etmişdir [21]. Bu məqalənin əsas müddəaları alimin 1994-cü ildə yazdığı “Ömrün və sənətin müdriklik çağı” adlı məqaləsinin tərkibinə daxil edildiyindən [5, s.70-78] təkrar olmasın deyə təhlilə cəlb etmirik. Y.Axundlu “Ömrün və sənətin müdriklik çağı” adlı irihəcmli məqaləsində əvvəlcə H.İbrahimovun ömür yoluna nəzər salmış, sonra isə ədəbi yaradıcılığa şeirlə başlayan ədibin dramaturgiya, bədii tərcümə sahəsindəki fəaliyyətinə müfəssəl diqqət yetirmişdir. Məqalə müəllifi qeyd edir ki, Hüseyn İbrahimovun “Qorxmaz kapitan”, “Xəncər”, “Məzar daşında bir yazı” kimi ilk hekayələri bədii cəhətdən müəyyən qədər zəif olsa da, yazıçının mövzu seçmək məharəti maraq doğurur. Sonrakı illərdə yaradıcılıq axtarışlarını davam etdirib qısa müddətdə məşhurlaşmış H. İbrahimovun yaradıcılığında həm lirik-psixoloji, həm də satirik səpkili nəsr əsərlərinin varlığını tənqidçi onun yaradıcılıq diapazonunun genişliyi kimi mənalandırmışdır. Bu məqamda tənqidçi, professor Qulu Xəlilovun da fikirlərini xatırlatmaq yerinə düşər: “Hüseyn İbrahimovun əsərləri bizə haqq verir deyək ki, o, müasir həyatımızı yaxşı bilən, insan psixologiyasını, düşüncəsini yaxından müşahidə edən, bəzən epik, bəzən də çox sərrast satirik lövhələr yaratmaq qabiliyyətinə malik istedadlı yazıçıdır” [131]. Ədibin “Sabahın sorağında” romanının ideya-bədii məziyyətlərini təhlil edib “kənd nəsri”nin uğurlu nümunəsi kimi yüksək qiymətləndirən tənqidçi əsərdəki Zeynal, Firəngül, Mirzə Mahmud, Şükür, Qulam və s. kimi müxtəlif xarakterli obrazları da hərtərəfli şəkildə səciyyələndirmişdir. O da razılıq doğurur ki, Y.Axundlu ədibin bəzi əsərlərindəki məhdud cəhətləri də açıb göstərmişdir. Məsələn, 113 tanınmış nasirin “Günəş doğan yerdə” romanında Naxçıvanda 1918/1919-cu illərdə baş vermiş bəzi hadisələri canlandırarkən “vulqar sosioloji meyllərə” də yer verməsi məqalədə nəzərə çatdırılmış, bununla belə, əsərdəki “xarakter yaratmaq məharəti, sənətkarlıq qüdrəti” də nəzərdən qaçırılmamışdır [5, s.74]. Y.Axundlu yazıçı H.İbrahimovun “Əsrin onda biri” adlı tarixi romanına daha yüksək qiymət vermişdir. Tənqidçi təhlillər sonunda bu qənaətə gəlmişdir ki, H.İbrahimov Əcəmi haqqında tarixi roman yazarkən mövcud ədəbi təcrübəyə arxalanmaqla yanaşı, özünəməxsus fərdi yazı manerasının imkanlarından da faydalanmışdır [5, s.75]. Memar Əcəmi haqqında tarixi mənbələrdə məlumatların çox az olduğunu qeyd edən tənqidçi onu da nəzərə çatdırmışdır ki, H.İbrahimov “Əsrin onda biri”ni yazarkən bu məlumatları, bəhs olunan dövrün tarixi səciyyəsini şərtləndirən digər mənbələri diqqətlə öyrənmişdir. Ümumiyyətlə, tarixi əsərlərində dövrün koloritini, mənzərəsini real, dolğun boyalarla vermək Hüseyn İbrahimov nəsrinin xarakterik xüsusiyyətlərindəndir. Vaxtı ilə professor Şahin Səfərov bu barədə fikrini belə ümumiləşdirmişdi: “Hüseyn İbrahimov tarixi əsərlərində də yazıçı təxəyyülü və fantaziyası ilə yanaşı, tarixilik sistemini və reallığı heç vaxt yaddan çıxarmamışdır” [218]. Y.Axundlu məqalədə qeyd edirdi ki, “Əsrin onda biri” romanında Atabəy Məhəmməd obrazı müxtəlif aspektlərdə səciyyələndirilir və bunlar bir-birini tamamlayır: sərt qayda-qanunlara əsaslanan tipik feodal hökmdarı, doğma yurdunu dərin məhəbbətlə sevən vətənpərvər, sənətə yüksək qiymət verən dövlət başçısı, nəhayət, xarakteri ziddiyyətlərdən xali olmayan bir qəhrəman... Y.Axundlunun fikrincə, romanda memar Əcəminin həm şəxsi taleyi, həm də sənətkar məharəti təsirli, tutarlı boyalarla təqdim olunmuşdur. Əcəmi ilə el qəhrəmanı Əli Şimşəyin yaxınlığına diqqət yetirən tənqidçi bunu mənəvi və fiziki qüdrətin xalq naminə birliyi kimi mənalandırmışdır. Romanın təsirli epizodlarından biri barədə tənqidçinin izahı bu baxımdan səciyyəvidir: Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|