O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

3 Qarang: Sa’diy Sheroziy she’riyatidan. Shoislom Shomuhammedov tarjimasi.
Toshkent, 1976, 64-bet.
4 Qarang: 0 ‘sha asar, 73-bet.
1 
Jaloliddin Rumiy 1207-yilda Xurosonning Balx shahrida tavallud topgan. Uning
otasi Bahoviddin Valid asli xorazmlik bo'lib, M uhammad Xorazmshoh bilan
kelishmay Balx shahriga ko'chib keladi. Xorazmshoh zug'umlaridan qochib, oila-
si, muridlari bilan Balxni tark etadi. Turkiyaning Rum shahriga kelib o ‘mashadi,
keyinroq esa Kuniyoga ko‘chib o'tadi. Jaloliddin boshlang'ich m a’lumotni otasi va
Sayid Burhoniddin Termiziydan oldi. Xalab shahridagi «Xalaviya» va «Shodbaxt»
madrasalarida til, fiqh, mantiq, tarix fanlarini mukammal o ‘rgandi. Uning inson
to ‘g ‘risidagi qarashlari: «M a’naviy masnaviy», «Ichingdagi ichingdadir», «Devoni
Kabir» asarlarida bayon etilgan.
192

---

iborat, agar u bo‘lak-bo‘lak qilinsa, uning bo‘laklari harakat 
qilishga
qodir emas. Inson tanasining har bir bo‘lagi u hayot 
bo‘lib turgandagina harakat qilib turadi. Ana shu harakat ruh 
vositasida sodir bo‘ladi.
Jaloliddin Rumiy ta’kidlaganidek, inson tana bilan jonning 
birligidan iborat. Shuning uchun ham, inson tanasini jondan va 
jonni esa tanadan ajratib bo‘lmaydi. Jon bamisoli bir quyoshga 
o‘xshaydi. Uning buguni ham, erta-indini ham mavjud emas, 
u abadiy. Jonning sirini, ya’ni jon quyoshining xususiyatlarini, 
u to‘g‘risidagi haqiqatni bilishni tanadan tashqaradan izlash 
lozim. Chunki u tanadan ajralgach, odam aql-idroki tasawur 
qilolmaydigan manzilda yashaydi. Olamda unga o‘xshash hech 
narsa yo‘q. 0 ‘sha nomoddiy narsa ruhdir. Inson ruhi bu tanadan 
(moddiy olamdan), aslidan judo bo‘lgan qudratdir. Inchunun, 
jon yoki ruhning birining ikkinchisidan farq qilishini hamma 
ham ilg'ab olavermaydi. Chunki inson tanasidagi jonni birdaniga 
ko‘rib bo'Imaganidek, ruhni ham ko‘rish mumkin emas. Ruh 
nomoddiy narsa bo‘lib, hamisha yolg‘iz, tanho yashaydi. Uning 
makoni g'ayb olamidir1.
Jaloliddin Rumiyning e’tirof etishicha, olamdagi barcha 
mavjudotlarni, xususan, insonni ham mavjud qilib turgan qudrat
— harakatdir. Olamdagi hodisalar, voqealar harakat tufayli bir- 
birlariga halaqit bermaydilar. 0 ‘sha harakat tufayli makon va 
zamonda mavjud bo‘lib turadilar. Hech kimga sir emas, inson 
olamda mavjud bo‘lib turgan tirik maxluqotlar ichida eng mu- 
rakkabidir. Ayniqsa, uning ichki olami hali o‘rganilmagan 
qo‘riqdir. Inson buyuk mo‘jiza bo‘lib, uning ichida hamma narsa 
yozilgan. Biroq zulmat va pardalar borki, ular o‘sha yozuvlarni 
o'qishga imkon bermaydi. Shunday bo'lishiga qaramasdan, inson 
o‘zining ichki olamidagi yozuvlarni o‘qiy oladi2.
Mavlono Jaloliddin Rumiy fikriga muvofiq, «inson gapiruv- 
chi hayvondir». Shuning uchun ham olamdagi boshqa mahlu- 
qotlardan o ‘zida hayvoniylik va insoniylik xususiyatlarining