O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Qarang: Qayumov A., I s ’hoqov М ., O taxojayev A., Sodiqov Q. Qadimgi
yozm a yodgorliklar. Toshkent, 2000, 37-bet.
42

---

3. QADIMGI YUNON FAYLASUFLARINING
INSON TO‘G‘RISIDAGI QARASHLARI
Qadimgi zamon Yevropa mamlakatining beshigi hisoblangan 
Yunon faylasuflarining inson to ‘g‘risidagi qarashlarining shakl­
lanishida Eron va Turon xalqlari orasida keng yoyilgan zardush­
tiylik diniy falsafiy ta ’limotining ta ’siri sezilarli bo‘ldi.
Bunday holatni Qadimgi Yunonistonning Milet shahri nomi 
bilan atalgan «Milet falsafa maktabi» (eramizdan awalgi VI 
asr) namOyandalari Fales, Anaksimandr va Anaksimenlaming 
inson to ‘g‘risidagi qarashlarida yaqqol ko‘rishimiz mumkin.
Milet markaziy Yunonistonning savdo-sotiq, hunarm andchi- 
lik rivojlangan yirik shaharlaridan biri edi. Miletda Eron, Turon 
va Yunon xalqlari m a’naviy madaniyatlarining yaqinlashuv jara- 
yoni sodir bo‘ldi. Shu tufayli zardushtiylik ta ’limotidagi olam va 
odam to ‘g‘risidagi ilg‘or fikr-mulohazalar miletlik faylasuflar 
tom onidan katta chanqoqlik bilan o ‘zlashtirildi.
Milet faylasuflari orasida Fales (taxminan eramizdan awalgi 
624—547-y.) birinchilardan bo ‘lib, insoniyat tarixida insonning 
o ‘zi «o‘zligini anglashi», inson faoliyatida «har narsa m e’yorida 
bo‘lishi kerak», olamda, odamda bo‘ladigan o ‘zgarishlarni inson 
o ‘zining fahm-farosati, aql-zakovati yordamida bilib olishi m um ­
kin, olamda biz bila olmaydigan xudolar yoki ruhlarga o ‘rin 
yo‘qligi‘ haqidagi g‘oyalarni olg‘a surgan bo‘lsa, uning shogirdi 
Anaksimandr (eramizdan avalgi 610—547—46~y.) odam suvda 
yashovchi jonivorlardan kelib chiqqan, deb taxm in qildi. Xul- 
las, f Milet falsafa maktabining namoyandalari odamning paydo 
b o ‘lishi va rivojlanishi o ‘zgarib turuvchi jarayon ekanligi 
to ‘g‘risidagi fikrlarni bayon qildilar^ Odamning boshqa jinsdagi 
tirik m avjudotlardan paydo b o ‘lganligini isbotlashga urinib 
ko‘rdilar.
Zardushtiylik ta ’limotining qadimgi yunon falsafasiga ta ’sirini 
(eramizdan aw algi 544—483-yillarda yashab, ijod etgan) efeslik 
faylasuf Geraklitning qarashlarida ham ko‘rish mumkin. Uning 
tushuntirishicha, inson faoliyati donishm andlik degan ilohiy 
qudrat tom onidan kecha-yu kunduz uzluksiz kuzatib turiladi. 
Inson faoliyatini doimiy nazorat qilib turgan ilohiy qudrat —