O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Аристотель. Политика. М .,1911, 12-bet.
53

---

rivojlantirildi1. Stoiklar falsafa maktabining asoschilari Kitiylik 
Zenon (eramizdan awalgi 336—264-y.) va Xrisipp edilar. Ular­
ning fikricha inson ezgulik, baxt-saodatga asoslangan farovon 
turmushni yaratmog‘i uchun, eng avvalo, tashqi olam, ayniq­
sa, siyosat ta’siridan xoli bo‘lmog‘i darkor.
Stoiklarning inson to‘g‘risidagi fikr-mulohazalarini ellinizm 
davrining mashhur faylasufi Epikur (eramizdan awalgi 342— 
271-y.)2 qarashlarida ham ko‘rish mumkin. U Platonning jon 
haqidagi fikrlarini rad etadi. Uning fikricha, jon moddiy tana 
bilan bog'liq, tana o'lishi bilan jon ham o‘ladi. Inson jon 
tufayli sezadi, his qiladi. His qilish, sezishning manbai ham 
jondir. Jonning mohiyati tanadagi atomlarning harakati bilan 
bog‘liq. 0 ‘lim tananing yangi, sezgisiz holatidir. Aql ham atom- 
lardan tashkil topgan. 0 ‘limdan hech qachon qo‘rqmaslik darkor. 
Chunki, biz bor, o‘lim yo‘q, o‘lim kelgan vaqtda esa biz 
bo‘lmaymiz. Shuning uchun ham o‘lim tiriklar uchun ham, 
o'liklar uchun ham mavjud emasdir3. Epikur insonning indi­
vidual xislatlarini o'rganishga e’tiborini qaratadi. Chunki jami- 
yatda sodir bo'ladigan barcha ijtimoiy munosabatlar alohida olin- 
gan kishining subyektiv xohish-irodasi, foyda ko‘rishi va rat- 
sional fikr yurita olish qobiliyati bilan bog‘liq. Uning tushun­
tirishicha, insonning yashashdan maqsadi — baxt-saodatga eri- 
shish, o‘sha baxt-saodatdan qoniqish hosil qilishdir. Lekin chi- 
nakam mamnuniyat chegarasiz, qo‘pol hissiy zavq olish, rohat 
qilish degani emas. Oliy darajadagi qoniqish, mamnuniyat — 
jonning osoyishtaligini ta’minlashdir. Bunday osoyishtalik, g‘ala- 
g'ovursizlikka erishmoq uchun inson o ‘z jahlini jilovlay bilishi, 
jahlini yuta bilishi, ko'proq aqlga erk berishi darkor.
Epikur inson farovon yashamog‘i uchun moddiy olam sir- 
larini ko‘proq bilishi zarur ekanligini ta’kidlaydi. Chunki inson 
moddiy olam sirlarini qancha ko‘proq bilsa,’ shuncha farovon, 
to ‘q yashaydi, deb tushuntiradi. Inson doimo huzur-halovatda 
yashashi, qiynalmasligi lozim. Buning uchun esa, u hech qa­
chon qo'rqmasligi darkor. «Qo‘rqmaslik — baxtlilikdir, baxtlilik 
bilimda, ilmdadir»4, degan fikr-mulohazalarni bayon etadi.