24
RASM CHIZISHDA CHAMALASH USLUBI
Ko‘pchilik musavvirlar rasm chizishda chamalash uslubdan foyda-
lanadilar.
2 - rasm. Chizilayotgan naturaning qogozga nisbatan joylashuvi.
а) qogozga nisbatan katta; b) qogozga nisbatan kichik; V) qogozga
nisbatan to‘gri joylashtirilgan.
Bu uslubda naturaga qo‘lni cho‘zgan
holda qalam bilan uning
bo‘yi, eni, qalinligi va boshqa elementlarining bir - biriga nisbati
aniqlanadi. Fransuz rassomi Delakrua bu uslubga tanqidiy ko‘z bilan
qaragan.
Uning fikricha, bu uslub ko‘zning chamalash qobiliyatini
rivoj-lantirmaydi, balki uni o‘tmaslashtiradi. Bu o‘rinda yana shuni
aytish kerakki, bu uslubda o‘lchashda N.N. Rostovstev fikriga ko‘ra,
albatta xatolik bo‘ladi. Shu sababli qadimgi davr rassomlari “sirkul
qo‘lda emas, ko‘zda bo‘lishi kerak” deya fikr bildirishgan (3 - rasm).
25
3 - rasm. Rafael Santi. Donni Maddalena portreti (qalamchizgi).
Rassom N.Ge proporsiya o‘lchamlari haqida ajoyib fikr aytgan edi:
“Chizish – o‘lcham munosabatlarini ko‘rishdir”. O‘lcham munosa-
batlarini o‘rganishning dastlabki bosqichida “vizirovaniye”, ya’ni
chamalash usuli bilan tekshirish mumkin. Bu usulni qo‘llash juda oson.
Qalam uzatilgan qo‘lga nisbatan perpendikulyar
holatda ushlanib,
naturaning bir tomoni qalam uzunligi bilan rassom o‘tirgan joydan
o‘lchanadi. Naturaning ma’lum bir tomoni, masalan,
balandligi
qalamdan katta barmoq tirnog‘igacha bo‘lgan masofa orqali belgilanadi.
Ammo chamalash usulini natyurmort kabi ob’ektlarning proporsional
o‘lchamlarini aniqlashda doimo qo‘llash tavsiya etilmaydi.
26
4 - rasm. Natyurmort namunasi.
Rassom uchun eng ishonchli qurol chizg‘ich va sirkul yoki boshqa
chizish asboblari emas, balki uning ko‘zidir. (4 - rasm). Ko‘z rassom
uchun eng ishonchli qurol deganda, biz oddiy ko‘zni emas, balki mashq
qilgan, chizayotgan, ishimizdagi eng oddiy kamchiliklarni ham ilg‘ay
oladigan, predmet shakli, hajmi va tuslarini hech bir asbobsiz aniqlay
oladigan ko‘zni nazarda tutamiz. Darhaqiqat, ko‘z naturadagi eng oddiy
shakllardan tortib, murakkab holatdagi borliq
voqea -hodisalarigacha
ilg‘aydi, chizishda rassom uchun eng ishonchli qurol bo‘lib xizmat
qiladi.
27
Rassom uchun o‘z ishini tekshirishning yana bir usuli qalam bilan
ko‘z yordamida mo‘ljalga olish usulidir: siz naturani o‘ziga qarab tez
ilg‘ab chizdingiz. Ishingiz aniqmi, nisbatlar to‘g‘ri topildimi, tevarak -
atrof bilan o‘zaro mutanosibligi qanday? Bu jarayonda qalamni qo‘lga
olib, qo‘lni oldinga cho‘zgan holda naturaning vertikal va gorizontal
holatini, bir - biriga nisbatan o‘lchami qanday, natura qaysi burchak
ostida turganligi yoki bukilganligini aniqlang.
Yuqoridagi holatlarning barchasini ko‘z bilan mo‘ljalga
olgan
holda aniqlash mumkin. Ko‘z bilan chamalagan holda quyidagi
mashqni bajarish foydadan xoli emas. Qog‘ozga chizilgan uzun
chiziqni 2, 3, 5 va hokazo bo‘laklarga bo‘ling.
Bunda har bir
bo‘linmaning o‘zaro teng bo‘lishiga erishing. Mashqni davom ettirib,
predmetlarni ham xuddi shu asosda o‘lchab, aniq nisbatlarini topishga
harakat qiling.
Leonardo da Vinchi chizishni o‘rganish jarayoni o‘rganuvchi
uchun qiyin, zerikarli bo‘lmasligi va undan ko‘ngli qolmasligi uchun
turli xil o‘yinlardan foydalanishni tavsiya etadi. Masalan, olim ko‘z
bilan chamalab o‘lchashni rivojlantirish uchun quyidagicha yozadi:
“Bir kishi devorga qandaydir to‘g‘ri chiziq tortsin, qolganlar esa undan
10 tirsak uzoqlikda qo‘lida nozik tayoqcha ushlab,
uning kerakli
qismini o‘lchasin. So‘ngra har biri borib, devordagi namuna bilan o‘z
o‘lchaganini solishtirsin va bunda kimning o‘lchagani haqiqatga yaqin
bo‘lsa, o‘sha g‘olib hisoblanadi va oldindan belgilangan masofani zabt
eta oladi”.
Dostları ilə paylaş: