O. T. Husanov konstitutsiyaviy

2-§. Oliy M ajlisning davlat hokim iyati tizim idagi o‘rni va vazifasi
Oliy Majlis - parlamentning davlat hokimiyati tizimidagi o‘rnini aniqlash 
uchun, avvalo, uning davlatchilikdagi, xalq hokimiyatini amalga oshirishdagi 
rolini aniqlash, boshqacha aytganda, shu haqda tushunchaga ega bo‘lish kerak.
1 Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz - jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni
m odernizatsiya va isloh etishdir. - Т.: « 0 ‘zbekiston», 2005. 37-bet.
о
Bu haqda qarang: 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi « 0 ‘zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to ‘g ‘risida»gi 4947-sonli Farmoni.
3 
M irziyoyev Sh. Niyati ulu g‘ xalqning ishi ham ulug‘, hayoti yorug* va kelajagi farovon bo‘ladi. (kirill
alifbosida). T. «O‘zbekiston», 2019. 3-tom , 40-bet.
2 6 2

---

P arlam entning vujudga kelishi jahon davlatchilik tajribasidagi eng yirik voqea 
desa bo‘ladi. Parlamentning vujudga kelishi, birinchidan, ming yillar davomida 
yashab kelgan davlat hokimiyatining bir kishi (monarx) qo‘lida to‘planishiga 
barham berdi. Ikkinchidan, yakka hukmronlikni chegaraladi. Uchinchidan, 
davlat hokimiyatini tarmoqlar asosida amalga oshirish imkoniyatini vujudga 
keltirdi. To‘rtinchidan, hokimiyat ishlarida mamlakat aholisi (fuqarolari) ishtirok 
etishining samarali vositasi vujudga keldi. Beshinchidan, davlat, jamiyat 
faoliyatida vakillik nazorati vujudga keldi. Oltinchidan, qonun ishlab chiqish, 
qabul qilish professionalizm asosida olib boriladigan bo‘ldi.
Parlam entarizmning vujudga kelishi keyinchalik davlat boshqaruvining 
eng demokratik, davlat boshqaruvida ko‘pchilikning ishtirokini ta’minlaydigan 
respublika shaklining paydo bolishi va rivojlanishiga ta’sir qildi.
Parlam entarizmning vujudga kelishi va rivojlanishi inson huquqlarini himoya 
qilishda yangi bosqichni boshlab berdi.
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda har bir demokratik yo‘ldan borayotgan 
mamlakat o‘z parlamentini shakllantirish, rivojlantirishga alohida e’tibor beradi.
0 ‘zbekistonning mustaqillikkacha bo‘lgan davrini ko‘radigan bo‘lsak, unda 
oliy qonunchilik organi 0 ‘zbekiston Oliy Soveti hisoblangan. Lekin u shakli 
nuqtai nazaridangina parlament (vakillik) organi bo‘lib, mazmuni parlamentdan 
ancha yiroq edi. Oliy Sovet vujudga kelib butun faoliyat ko‘rsatgan davrda biror 
marta muqobillik asosida saylov bo‘lmagan. Uning vakillik xarakteri avvaldan 
sun’iy ravishda belgilash asosida qurilar edi. Ya’ni uning tarkibida qancha ishchi, 
qancha dehqon, qancha ziyoli, qancha ayol bo‘lishi, milliy tarkibi avvaldan belgilab 
qo‘yilar, deputatlar mansablariga, lavozimiga qarab o‘ringa ega bo‘lar edi. Oliy 
Sovet mustaqil hech narsani hal qilolmas, faqat markaz manfaatiga mos qonunlar 
qabul qilar yoki partiya ko‘rsatmasi, irodasini qonunga aylantirar edi.
0 ‘zbekiston 
parlamentga 
mustaqiliik 
tufayli 
erishdi. 
Parlamentning 
tashkil qilinishida 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 11-moddasida 
m ustahkam langan « 0 ‘zbekiston Respublikasi davlat hokimiyatining tizimi 
hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo‘linishi 
prinsipiga asoslanadi», - qoidasiga to‘la amal qilishga va Oliy Majlisning 
faoliyatini konstitutsiyaviy asosda tartibga solishga alohida e’tibor berildi.
Konstitutsiyaning beshinchi bo‘limidagi XVIII bob «O‘zbekiston Respublikasi 
Oliy Majlisi» deb nomlanib, uning moddalari Oliy Majlis faoliyatini tartibga 
soladi.
Oliy Majlis - 0 ‘zbekiston Respublikasi Parlamenti bo‘lib, qonunchilik 
hokimiyatini amalga oshiradi. Shu bilan birga, u oliy davlat vakillik organidir.
Konstitutsiyaning 
76-moddasida: 
«O‘zbekiston 
Respublikasining 
Oliy 
Majlisi oliy davlat vakillik organi bo‘lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga 
oshiradi», - deyilgan.
Eng avvalo, Oliy Majlis - davlat organi. Uni davlat vakillik organi deb 
yuritilishining sababi, u xalq vakillaridan iborat.
2 6 3

---

Oliy Majlis ikki palatadan: Qonunchilik palatasi - quyi palata, Senat -
yuqori palatadan iborat.
Oliy Majlis palatalarining tashkil bo‘lishi, a’zolarining tarkibini ko‘radigan 
bo‘lsak, ular aholining keng qatlamlari vakili ekanligiga guvoh bo'Iamiz. Oliy 
Majlis palatalarining deputat va senatorlari orasida erkaklar va ayollar, turli 
yoshdagi kishilar, turli kasb egalari, olimlar, turli partiya vakillari borligini 
ko‘ramiz. Ular xalq ishonch bildirgan va xalqdan vakolat olgan kishilardir. Ular 
Oliy Majlis palatalarida xalq nomidan ish ko‘radi. Shuning uchun, qonunda Oliy 
Majlis davlatning vakillik organi, deb belgilab qo‘yilgan.
Oliy Majlis - vakillik organi sifatida qonunchilik hokimiyatini amalga 
oshiradi. U mamlakatda yagona qonunchilik organi. Oliy Majlis qonunchilik 
organi sifatida qonunlarni qabul qiladi, ularga o‘zgartirish kiritadi va zaru r 
hollarda amaldagi qonunlarni bekor qiladi. Qonun qabul qilish bilan ular 
mamlakat ijtimoiy hayotining huquqiy asoslarini belgilaydi.
Oliy Majlisning Konstitutsiyada qonunchilik hokimiyatini amalga oshiradi, 
deb belgilanishi uning vazifasi faqat qonun qabul qilish bilan cheklanadi, degan 
xulosani keltirib chiqarmaydi. Oliy Majlis ham butun dunyodagi parlamentlarga 
xos boshqa vazifalarni bajaradi.
Oliy Majlisning vazifalariga quyidagilarni kiritish mumkin:
1) 0 ‘zbekistonning ichki va tashqi siyosatining asosiy yo‘nalishlarini 
belgilash hamda davlat strategik dasturlarini qabul qilish;
2) 
qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi hamda sud hokimiyati organlarining 
tizimini, vakolatlarini belgilash;
3) davlat organlarining mansabdor shaxslarini tayinlash, saylashda ishtirok etish;
4) m amlakat tarkibiga yangi davlat tuzilmalarini qabul qilish, ularni 
respublika tarkibidan chiqarish haqidagi masalalar, m a’muriy-hududiy tuzilish 
masalalarini hal qilish;
5) qabul qilingan qonunlar ijrosini nazorat qilish, ijro hokimiyati (hukumat) 
faoliyati ustidan nazorat o‘rnatish.
Oliy Majlisning parlament nazoratini amalga oshirish faoliyati Konstitutsiyaga 
kiritilgan o‘zgartirish asosida alohida mustahkam lab qo‘yildi. Unga asosan: 
Oliy Majlis Parlam ent nazoratini amalga oshiradi (Konstitutsiyaning 78-modda 
21-bandi).
M amlakatim izda demokratik jarayonlarning rivojlanib borishi ijro hokimiyati 
faoliyati ustidan vakillik hokimiyati, ya’ni parlament nazoratini kuchaytirishni 
taqozo etmoqda.
«Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va 
fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi»da bu masalaga alohida e’tibor 
berilgan edi. Shu asosda Konstitutsiyaga kiritilgan o‘zgartirishlar vakillik 
hokimiyatining hukum at faoliyati ustidan nazoratini, hukumatning, Bosh 
vazirning parlament oldida m as’uliyatini yanada kuchaytirishni ko‘zda tutadi. 
Bu masalalar xususida keyingi bandlarda alohida to‘xtalib o‘tamiz.
264

---

Oliy Majlisning davlat hokimiyati tizimidagi o'rnini aniqlashda uning 
qonunchilik hokimiyatini amalga oshirishi, shu tufayli boshqa har qanday 
hokimiyat organlarining faoliyatini belgilash, boshqa organlarni tuzishda ishtirok 
etishi, ijro hokimiyatining parlament oldida mas’ulligiga e’tibor berish lozim. Ana 
shu narsalar Oliy Majlisning boshqa hokimiyat tuzilmalariga nisbatan ta ’sirchan 
vositalarga ega hokimiyat tarm og‘i ekanligini ko‘rsatadi.
«2017-2021-yillarda 0 ‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta 
ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlar strategiyasi»da Davlat va jamiyat 
qurilishi tizimini takomillashtirish ustuvor yo‘nalishlardan biri sifatida belgilandi 
hamda Demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va mamlakatni modernizatsiya 
qilishda Oliy Majlis palatalari, siyosiy partiyalarning rolini yanada kuchaytirish 
vazifasi belgilandi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 22-dekabr va 2018-yil 
28-dekabrdagi Oliy Majlisga Murojaatnomalarida Parlament faoliyatidagi 
sustkashlik ko‘rsatilib, Parlament faoliyatini rivojlantirish yo‘llari, Qonunchilik 
palatasi vakolatlarini kengaytirish choralari ko‘rsatib berildi1.