O. T. Husanov konstitutsiyaviy
-§. Oliy Majlis palatalarin in g tashkiliy faoliyati
Yüklə 10,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4-§. Oliy Majlis palatalarin in g tashkiliy faoliyati
shakli va ichki tu zilish i Oliy Majlisning tashkiliy shakli uning faoliyatini amalga oshirish usuli bo‘lib, shu orqali palatalar o‘z vazifalarini bajaradi, vakolatlarini amalga oshiradi. Palatalar faoliyatining shakli Konstitutsiya va qonunlarda belgilab qo‘yilgan. Palatalarning ichki tuzilishi har bir palataning tarkibiy tuzilmalari yig‘indisidan iborat bo‘lib, ular palatalarning ishini tashkil qilishga, palatalarga o‘z vazifasini bajarishiga yordam beradi. Palatalarning ichki tarkibiy tuzilmasini tashkil qilish, ularning vazifasi Konstitutsiya va qonunlarda belgilangan. Oliy Majlis palatalarining tashkil bo‘lishi, tarkibidagi farqlar hamda mustaqil vazifalarining mavjudligi ularning tashkiliy faoliyat shaklida, ichki tuzilishida farqlar, alohida xususiyatlar bo'lishini taqozo etadi. Shuning uchun palatalarning tashkiliy faoliyat shakli va ichki tuzilishini alohida palatalar misolida yoritish maqsadga muvofiq bo‘lib, bu talabalarga mazkur masalalarni oson o‘zlashtirish imkonini berishi mumkin. I. Qonunchilik palatasi. Konstitutsiya va « 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to‘g ‘risida»gi Q onunga asosan, Qonunchilik palatasi faoliyatining tashkiliy shakli uning sessiyalari davrida o‘tkaziladigan majlislaridir. Qonunchilik palatasi faoliyatini tashkil etishning prinsiplari: masalalarni birgalikda va erkin muhokama qilish, oshkoralik, jamoatchilik fikrini hisobga olish hisoblanadi (bu prinsiplar Senat faoliyatiga ham taalluqlidir). Qonunchilik palatasining navbatdagi sessiyalari qoida tariqasida sentabrning birinchi ish kunidan boshlab, kelgusi yilning iyun oyi oxirgi ish kuniga qadar o‘tkaziladi. Bu Qonunchilik palatasining doimiy ishlovchi organligidan kelib chiqib o‘rnatilgan. 2 6 8 P alataning saylovdan keyingi birinchi sessiyasi saylovdan so‘ng ikki oydan kechiktirmay M arkaziy saylov komissiyasi tomonidan chaqiriladi va birinchi majlisni M arkaziy saylov komissiyasi raisi ochadi hamda palata spikeri saylangunicha majlisga raislik qiladi. P alataning majlislari, agar ularda barcha deputatlarning kamida yarmi ishtirok etsa, vakolatli hisoblanadi. Konstitutsiyaviy qonunlarni qabul qilishda barcha deputatlarning kamida uchdan ikki qismi ishtirok etishi shart. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi majlislarida, shuningdek, ularning organlari majlislarida 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, Senat raisi, Bosh vazir, Vazirlar M ahkamasining a’zolari, Respublika Konstitutsiyaviy sudi, Oliy sudi, Bosh prokurori, Markaziy banki boshqaruvining raisi ishtirok etishi mumkin. Qonunchilik palatasi majlislariga davlat organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarining, ilmiy muassasalarning vakillari, mutaxassislar va olimlar, OAV vakillari taklif qilinishi mumkin. Palataning majlislari ochiq va oshkora o‘tkazilishi, zarur hollarda Palata yopiq majlis o‘tkazish haqida qaror qabul qilishi mumkin. Qonunchilik palatasi Senat bilan birga qo‘shm a majlis ham o‘tkazishi m um kin. Q o‘shm a majlislar 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qasamyod qilganda, 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti m am lakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotining, ichki va tashqi siyosatining eng muhim masalalari yuzasidan nutq so ‘zlaganda, chet davlatlarning rahbarlari nutq so‘zlaganda o‘tkaziladi. P a la ta la rn in g kelishuviga bi-noan qo‘shm a majlislar boshqa m asalalar y uzasidan ham o‘tkazilishi mumkin. 2011-yilgi Konstitutsiyaga kiritilgan o‘zgartirishga asosan, Bosh vazirga nisbatan ishonchsizlik votumi bildirish masalasi Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisiga kiritilishi belgilandi. Qo‘shma majlislar unda Qonunchilik palatasi va Senat a’zolari umumiy sonining kamida uchdan ikki qismi ishtirok etishi vakolatli hisoblanadi. Qo‘shma majlisda qo‘shma qaror qabul qilinishi mumkin. Bunda ham ovoz berish alohida- alohida o‘tkaziladi. Qonunchilik palatasi qarorlari deputatlar umumiy sonining ko‘pchiligi ovozi bilan qabul qilinadi. Konstitutsiyaga o‘zgartirish kiritish to‘g ‘risidagi, shuningdek, konstitutsiyaviy qonunlar deputatlar umumiy sonining uchdan ikki qismi ovozi bilan qabul qilinadi. Qonunchilik palatasi ichki tuzilishi deganda, palata tomonidan tashkil qilinadigan, uning ishiga yordam beruvchi tuzilmalar tushuniladi. Shulardan birinchisi - Qonunchilik palatasi Spikeri va uning o‘rinbosarlaridir. Saylovdan keyingi birinchi majlisda 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi o‘z tarkibidan Qonunchilik palatasining Spikeri va uning o‘rinbosarlarini saylaydi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri va uning o‘rinbosarlari yashirin ovoz berish orqali deputatlar umum iy sonining ko‘pchilik ovozi bilan Qonunchilik palatasining vakolat muddatiga saylanadi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri yashirin ovoz berish orqali Qonunchilik palatasi deputatlari umum iy sonining uchdan ikki qismidan ko‘prog‘ining ovozi bilan qabul qilingan Qonunchilik palatasi qaroriga binoan muddatidan ilgari chaqirib olinishi mumkin. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri: 1) Qonunchilik palatasining majlislarini chaqiradi, ularda raislik qiladi; 2) Qonunchilik palatasi muhokamasiga kiritiladigan masalalarni tayyorlashga umumiy rahbarlik qiladi; 3) Qonunchilik palatasi qo‘mitalari va komissiyalarining faoliyatini muvofiqlashtirib boradi; 4) 0 ‘zbekiston Respublikasi qonunlari va Qonunchilik palatasi qarorlarining ijrosi ustidan nazoratni tashkil qiladi; 5) parlamentlararo aloqalarni amalga oshirish ishlariga hamda xalqaro parlament tashkilotlari ishi bilan bog‘liq Qonunchilik palatasi g uruhlarining faoliyatiga rahbarlik qiladi; 6) 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati, boshqa davlat organlari, chet davlatlar, xalqaro va o‘zga tashkilotlar bilan o‘zaro munosabatlarda Qonunchilik palatasi nomidan ish ko‘radi; 7) Qonunchilik palatasi qarorlarini imzolaydi; 8) Konstitutsiya va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri farmoyishlar chiqaradi. Bu vakolatlar Konstitutsiyada ko‘rsatilgan bo‘lib, «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to‘g ‘risida»gi Konstitutsiyaviy qonunda Spikerning yana boshqa vakolatlari ham ko‘rsatilgan (14-modda), jumladan, Qonunchilik palatasida qabul qilingan qarorlarni Senatga yuborish, Spiker o‘rinbosarlari o‘rtasida vazifalarni taqsimlash va hokazo. Qonunchilik palatasi deputatlari orasidan palataning vakolat muddatiga Spiker birinchi o‘rinbosari va o‘rinbosarlari saylanadi. Qonunchilik palatasidagi fraksiya o‘z vakilini Spiker o‘rinbosarligiga saylanishida kafolatli huquqqa ega. Ya’ni har bir fraksiyadan, albatta, Spiker o‘rinbosari saylanadi. Spiker o‘rinbosarligiga, qoida tariqasida, fraksiya o‘z rahbari nomzodini ko‘rsatadi. Spiker o‘rinbosarlari deputatlar umumiy ko‘pchiligining ovozi bilan ochiq ovoz berish orqali saylanadi. Spiker o‘rinbosari Spikerning topshirig‘iga binoan uning ayrim vazifalarini bajaradi, u yo‘qligida uning vazifalarini bajarib turadi. Qonunchilik palatasi Spikeri yashirin ovoz berish orqali deputatlar uchdan ikki qismidan ko‘prog‘ining ovozi bilan muddatidan ilgari chaqirib olinishi mumkin. 2 7 0 Qonunchilik palatasining tarkibiy tuzilmalaridan biri Qonunchilik palatasi Kengashidir. Palata faoliyatini samarali tashkil etish, qo‘mitalar ishini muvofiqlashtirib borish, qonun loyihalarini tayyorlash ishini rejalashtirish, kun tartibidagi masalalarni dastlabki tarzda ko‘rib chiqishni tashkil etish maqsadida Qonunchilik palatasi Kengashi tuziladi. Uning tarkibiga Spiker, uning o‘rinbosarlari, fraksiyalar va deputatlar guruhlari rahbarlari, qo‘mitalarning raislari kiradi. Kengash palata majlislari oralig‘ida zaruratga qarab to‘planadi. Kengash qarori a’zolarning ko‘pchiligi ovozi bilan qabul qilinadi. Qonunchilik palatasi tarkibida uning deputatlaridan palataning vakolati muddatiga saylanadigan qo‘mitalar muhim rol o‘ynaydi. Konstitutsiyaga asosan, Qonunchilik palatasi qonun loyihalarini tayyorlash ishini olib borish, palata muhokamasiga kiritiladigan masalalarni dastlabki tarzda ko‘rib chiqish va tayyorlash, qonunlar hamda palata tomonidan qabul qilingan qarorlar ijrosini nazorat qilish uchun o‘z vakolati muddatiga deputatlar orasidan qo‘mitalarni saylaydi. Qo‘mitalarni saylash tartibi, vakolatlari, ularning ishini tashkil etish, qo‘mitalarning majlislarini o‘tkazish, qarorlarning yuridik kuchi haqidagi masalalar « 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to‘g ‘risida»gi Konstitutsiyaviy qonunning 17-21-moddalarida tartibga solingan. « 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining Reglamenti to‘g ‘risida»gi Qonunga asosan, Qonunchilik palatasida qoida tariqasida reglament; budjet, bank va moliya masalalari; iqtisodiy masalalar va tadbirkorlik; qonunchilik va sud-huquq masalalari; mehnat va ijtimoiy masalalar; mudofaa va xavfsizlik masalalari; xalqaro ishlar va parlamentlararo aloqalar qo‘mitalari tuzilishi shart. Palata boshqa qo‘mitalarni ham tuzishi mumkin. Qo‘mitalarning umumiy soni, qoida tariqasida, o‘ntadan oshmasligi kerak. « 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to‘g ‘risida»gi Q onunning 22-moddasida Qonunchilik palatasi muayyan vazifalarni bajarish uchun komissiyalar tuzishi mumkinligi ko‘rsatilgan. Komissiya ham palata majlisida deputatlar orasidan tuziladi. Uni tuzish vaqtida nima uchun komissiya tuzilayotganligi, uning vakolatlari belgilab qo‘yiladi. Komissiya o‘z vazifasini bajargach yoki palata qaroriga asosan faoliyatini tugatadi. Qonunchilik palatasi tarkibiy tuzilmalarini deputatlar birlashmalari ham tashkil etadi. Palata deputatlari siyosiy, professional va boshqa asoslarga ko‘ra fraksiyalar tuzishlari mumkin. Fraksiya alohida tartibda tuziladi. Fraksiya - siyosiy partiyalardan saylangan deputatlardan partiya manfaatlarini parlamentda ifodalash maqsadida tuziladigan va tegishli tartibda ro‘yxatdan o‘tkaziladigan deputatlar birlashmasi. Deputat faqat bitta fraksiya yoki guruhga a’zo bo‘lishi mumkin. Siyosiy partiyadan ko‘rsatilgan deputat faqat shu partiya fraksiyasi a’zosi bo‘lishi mumkin. Qonunchilik palatasining kamida 9 nafar deputati fraksiya tuzishi mumkin. 271 Fraksiya va guruhlarni tuzish, ularning faoliyatini tashkil qilish, vazifa hamda vakolatlari « 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to‘g ‘risida»gi Konstitutsiyaviy qonunda va « 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining reglamenti to‘g ‘risida»gi Qonunda belgilangan. Parlamentdagi ko‘pchilik va parlamentdagi muxolifat, fraksiyalarning blokka birlashish masalasi ham Qonunchilik palatasi faoliyatiga, ichki tuzilishiga bog‘liq masaladir. Qonunchilik palatasida ko‘pchilikdan iborat fraksiya parlamentdagi ko‘pchilikni tashkil etadi. Maqsad va vazifalarining yaqinligi, o‘xshashligiga qarab fraksiya blok tuzishi va bu blok parlament ko‘pchiligini tashkil etishi mumkin. Yangitdan shakllantirilgan hukum atning tutgan yo‘li va dasturi yoki uning ayrim yo‘nalishlariga qo‘shilmaydigan fraksiyalar va deputatlar guruhlari o‘zlarini muxolifat deb e’lon qilishi mumkin. 0 ‘zini muxolifat deb e’lon qilgan fraksiya qonunda fraksiyalar uchun belgilangan vakolatlardan foydalanish bilan birga, qo‘shimcha quyidagi huquqlardan foydalanadi: - Qonunchilik palatasining m as’ul qo‘mitasiga tegishli masala yuzasidan m a’ruzasi bilan bir vaqtda, qonun loyihasining muqobil tahririni kiritish; - muhokama etilayotgan masalalar yuzasidan o‘zining alohida fikrini palata yalpi majlisi bayonnomasiga kiritish; - Senat tomonidan rad etilgan qonun bo‘yicha kelishuv komissiyasida o‘z vakillarining bo‘lishi kafolatlanadi. Muxolifat huquqlari parlamentdagi ko‘pchi!ik tomonidan kamsitilishi mum kin emas. Qonunlarda fraksiya va deputatlar guruhining faoliyatini tugatish ham ko‘zda tutilgan. Fraksiya yoki g u ru h tashabbusi, qonunchilik palatasining vakolat muddati tugashi bilan fraksiya va guruh tuzish uchun belgilangan miqdordan kam deputatlar tarkibida qolsa, ularning faoliyati tugatiladi. Qonunlarga ko‘ra, tegishli siyosiy partiya tugatilsa, fraksiya ham tugatiladi. II. Senat faoliyatining tashkiliy shakli va Senatning tarkibiy tuzilmasi Konstitutsiya va qonunlarga asosan, Senat faoliyatining tashkiliy shakli uning majlisidir. Senatning birinchi majlisi Markaziy saylov komissiyasi tomonidan Senat tarkib topgandan keyin bir oydan kechiktirmay chaqiriladi, majlisni Markaziy saylov komissiyasi raisi ochib, Senat Raisi saylanguncha unga raislik qiladi. Senat doimiy ishlovchi palata emas, uning majlislari zaruratga qarab, lekin bir yilda kamida uch m arta o‘tkazilishi kerak. Senatning navbatdan tashqari majlisining o‘tkazilishi ko‘zda tutilgan bo‘lib, u Prezident, Senat Raisi taklifiga binoan yoki Senat a’zolari umumiy sonining uchdan bir qismi taklifi bilan chaqirilishi mumkin. Senat majlislarida Qonunchilik palatasida qabul qilingan qonunlar m a’qullanadi yoki rad etiladi, shuningdek, Senat hujjatlari qabul qilinadi. Senat majlisi, agar unda senatorlar umumiy sonining yarmidan ko‘pi ishtirok etayotgan bo‘lsa, vakolatli hisoblanadi. Konstitutsiya qabul qilish va 2 7 2 unga o‘zgartirish kiritish, Konstitutsiyaviy qonunlar qabul qilishda senatorlar umumiy sonining kamida uchdan ikki qismi ishtirok etishi shart. Senat va uning organlari majlislarida 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, Qonunchilik palatasi Spikeri, Bosh vazir, Vazirlar Mahkamasining a’zolari, Konstitutsiyaviy sud, Oliy sud, Bosh prokuror ishtirok etishlari mumkin. Bundan tashqari, Konstitutsiyada (81-modda) Senat majlislarida va uning organlari majlislarida Markaziy bank boshqaruvi raisi ishtirok etishi ham ko‘rsatilgan. Senat majlisiga davlat organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarning, ilmiy m uassasalarning vakillari, mutaxassislar va olimlar, OAV vakillari taklif etilishi mumkin. Senat majlisi ochiq va oshkora o‘tkaziladi. Zarur hollarda Senat qarori asosida yopiq majlis o‘tkazilishi mumkin. Senat Qonunchilik palatasi bilan birga qo‘shma majlislar o‘tkazadi. Bu haqda Qonunchilik palatasiga bag‘ishlangan qismda batafsil to‘xtalib o‘tilgan. Senat ham o‘z ichki tuzilmasiga ega. S enatning birinchi majlisida 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan Senat a’zolari orasidan yashirin ovoz berish orqali senatorlar umumiy sonining ko‘pchilik ovozi bilan Senat vakolat muddatiga Senat Raisi saylanadi. Birinchi majlisda Senat Raisi bilan birga, uning birinchi o‘rinbosari va o‘rinbosarlari ham saylanadi, o‘rinbosarlardan biri Qoraqalpog‘iston Respublikasi vakili bo‘ladi. Senat Raisi o‘z vazifasini bajarishi davrida siyosiy partiyalar va harakatlarga a’zolikni to‘xtatib turadi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisi: 1) Senat majlislarini chaqiradi, ularda raislik qiladi; 2) Senat muhokamasiga kiritiladigan masalalarni tayyorlashga umumiy rahbarlik qiladi; 3) Senat qo‘mitalari va komissiyalarining faoliyatini muvofiqlashtirib boradi; 4) 0 ‘zbekiston Respublikasi qonunlarining va Senat qarorlarining ijrosi ustidan nazoratni tashkil qiladi; 5) parlamentlararo aloqalarni am alga oshirish ishlariga hamda xalqaro parlament tashkilotlar ishi bilan bog‘liq Senat guruhlarining faoliyatiga rahbarlik qiladi; 6) 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi, boshqa davlat organlari, chet davlatlar, xalqaro va o‘zga tashkilotlar bilan o‘zaro munosabatlarda Senat nomidan ish ko‘radi; 7) Senat qarorlarini imzolaydi; 8) Konstitutsiya va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisi farmoyishlar chiqaradi (Konstitutsiyaning 86-moddasi). 2 7 3 « 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati to‘g ‘risida»gi Konstitutsiyaviy qonunda Senat Raisining yana boshqa vakolatlari ham ko‘rsatilgan, ya’ni Senat m a’qullagan qonunlarni imzolash uchun Prezidentga yuborish, o‘rinbosarlar o‘rtasida vazifalarni taqsimlash va boshqalar (Qonunning 14-moddasi). Senat Raisi yashirin ovoz berish orqali senatorlar umumiy sonining uchdan ikki qismidan ko‘prog‘ining ovozi bilan muddatidan ilgari chaqirib olinishi mumkin. Senat Raisining o‘rinbosarlari Raisning topshirig‘iga binoan uning ayrim vazifalarini, Rais yo‘qligida esa, uning vazifalarini bajaradi. Senatning ichki tuzilmasi sifatida Senat Kengashini ko‘rsatish mumkin. S en at faoliyatini sam arali tashkil etish, qo‘m italar faoliyatini muvofiqlashtirib borish, kun tartibi yuzasidan takliflar tayyorlash, qonu n larn i dastlabki ta rz d a ko‘rib chiqishni tashkil etish uchun S enat Kengashi tuziladi. U n in g tarkibiga S enat Raisi, o‘rinbosarlari, qo‘m italarin in g raislari kiradi. S enatda fraksiyalar tuzilm asligi sababli Kengash tarkibida fraksiya boshliqlari yo‘q. Kengash Senat majlislari oraliqlarida, shuningdek, zaruratga qarab to‘planadi. Uning qarori Senat a’zolari umumiy sonining ko‘pchilik ovozi bilan qabul qilinadi. Qonunchilik palatasi kabi Senatning ichki tuzilishida qo‘mitalar alohida rol o‘ynaydi. Konstitutsiyaning 87-moddasida Senat muhokamasiga kiritiladigan masalalarni dastlabki tarzda ko‘rib chiqish va tayyorlash, qonunlar hamda Senat tomonidan qabul qilinadigan qarorlar ijrosini nazorat qilish uchun senatorlar orasidan Senatning vakolat muddatiga qo‘mitalar saylanishi belgilangan. Konstitutsiyaning shu moddasida zaru r bo‘lgan vaqtda muayyan vazifalarni bajarish uchun senatorlar orasidan komissiyalar tuzilishi ko‘rsatilgan. Oliy Majlis Senatining ichki tuzilishida Qonunchilik palatasidagi kabi, Yüklə 10,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|