Azərbaycan türkləRİNİN

vaç 
– ―haqqı 
ödəyən‖ (160, V.V. IV, 2) sözündəndir. Soqd dilində 
pac 
– ―oruc tutmaq‖ (100, 
76) və Vaçaq – ―oruc‖ (yenə orada) sözlə rindəndir. Qədim türklə rdə Vaça şə xs adı 
(100) ilə müqayisə olunur.
M a n a s . V əsrdə Qəbə lə şəhərinin yepiskopunun (―Alban tarixi‖ I kitab, 
26-cı fəsil) adı. Gen iş yayılmış türkmənşəli adla rdandır. ― Oğuzna mə‖nin Altay 
variatında ―Alp- Manaş‖, qırğızların ―Manas‖ dastanında Manas ş əxs adları ilə 
müqayisə olunur. Türkcə manq – ―bahadır‖, ―döyüşçü‖ sözü və
as
şəkilçisindən 
ibarətdir.
A r a t a n. V əsrdə Alban feodallarından birinin adı. Türkcə
ər
- ―kişi‖, 
―igid‖ və
 tən
– ―fə rqsiz‖, ―eyni dərəcədə‖, ―bərabər‖, ―kimi‖ sözlərindəndir. ― Ərə
bərabər‖, ― Ər təkin‖, ― Ər kimi‖ , ―Sanki ərdir (igiddir, döyüşçüdür)‖ 
məna larındadır. Azə rbaycan dilində də 
tən
(məsələn, cəbr fənnində ―tənlik‖
sözündə) və 
tək
(məsələn, ― Koroğlu tək‖ ifadəsində) sözləri vardır. Qəd im türk 
dillərində tənq sözündən sonrakı inkişafda 
“nq”
qovuşuq səsinin bir halda 
“n ”
və 
digər halda
“q”
səslərinə keç məsi (məsələn, tü kmənşəli tenqri a zə rbaycanlıla rın 
tanrı, yakutlarda taqarı, xakaslarda teqir kimid ir) ilə ―tən‖ və ―tək‖ sözləri 
yaranmışdır. 
X u r s. V əsrdə Albaniyanın Girdiman əyalətin in hakimin in adı (Moisey 
Xorenasi, III kitab, 60-c ı fəsil). Albaniyanın qərbində xristianlığ ın yayılmasında 
mühü m rol oynadığına görə, Xaçbulaqda olan qəbri keçən əsrin sonlarına qədər 
azərbaycanlılar tərəfindən ziyarət ed ilirdi. Əsl adı Urusdur. Ermənicə yazılışda 
adın əvvəlinə ―h‖ səsinin əlavə olun masıyla Hurs kimi olan ad rus dilinə 
çevrild ikdə Xurs kimi yazılmış, tarixçilərimiz də belə işlətmişlər. Er.əv I əsrdə 
Alban çarı Uru z (Urus) şəxs adı ilə eyni mənşəlidir.
M a t e (V əsr, Albaniyanın Bərdə mahalının xristian ruhanisinin adı). 
Türkmənşəli Mete adının qədim ermənicə yazılış formasıdır. Er. əv. III əsrdə Hun 
imperiyasının əsasını qoymuş Mete (209- 174) xaqanın adı ilə eynidir. Tü rk 
dillərindəki 
matı
– ―gözəl‖, ―vicdanlı‖ , ―s ədaqətli‖, ―sə mimi‖ , ―doğruçul‖ (160, IV, 
II, 2045), ya xud 
matı
(batı) – ―mətin‖, ―qüvvətli‖, ― möhkə m‖ sözündəndir.
U r b a t (V əsr, Albaniyanın xristian ruhanisinin adı). Türkcə 
uri 
– ―oğul‖, 

---

136 
―övlad‖, ―kişi‖,‖varis‖ (100, 614) və 
bat
– ―igid‖ sözlə rindəndir.
X o s k e n (V əsr, Alban xristian ruhanisinin adı). Qədim türkcə 
koçken
– 
―qartal‖ sözündəndir. Qaraqarpaqlarda Koçqen, Koşken şəxs adları ilə (61) eyni 
mənşəlid ir.
X o ç k o r i k (V əsr, A lbaniyanın indiki Zəngəzur mahalında Tri 
şəhərinin yepiskopunun adı (―Alban tarixi‖, I, kitab, 19-cu fəsil). ―Xoçkor‖ 
sözündən və ermənicə əlavə olun muş 
ik
şəkilç isindən ibarətdir. Tü rkcə 
koç 
– 
“qoç”,
―igid‖, ―döyüşkən‖ və 
k ur
– ―səbatlı‖, ― möhkə m‖ sözlərindəndir. Erməni 
dilində 
“u”
səsi olmadığına görə, 
k ur
sözü
 k ur
kimi tələ ffü z edilmiş və sonra da 
qədim yunan dilin in təsiri ilə (yunan mənbələrində Uruz – un Oroys, ―Kur‖
hidroniminin 
“Kor”
kimi yazılışı ilə müqayisə edin), ―kor‖ kimi yazılmışdır.
P y o r o k (V əsr, Alban ruhanisinin adı). IX əsrdə türk bolqarla rda Borik,
XIII əsrdə monqollarda Bora k ş ə xs adları ilə eynidir. Adın ― Pjirok‖ kimi ya zılışı, 
yəni 
“b”
səsinin