Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва

9.3. Armaturaning kuchlanishlarini va himoya qatlamini nazorat qilish 
Kuchlanishlarni aniqlash 
ferromagnit materiallarning tashqi kuchlar ta’siridagi 
deformatsiyalarida ularning magnit xossalari o‘zgarishiga asoslangan. Sinalayotgan 
har bir material uchun uning magnit singdiruvchanligi va kuchlanishning o‘zgarish 
o‘rtasida bog‘lanish o‘rnatiladi: 
λ
µµ
µ
µ
π
σ
0
0
)
(
−
=
, 
bu yerda: 
σ
- kuchlanishni o‘zgarishi; 
)
(
0
µµ
- kuchlanishlar ta’sirida magnit singdiruvchanlikning o‘zgarishi; 
λ
-materialning 
magnitostriksion xossalarini magnit maydonining 
intensivligini bog‘lovchi proporsionallik koeffitsiyenti. 
Kuchlanishlarni 
o‘lchash uchun IMP turidagi asbobdan foydalaniladi, u dastlab 
tarirlanadi. IMP asbobni tarirlash konsol to‘sin (9.3-rasm) sxemasi bo‘yicha 
yuklangan namunada amalga oshiriladi. Namunadan yuqorida, bo‘sh uchidan 2/3 
masofada pleksiglazdan yasalgan to‘rtta diametral joylashtirilgan ramkali treferat 
o‘rnatiladi, yoniga esa elektrotenzodatchik yelimlanadi yoki richakli tenzometr 
o‘rnatiladi. Oldindan namunani yuklantirib, traferatning teshigiga magnit kallak 
qo‘yiladi va yuklanishni orttirib, asbob bo‘yicha va tenzometr bo‘yicha sanash 
amalga oshiriladi. Tenzometr yordamida olingan deformatsiyalar bo‘yicha 
namunadagi kuchlanish hisoblanadi. Har bir yuklatish bosqichidan so‘ng asbob 
bo‘yicha ikkita ko‘rsatish olinadi: birinchisi, magnit kallak chiziqlari n
1
namuna o‘qi 
bilan ustma-ust tushganda, ikkinchisi, magnit kallak chiziqlari n
2
namuna o‘qiga 
perpendikular joylashganda. 
Ko‘rsatishlarning orttirmasi:
2
2
1
n
n
n
−
=
∆
formula bo‘yicha aniqlanadi. 
Olingan ma’lumotlar asosida tenzometr ko‘rsatishlari bo‘yicha va IMP asbobi 
galvonometrning ko‘rsatishlari bo‘yicha hisoblangan kuchlanishlar orttirmalari 
orasidagi bog‘lanishning terirovkali grafigi yasaladi. Sinalayotgan elementning bir 
o‘qli kuchlangan holatida ta’sir ko‘rsatayotgan kuchlanishlarning kattaligi bunday 
ketma-ketlikda o‘rnatiladi.

---

257 
IMP asbobi turli o‘qli sxemaga ulanadi va magnit tekshirilayotgan konstruksiya-
ning qiziqtirilayotgan qismiga o‘rnatiladi. Avval ko‘rsatib o‘tilganidek, asbob 
bo‘yicha ikkita sanoq olinadi, 
n
∆
- ko‘rsatishlarning orttirmasi hisoblanadi va 
tarirovkali grafik bo‘yicha izlanayotgan kuchlanishlarning kattaligi aniqlanadi. Bosh 
kuchlanishlar trayektoriyalarini aniqlash uchun tekshirilayotgan konstruksiyaning 
berilgan uchastkasida traferet o‘rnatilib, uning teshigiga magnit kallak joylashtiriladi. 
Dastlab magnit kallak galvonometrda maksimal sanoq olinguncha aylantiriladi, keyin 
traferatning bo‘limlaridan biri magnit kallakning bo‘limi bilan mos tushguncha 
traferet aylantiriladi. Traferetning va magnit kallak bo‘limlarining ustma-ust tushgan 
yo‘nalishlari sinalayotgan namunadagi bosh kuchlanishlardan biriga mos keladi. 
Armaturadagi kuchlanish o‘lchagichi “INK-2.4”
avvaldan kuchlantirilgan 
sterjenli, simli va kanat armaturada mexanik kuchlanishlarni (GOST 22362), 
shuningdek vibromaydonchalar, fundamentlar va boshqalarning vibrotebranish 
parametrlarini chastotali usul bilan operativ nazorat 
qilish uchun mo‘ljallangan. Asbob konstruksiyadagi 
kuchlanishlarni o‘lchashi uchun ularda diametriga 
qarab 1,2...3 metrgacha ochiq armatura 
uchastkasining bo‘lishi talab qilinadi. 
“INK-2.4” asbobi elektromagnit va vibratsion 
shovqinlarga o‘ta bardoshliligi bilan ajralib turadi. 
Bunga o‘lchanayotgan signallarga ko‘p faktorli 
intellektual ishlov berilganlik, samarali filtratsiya 
va datchik konstruksiyasi evaziga erishilgan 
(9.4-rasm).