Suleyman-m teze qxd

NİTQİN İFADƏLİYİ. İfadəlik 
üslub baxımından ən uğurlu dil 
vasitələri tapıb işlətmək deməkdir. İfadəli nitq təkcə aydın, düzgün, 
səlis, məntiqi olmaqla bitmir, həm də təsirli, emosional, cazibəli 
formada öz əksini tapır. İfadəli nitq ondan bəhrələnənlərin hisslərinə 
təsir edir, marağını artırır, çünki burada məntiq güclü olduğu kimi, 
ifadə tərzi də tutarlı söz, ifadə və ibarələrlə həm zəngin, həm də 
ifadəlidir. 
İfadəliyi çox vaxt söz sənətkarlarına aid edirlər, axı onlar dilin 
zəngin söz xəzinəsinə, onun qayda-qanunlarına daha yaxşı 
bələddirlər. Onlar özlərindən əvvəl yaşayıb-yaratmış sələflərinin bədii 
irsinə dərindən yiyələnirlər, deyilmişləri təkrar etmədən orijinal 
fikirlərini daha emosional, cazibəli, mənalı ifadə etmək bacarığı 
nümayiş etdirirlər, dilin bütün sisteminə - fonetika. 
92 

---

leksika, semantika, qrammatika, intonasiya və üslubiyyata hərtərəfli 
bələd olmaqla yeni dil vasitələri düzəldib işlədirlər. Elə buna görə də 
onların dili zəngin, obrazlı, ahəngdar və ifadəli nitq kimi yeni nəslə, 
özlərindən sonra gələn sənətkarlara gözəl miras kimi ötürülür. 
İnsan hisslərinə təsir göstərən, onu həyəcanlandıran, ruhunu 
pərvazlandıran, qəlbini ehtizaza gətirən, könlünü oxşayan nitq 
ifadəlidir. Nitqin şüura təsiri dərəcəsinə görə şeir nəsrə nisbətən daha 
güclü vasitədir. Şeirdə bədiilik və obrazhhq yüksək, daha əyani və 
güclüdür. İ.Nəsiminin, M.Füzulinin, M.P.Vaqi- fln, A.Ələsgərin, 
M.Ə.Sabirin, S.Vurğunun şeirləri ifadəli nitqin gözəl nümunələridir. 
Bu şeirlərdə bədii nitq forması zahirən çox sadə, leksikası, 
intonasiyası və sintaksisi baxımından çox rəvan, oynaq və səlisdir. Bu 
şeirlər sanki xalq musiqisi ilə harmoniya təşkil edir. 
Nitqin ifadəliyi ünsiyyət mühiti ilə dilin struktur sahələri və üslub 
sistemi ilə şərtləşir. İfadəli nitq təfəkkürlə, müraciət olunan şəxslə və 
dili 
yaxşı 
bilməklə 
onun 
ifadəlik 
imkanlarını 
duyub 
qiymətəndirməklə əlaqədardır. Adi sözlərdən qurulmuş