Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001


idarəçilik formaları, siyasi rejimi və dövlət



Yüklə 3,75 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə464/635
tarix13.12.2023
ölçüsü3,75 Mb.
#175262
növüDərs
1   ...   460   461   462   463   464   465   466   467   ...   635
Zeynaddin Haciyev-Fəlsəfə

idarəçilik formaları, siyasi rejimi və dövlət 
quruluşu formalarına
görə səciyyələnir. Dövlətin forması dedikdə birin-
ci növbədə idarəçiliyin və siyasi hakimiyyət institutlarının necə qurulması 
başa düşülür. Bu məsələ həm də mərkəz ilə yerlər arasında qanunvericilik 
hakimiyyətinin bölünməsi ilə bağlıdır. Belə ki, əgər qanunvericilik 
funksiyaları yalnız mərkəzin əlində cəmlənirsə, onda dövlət unitar hesab 


417 
olunur (Fransa, Italiya, Azərbaycan). Digər halda, yə
'
ni ölkədəki ərazi 
vahidləri özü üçün qanunlar qəbul etmək səlahiyyətinə malik olursa, onda 
bu federativ dövlət adlanır (məsələn, müasir Rusiya, ABŞ, Meksika və 
sair). 
Federasiya çox mühüm funksiya yerinə yetirir: o, bir tərəfdən 
mərkəzin ağalıq cəhdini aradan qaldırır, digər tərəfdən isə ərazi 
vahidlərinin separatizminin qarşısını alır
. Federasiyanın üzvləri 
dövlətin tərkib hissəsi kimi çıxış edirlər və onun ali orqanlarının 
qərarlarına tabedirlər. Bununla yanaşı onların özlərinin hakimiyyət və 
idarəçilik orqanları, öz qanunvericiliyi və məhkəmə sistemi vardır. Başqa 
sözlə deyilsə, federasiya subyektlərinin hər biri hüquqi baxımdan nisbi 
müstəqil dövlət kimi çıxış edirlər. 
Idarəçilik dövlət 
hakimiyyətinin həyata keçirilməsi forması ilə 
də 
sıx əlaqəlidir. Bu münasibətdə 
monarxiya və yaxud respublika 
forması
ola bilər. 
Monarxiya
(təkbaşına hakimiyyət)
bütün hakimiyyətin 
bir nəfərin əlində mərkəzləşməsi deməkdir. Həmin şəxs hakim sülaləni 
təmsil edir. Bu halda hakimiyyət irsən keçir. Idarəetmənin respublika 
forması isə bununla səciyyələnir ki, hakimiyyət xalqın seçmiş olduğu 
nümayəndəli orqanlar tərəfindən həyata keçirilir. Bu formada qanuna görə 
xalqın əksəriyyəti hakimiyyətin mənbəyini təşkil edir. O, hüquqi qaydala-
ra riayət olunmasını, aşkarlığı, hakimiyyət bölgüsünü nəzərdə tutur. 
Monarxiya, yoxsa respublika forması yaxşıdır? Bu suala birmə
'
nalı 
cavab vermək çətindir. Doğrudur, müasir ictimai inkişaf, sivilizasiyalı 
ölkələrin təcrübəsi sübut edir ki, respublika daha səmərəli demokratik 
formadır. Bununla yanaşı unutmaq olmaz ki, monarxiya quruluşuna malik 
olan dövlətlər arasında da xeyli dərəcədə inkişaf etmiş və siyasi cəhətdən 
sabit ölkələr vardır. (Məsələn Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb 
Əmirlikləri və s.). 
Monarxiya formasında dövlət başçısı vəzifəsinin irsən keçməsi 
hakimiyyətlə bağlı mübahisələri, vətəndaş müharibəsini bir növ aradan 
qaldırır. Çünki taxt- tac hakim sülalənin nümayəndəsinə irsi qaydada 
ötürülür. Monarx bütün hakimiyyət funksiyalarını apara bilmir, onların bir 
hissəsini öz yaxınlarına həvalə edir. Quldarlıqda, xüsusən də fedolizmdə 
monarxiya idarəçilik forması qeyri- məhdud hökmranlığa malik despotizm 
kimi çıxış edir. Sonrakı dövrlərdə monarxiyanın bir qədər yumşaldılmış 
forması olan konstitusiyalı monarxiya özünü göstərir. Bu forma bə
'
zi 
ölkələrdə (Ispaniya, Isveç, Böyük Britaniya Krallığı) indiyə qədər 
qalmaqdadır. Onlarda monarxiya, konstitusiya ilə əlaqəlidir, yə
'
ni qanun-
vericilik funksiyasını parlament, icraedici funksiyanı isə hakimiyyət 
yerinə yetirir. 


418 

Yüklə 3,75 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   460   461   462   463   464   465   466   467   ...   635




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin