510
obyektiv amillərdə görmək tarixi prosesi mistikləşdirməyə (sehrli qüvvə
tərəfindən idarə edilən) aparır. Belə çıxır ki, burada hər şey əvvəlcədən
müəyyən olunmuşdur və insanlar heç nəyi dəyişdirə bilməzlər. Bu baxış
iddia edir ki, insanların vəzifəsi hadisələrin axarına tabe olmaq və kortəbii
zərurətin fəaliyyətinə uyğunlaşmaqdan ibarətdir. Belə yanaşma fatalizm
(fatalis- tale deməkdir) adlanır. Cəmiyyətin inkişafı onun yanlış olduğunu
sübut edir. Çünki insanların şüurlu fəaliyyətinin miqyası və imkanları
durmadan genişlənir. Bu prosesdə elm və mədəniyyət, sosial təcrübə
böyük rol oynayır.
Digər ifrat həddi subyektivizm və ya volyuntarizm təşkil edir. Onun
tərəfdarları insanların şüur və iradəsinin əhəmiyyətini şişirdirlər.
Cəmiyyətin obyektiv inkişaf qanunlarına məhəl qoymurlar. Nəticədə
həyatdan ayrı düşmüş nəzəriyyə və sxemlər işlənib hazırlanır. Onları
həyata keçirmək cəhdləri isə cəmiyyəti çətin vəziyyətə salır. Obyektiv
şəraiti nəzərə almadan, təkcə subyektiv amillərə arxalanmaqla fəaliyyət
göstərmək uğursuzluğa düçar olur.
Sosial fəlsəfə öyrədir ki, cəmiyyətdəki bütün dəyişiklikləri insanlar
yaradırlar. Bu prosesdə onlar şüurlu surətdə və ya müəyyən instinktiv
sövqedicilərin təsiri altında hərəkət edirlər. Qeyd olunan fakt sübut edir ki,
bu elmin mistika (sehr) ilə heç bir əlaqəsi yoxdur.
Dostları ilə paylaş: