14
foizni, xorijiy valyutadagi o‘z mablag‘lari hisobiga importni moliyalashtirish
ulushi 21 foizni tashkil etdi. 2019 yilning tegishli davrida ushbu ko‘rsatkichlar mos
ravishda 50 va 23 foizga teng bo‘lgan.
O‘zbekistonda xorijiy valyutaga bo‘lgan talab taklifdan 3,8 mlrd dollarga
oshib ketdi
O‘zbekistonda 2019-yili xorij valyutasiga bo‘lgan talab 37,7 foizga oshib,
15,5 milliard dollarni tashkil etdi, deb xabar beradi Markaziy bank.
Shu bilan birga taklif 44 foizga oshib, 11,7 milliard dollarga yetgan.
Talabning taklifga nisbatan oshishi 3,8 milliard dollarni tashkil etgan.
36,6 trillion so‘m hajmdagi monetar oltinni
sotib olish hisobiga yuzaga
kelgann ortiqcha likvidlilikni sterilizatsiya qilish uchun Markaziy bank 33,6 trillion
so‘m valyuta sotgan.“Regulyatorning 2019-yildagi valyuta intervensiyalari bozor
kursini shakllantirishning bir qismi sifatida amalga oshirildi va valyuta kursining
asosiy tendensiyasiga ta’sir qilmadi”, — deyiladi xabarda.
8-rasm.
15
Valyuta siyosati va uning mohiyati
Jahon tajribasi shuni ko’ ’rsatadiki, bozor
iqtisodiyoti sharoitida xalqaro valyuta
munosabatlari
bozor va davlat tomonidan
tartibga
solinadi.
Valyuta
bozorida
valyutaning talab va taklifi hamda ularning
kurslari
nisbati
shakllanadi.
Bozor
tomonidan tartibga solish qiymat qonuni, talab va taklif qonunlariga bo’ ysunadi.
valyuta bozorlarida raqobat sharoitida bu qonunlarning harakati valyuta
almashuvining harakati tovarlar, xizmatlar, kapitallar
hamda kreditlar harakati
bilan bog’ liq bo’ lgan jahon xo’ jaligining xalqaro valyuta ehtiyojlari oqimlarining
muvofiqligini ta’minlaydi. Bozorlardagi baholar mexanizmi va valyuta
kurslarining o’ zgarishi sabablari orqali iqtisodiy agentlar valyuta xaridorlarining
ehtiyojlari va taklifining imkoniyatlari to’ g’ risida ma’lumot oladilar.
Shunday qilib, bozorni valyuta operatsiyalarining holati haqida axborot
beruvchi manba sifatida ham ko’ rish mumkin. Lekin davlat qadim zamonlardan
valyuta munosabatlariga
aralashib kelmoqda, avval bilvosita, keyinchalik esa
bevosita (davlatlarning jahon xo’ jaligi aloqalarida o’ rinlarining muhimligini
hisobiga olgan holda). XX asrning 70-yillarida oltin standarti bekor qilinishi bilan
oltin pullarning valu-ta kursini tartibga soluvchi sifatida ishlashi to’ xtatildi.
Kurslarning kuchli tebranishlari va valyuta inqirozlari iqtisodiy-ijtimoiy
oqibatlarga ega bo’ lib, milliy va jahon iqtisodiyotiga salbiy ta’sir etdi.
Valyutaning bozor va davlat tomonidan tartibga solinishi birbirini to’ ldirib
keladi. Bozor tomonidan tartibga solish esa valyuta
munosabatlarini tartibga
solishdagi salbiy oqibatlarning oldini olishga qaratilgan. Bu ular o’ rtasidagi foyda
va zararlar bilan belgilanadi. Inqirozlar, urushlar, urushdan keyingi vaziyatlarda
davlat tomonidan tartibga solish ustunlik qiladi. Iqtisodiy vaziyat yaxshilanishi
bilan esa valyuta operatsiyalarining
erkinligi vujudga kelib, bu sohada bozor
raqobati qo’llab-quvvatlanadi. Ammo davlat har doim valyuta munosabatlari
16
ustidan nazorat qilish va uni tartibga solish maqsadida o’z valyuta nazoratini
saqlab qoladi.
Valyuta siyosati bozor iqtisodiyotini tartibga solish tizimida muhim o’rin
egallaydi. valyuta siyosati – mamlakatning joriy strategik maqsadlarga muvofiq
xalqaro valyuta va boshqa iqtisodiy munosabatlari sohasida
amalga oshiriladigan
chora-tadbirlar majmuasidir. U iqtisodiy siyosatning asosiy maqsadlariga
erishishga qaratilgan, ya’ni iqtisodiy o’sishining barqarorligi, inflyatsiya va
ishsizlikning o’sishini to’xtatish, to’lov balansi
tengligini ushlab turish va
boshqalarni ta’minlashga qaratilgan.
Valyuta siyosatining yo’nalishi va shakllari mamlakatning valyuta bo’ yicha
iqtisodiy vaziyati, jahon xo’jaligi evalutsiyasi, jahonda ishlab chiqarish kuchlari
joylashtirilishiga ko’ra aniqlanadi. Har xil taraqqiyot bosqichlarda birinchi o’ rinda
valyuta siyosatining aniq maqsad va masalalari chiqadi. Bular:
–
valyuta inqirozini bartaraf etish va barqarorligini ta’minlash;
–
valyuta cheklovlari;
–
valyutani erkin ayirboshlashga o’ tish;
–
valyuta operatsiyalarining erkinligi va boshqalar.
Hukumatning valyuta siyosati valyuta qonunchiligi bilan rasmiylashtiriladi.
Bu qonunchilik o’ z ichiga mamlakat ichida va tashqarisida valyuta qimmatliklari
bilan operatsiyalarni tartibga soluvchi huquqiy qoidalar majmuasi,
shuningdek,
valyuta muammolari bo’ yicha davlatlararo kelishuvlar (ikki tomonlama va ko’ p
tomonlama) ni oladi.
Valyuta siyosatini amalga oshirish yo’ nalishlaridan biri – bu valyutani
tartibga solishdir. valyutani tartibga solish valyuta operatsiyalarini amalga oshirish
tartibi va xalqaro hisob-kitoblarni davlat tomonidan aniq belgilab berishdir. Bu, o’
z navbatida, milliy, davlatlararo va hududiy darajada bajarilishi mumkin.
valyuta siyosati valyuta muammolari bo’ yicha qarorlarni tayyorlash, qabul
qilish va amalga oshirishni o’ z ichiga oladi.
Dostları ilə paylaş: