XX. 2. Inklyuziv ta’limni joriy qilish davr talabi sifatida
Maxsus yordamga muhtoj bo‘lgan bolalar ta’lim-tarbiyasi
ularni o‘qish va yozishga o‘rgatish muammolarini ijtimoiy hayot-
ga moslashtirishga ko‘mak berish, bu ishlarni samarali amalga
oshirish, maxsus soxa xodimlari hamda nogiron bolalar ota-ona-
lariga amaliy yordam berish kabi mas’uliyatli ishlar jumlasiga
kiradi.
Oila – 2, 3, 5
Maktab – 1, 2, 4,
5,6
Mahalla – 1, 3, 4, 5, 7,
Xalq ta’limi tizimi – 2, 3, 4, 6
Bola – 4, 8
348
Maxsus yordamga muhtoj bolalar asosiy muamolarini ular
o‘zlari yashab turgan muxitdan, oiladan uzoqda ta’lim tarbiya
berish bilan hal qilib bo‘lmaydi. Jamiyat o‘z a’zolariga javob-
garlikni o‘z bo‘yniga olmas ekan, cheklab qo‘yilgan huquq va
imkoniyatlar qaytarib berilmas ekan ijtimoiy integratsiyaga eri-
shish qiyin.
Maxsus ehtiyojli bolalarni ta’lim tarbiyasida tenghuquqlilik
muammosini hal etish bugungi kunning dolzarb muammolaridan
biridir. Ammo bugungi kunda ham juda ko‘plab bolalar turli xildagi
sabablarga ko‘ra ta’limdan chetda qolib ketmoqdalar. Inklyuziv
ta’limga jalb qilishning tashkiliy, ilmiy-uslubiy choralarini ko‘rib
chiqish, ya’ni mutaxassislarini tayyorlash, malakasini oshirishga
oid tadbirlarni ishlab chiqish lozim. Alohida yordamga muhtoj
bolalarni umumta’lim muassasalariga jalb qilishning ikki asosiy
omili bor:
Birinchidan, alohida ehtiyojga ega bo‘lgan bolalar ham
sog‘lom bolalar bilan birgalikda o‘zaro faoliyat ko‘rsatishlari
mumkin. Inklyuziv ta’lim maqsadga muvofiq tarzda tashkil etilsa,
maxsus ehtiyojli bolalar ijtimoiy tomondan himoyalanadilar,
sog‘lom bolalar esa ijtimoiy adolat va tenglikning tan olinishi
buyukligini nogiron bolalarga nisbatan yanada mehribon va
e’tibor bilan munosabatda bo‘lishni his etadilar.
Ikkinchidan, nogiron bolalar ham sog‘lom tengdoshlari bilan
yonma-yon o‘qish, tarbiyalanish huquqiga ega ekanligi.
Bu ishlarni muvaffaqiyati har bir davlatning qonunlarida aks
etilishi zarur. Chunki, qonunlar, ularni kerakli moddiy va ma’naviy
resurslar bilan ta’minlanishini amalga oshirishni kafolatlaydi.
Imkoniyati cheklangan bolalar–o‘quvchilarga ta’lim berishda ota-
onalar, mahallalar pedagoglar, mutaxassislar hamkorligida faoliyat
ko‘rsatishlari talab qilinadi va majburiy shart hisoblanadi.
Alohida ehtiyojli bolalar ham sog‘lom tengdoshlari bilan
birgalikda o‘z qobiliyat darajasida faoliyat ko‘rsatish, ta’lim olishi,
kasb-hunar o‘rganishi va rivojlanishi mumkin. Inklyuziv ta’lim
maqsadga muvofiq tarzda tashkil etilsa, maxsus yordamga muhtoj
bolalar ijtimoiy tomondan himoyalandilar, ijtimoiy hayotda teng
huquqliligini, o‘z tengdoshlari bilan birga bilim olishlari mumkin-
ligini his etadilar.
349
Alohida ehtiyojli bolalar uchun tashkil etilgan segregasion-
maxsus, yopiq turdagi muasasalarda bolalardagi mavjud nuqsonlar
ancha-muncha yuqori darajada korreksiyalansa-da, ammo bolalarning
maktab jamoasidagi tor doiraga tushib qolishlari natijasida ijtimoiy
jamiyatga moslashishi, kelajakda normal rivojlanishdagi boalalar
qatori faoliyat yuritishlarida juda katta qiyinchiliklarga duch
keladilar. Maxsus maktablar mana shu jihatlari bilan juda katta
kamchiliklarga ega. Bundan tashqari maxsus ehtiyojli bolalarni barcha
qatori keng jamoatchilik davrasidan ajratgan holda yashashlari ham
demokratiya nuqtayi nazariga to‘g‘ri kelmaydi. Chunki maxsus
ehtiyojli bolalar ham barcha qatori haq-huquqlarga ega. Shuning
uchun ham 1990-yilda Djonpiyeyen (Tailand)da juda muhim
koferensiya o‘tkazildi. Bu konferensiya “Ta’lim hamma uchun”
maqsadini shakllantirishga qaratilgan bo‘lib, unga 155 ta davlat
vakillari va 150dan ortiq nodavlat tashkilotlari qo‘shildilar. Tahlil
shuni ko‘rsatadiki, taxminan 10-15% bolalar maxsus ta’limga
muhtoj ekanligi aniqlandi.
Djomtiyen (Tailan)da o‘tkazilgan konferensiya asosida
“Ta’lim hamma uchun” shiorini qo‘llab-quvvatlash va amaliyotga
tatbiq qilishni tahlil etish maqsadida 1994-yilda YUNESKO
tashkiloti va Ispaniya davlati bilan hamkorlikda Salamanka -
Ispaniya umumjahon konferensiyasi o‘tkazildi. Ushbu konferensiya
ishtirokchilarining maqsadi va vazifasi butun dunyodagi imko-
niyati cheklangan bolalarning umumta’lim muassasalarida ta’lim
olishlari uchun qulayliklar yaratish, maktabda o‘qitish vazifasini
amalga oshirish uchun maktab islohotlarini o‘tkazish zarurligi
to‘g‘risida fikr-mulohazalar yuritishga qaratilgan edi.
Maxsus ehtiyojli bolalarni umumta’lim muassasalariga jalb
etishga bo‘lgan ehtiyoj bu shunda namoyon bo‘ladiki, ta’lim tizimidan
butunlay chetda qolib ketayotgan maxsus ehtiyojli bolalarni ta’limga
jalb etish, maxsus muasasalarga borishga yashash joyi juda uzoqda
bo‘lganligi yoki moddiy mablag‘ning yetishmasligi yoki ota-
onalarning o‘z farzandini maxsus muassasaga borishini xohlamasligi
oqibatida qiynalayotgan ota-onalarga ko‘mak berish, maxsus ehtiyojli
bolalarni ijtimoiy jamiyatga erta va to‘laqonli moslashtirish, teng
huquqlilik masalasini hal etish, kamsitishlarni oldini olishdadir.
Inklyuziv ta’lim masalasi 90-yillarning diqqat markazida bo‘lib
qoldi. Janubiy Afrika va Janubiy Sharqiy Osiyodagi integrat-
350
siyalashgan ta’lim dasturlari asosida yakuniy ish hujjatlari o‘rganilib
chiqildi. Natijada barcha davlatlarning ta’lim vazirliklarida maxsus
maktablar qoshidagi maxsus bo‘limlarga muqobil sifatida inklyuziv
ishlash uslublari qabul qilindi.
Inklyuziv ta’limga bo‘lgan ehtiyoj uning jamiyatga va maxsus
ehtiyojli bolalar uchun quyidagi nafli jihatlari mavjudligidan kelib
chiqadi:
Inklyuziv ta’lim maxsus ehtiyojli bolalarga doimo o‘z oilasi
mahallasi va qarindosh-urug‘lari davrasida bo‘lishga imkon bera-
di.
Bolalarni oilasidan, uyidan uzoqda bo‘lgan internatlarga
joylashtirish ularning uyi, oilasi hamjamiyat hayotiga ishtirok etish
huquqiga to‘sqinlik qiladi. Uyidan, oilasidan, ota-ona mehridan
uzoqda bo‘lgan bola diydasi qattiq bo‘lib o‘sadi. Chunki oila
tarbiyaning bosh markazidir.
Inklyuziv ta’lim barcha uchun ta’lim sifatini yaxshilaydi.
Inklyuziv ta’lim ta’lim sifatini yaxshilashga olib keladigan
katalizator bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Maxsus ehtiyojli bola-
larni umumta’lim muassasalariga qabul qilinishi o‘quvchilarni
yanada bolaga qaratilgan faolroq va ko‘proq o‘quvchilarni
qamraydigan yangi o‘qitish uslublarini ishlab chiqishga undaydi.
Buning nafi esa hamma bolaga tegadi.
Inklyuziv ta’lim kamsitishlarni oldini olishga yordam beradi.
Jamiyatda nogironlargan nisbatan yanglish fikr va munosabat
juda yuqoridadir. Ular haqida ma’lumotlarning kamligi va ularni
yoshligidan maxsus muassasalarda yopiq tarzda ta’lim tarbiya
berilishi bunga sabab bo‘lishi mumkin. Bunday munosabatni
yo‘qotish yoki kamaytirish ancha mushkul ishdir. Lekin tajribadan shu
narsa ma’lumki, kattalarga nisbatan bolalar farqli va o‘xshashlik
jihatlarni tezroq anglar ekanlar. Agarda maxsus ehtiyojli bolalar
normal rivojlanishdagi bolalar bilan birgalikda ta’lim tarbiya olsalar,
bu barcha bolalarni nogironlarga nisbatan o‘zlari singari bola
ekanliklarni anglab, kamsitmasliklarini ta’minlagan bo‘lar edi.
Dostları ilə paylaş: |