Ta’lim
maqsadlari
Rivojlantiruvchi
Amaliy
Tarbiyaviy
Ta’limiy
38
talar tomonidan boshqarilayotgan jamoaviy faoliyatga bola tomonidan
o‘zining shaxsiy kechinmalari orqali “axloqiy bos-qichlar”ni bosib
o‘tish yo‘li). Tarbiyaviy maqsadning mazmuni shundaki, bolaga
axloqiy qadriyatlar tizimi, dunyoga hissiy-baholovchi munosabat
shakllanadi. Ta’limning tarbiyaviy, ta’limiy, rivojlantiruvchi, amaliy
maqsadlari o‘qitishning munosib vosita, usul va uslublarni tanlash
sharti bilan tatbiq etiluvchi va uslubiy tamoyillarni belgilovchi asosiy
faktor bo‘lib xizmat qiladi. Har bir xususiy uslub o‘zining mashqlar
tizimini yaratib, shu tariqa uslubiy tamoyillar va turli vosita va
uslublar asosida qurilgan o‘qitishning uslubiy modeli katta
shakllantiruvchi ta’lim texnologiyasini tashkil etish hisoblanadi. Di-
daktik va uslubiy modellar birgalikda maktabgacha ta’lim muas-
sasalarida ta’lim jarayonini tashkil etishning yo‘naltiruvchi asosi
bo‘lib xizmat qiladi.
Shuningdek, maktabgacha ta’lim konsepsiyasi bolani maktab
ta’limiga tayyorgarlik ko‘rsatkichlarini:
–Jismoniy tayyorgarlik (bola rivojlanishining fiziologik darajasi).
– Psixologik tayyorgarlik (bola shaxsi tarkibining hissiy, mental
(aqliy), irodaviy rivojlanish darajasi).
– Ijtimoiy tayyorgarlik (bolaning mazmuniy jihatdan ijtimoiy
rivojlanish darajasi). Maktabgacha ta’limda shaxsga yo‘naltirilgan
yondashuvni amalga oshirishga tayyorgarlik ko‘rsatkichlarni belgi-
lashda 3 ta soha inobatga olinadi: bolalar-shaxs, faoliyat va ref-leksiv.
Shaxs sifatida tayyorgarlik – bu pedagogik tafakkur (gnostik,
ya’ni aqliy qobiliyatlar-ilmiy ma’lumotlarni farqlash malakalari,
amaliy faoliyatga ilmiy bilimlarni to‘g‘ri qo‘Ilash, pedagogik
vazifalarni malakali hal etish, pedagogik maqsadni belgilash
(tashkilotchilik qobiliyatlari-o‘qitish va takrorlash uchun optimal
sharoit yaratish malakalari, mashg‘ulotning kerakli shakllarini tanlash,
vaqtni to‘g‘ri taqsimlash, o‘quv jarayonini kerakli inventar jihozlari
bilan ta’minlash; o‘z mehnatini tashkil etish, har qanday tadbirlarni
rejalashtirish va o‘tkazish (ertaliklar, adabiy kechalar va boshqalar).
– Pedagogik yo‘naltirilganlik (kommunikativ qobiliyatlar:
ma’lum bir ta’lim olayotganlar kategoriyasi uchun hammabop shaklda
ma’lumotni taqdim etish qobiliyati, birovni ishontira olish qobiliyati,
“pedagog-pedagog", “pedagog-ota-ona”, “pedagog-menejer”, “peda-
gog-bola” darajalarida kasbiy muloqotni savodli tizimi, bolalar jamoa-
sida ijobiy psixologik mikroklimatni yaratish va boshqalar).
39
– Kasbiy tayyorgarlik – pedagogik takt (intellektual mehnat
xotiraviy qobiliyatlar: oddiy standartlar va qaror uslublarini olib
tashlab, yangi ajoyiblarini izlash, ushbu va o‘z-o‘zidan ma’lum
narsadan yuqorilarini ko‘ra bilish, g‘oyaviy hosildorlik, bolaning
individual rivojlanishi o‘quv jarayonini, innovatsion o‘quv rejasini,
dasturni, o‘z faoliyatini loyihalashtirish va boshqalar).
– Refleksiv tayyorgarlik – pedagogik refleksiya (refleksiv
qobiliyatlar sezgirlikning 3 tizimni o‘z ichiga oladi: obyektiv his etish,
real haqiqiy bolalarda qanday aks-sado berayotganiga, bolalarning
qiziqish va ehtiyojlari qay darajada namoyon bo‘lishiga, ularning
pedagogik tizim talablariga mos kelishiga, pedagogning alohida
sezgirligi; me’yorni his etish va takt turli pedagogik ta’sir ko‘rsatish
vositalari ta’sirida bola shaxsiga va faoliyatida sodir bo‘layotgan
o‘zgarishlar, daxldorlik va javobgarlik hissi va sezgirligi bilan
ta’riflanadi.
Demak, yuqorida belgilab berilgan tayyorgarlik jarayonlari ta’lim
jarayonlari yaxlit subyekti rivojlanishining amalga oshirilishidan
dalolat beradi. Maktabgacha ta’lim konsepsiyasi tashkiliy uslubiy
jihatdan quyidagi:
Maktabgacha ta’limni tashkil etish va boshqarish tizimini isloh
qilish.
Pedagog kadrlar tayyorlash, malakasini oshirish va qayta tayyor-
lash tizimini zamonaviy tashkil etish.
Respublika bo‘yicha maktabgacha ta’limni dasturiy-uslubiy ta’-
minlash.
Maktabgacha ta’limda pedagogik texnologiyalarni qo‘llash sama-
radorligiga erishish vazifalarini o‘z oldiga qo‘yadi.
Maktabgacha ta’lim tizimining qayta tashkil etilishi - bu,
avvalambor, maktabgacha ta’lim muassasasiga ko‘proq mos keluvchi
tartibni yaratishdir. Ya’ni, maktabgacha ta’lim muassasasi bola ta’lim-
tarbiyasida davlatning asosiy talablarini qondira oladigan tashkilot
sifatida qabul qilinishi kerak. Bu bo‘limda maktabgacha ta’lim
muassasalarini bolalar bilan rejali to‘ldirish ishlari nazarda tutilgan
bo‘lib, turli yosh guruhlarida 10-12 ta bola, ilk yosh guruhida 6-8 ta
bola, 3-dan 5 yoshgacha bo‘lgan guruhlarda 8-10 ta bola, 5dan 6
yoshgacha 10-12 ta bola bilan to‘ldirilishi, belgilangan me’yordan
oshib ketmaslik talab etiladi.
40
1. Bolalarning yoshi, psixologik rivojlanish xususiyatlarini inobatga
olinadi;
2. Ijtimoiy, shaxsiy va demografik (jinsi yosh) hisobga olinadi.
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, bolaning o‘sishi va sog‘ligida
ayrim kamchiliklari (maktabgacha ta’lim muassasasiga qiyinchilik
bilan moslashadigan, nevrozga moyil, sog‘ligi susaygan) bo‘lgani
uchun ota-onalar bilan kelishilgan holda (ko‘proq haq to‘lash evaziga)
kam qamrovli guruhlar tashkil etish maqsadga muvofiqdir. Guruhlarni
jihozlash maqsadida joylarini almashtirish imkonini beruvchi
polifunksional
transformal
mebeliardan
foydalanish
kerak.
Maktabgacha ta’lim muassasasida bolani to‘laqonli tarbiyalash
maqsadida:
– rivojlantiruvchi predmetli muhitni yaratish bosh vazifa qilib
qo‘yilgan. Bolani rivojlantiruvchi predmetli muhit bu bola faoliyati
uning shaxsini to‘laqonli rivojlanishini ta’minlovchi sharoitlar
tizimidir. U bolalarning rivojlanishi uchun kerak bo‘lgan bazaviy
tarkibiy qismlarni o‘z ichiga qamrab oladi. Uning tarkibiy qismlari:
– tabiiy muhit va obyektlar;
– madaniy landshaftlar (ko‘rinishlar);
– jismoniy - o‘yin va sog‘lomlashtiruvchi qurilmalar;
– Predmetli o‘yin muhiti;
– Bolalar kutubxonasi;
– Igroteka;
– Videoteka;
– Dizayn studiya va muzey;
–Musiqiy-teatral muhit;
– Mashg‘ulotlarning predmetli-rivojlantiruvchi muhiti;
– Kompyuter o‘yin majmuasi;
– Rivojlantiruvchi muhitga quyidagi talablar kiradi:
– Uning rivojlantiruvchi xarakteri;
– Jihozlangan predmetli muhit;
Yangi informatsion texnologiyalarni qo‘llash. (intellektual va
operatsional). Maktabgacha ta’lim tizimida:
– psixologik xizmatni; (psixoprofilaktik psixologik ilgarilama
korreksion faoliyat);
– ijtimoiy pedagogik xizmat;
– ijtimoiy pedagogik qo‘llab-quvvatlash, bola huquq va qiziqishlarini
himoya qilish, bola tarbiyasida oila yordam ko‘rsatish, sog‘lom tur-
41
mush tarzini tarkib toptirish, mahalliy boshqaruv idoralari, manfaatdor
tashkilotlar, muassasalar, jamoat tashkilotlari bilan hamkorlik o‘r-
natish belgilanadi.
O‘zbekiston Respublikasida islohotlar davrida maktabgacha ta’limni
rivojlantirishning asosiy maqsadi:
– maktabgacha ta’limning nufuzini oshirish, uning ta’lim sohasida
jamiyat uchun ustuvorligini mustahkamlovchi maqomini mus-
tahkamlash;
– bosh talabgor va iste’molchi;
– ota-onalarga mo‘ljallangan turli turdagi, tildagi va profildagi
maktabgacha ta’lim muassasalarini rivojlantirish uchun sharoit ya-
ratish.
Ushbu maqsadni amalga oshirishda quyidagi vazifalar muhim
hisoblanadi:
– maktabgacha ta’lim muassasalarining davlat tizimini saqlab qolish
(budjet va tashkilotlarga qarashli);
– maktabgacha ta’limning standartini aniqlash;
– maktabgacha ta’limning yangi mazmun va texnologiyalariga o‘tish;
– maktabgacha ta’limning tashkiliy-tarkibini variativlik tamoyillari,
ochiqligi, barcha uchun qulayligi, oila bilan hamkorligi, maktab,
mahalla va boshqa jamoatchilik tashkilotlari bilan o‘zaro muno-
sabatlarga muvofiqlashtirilgan holda o‘zgartirish;
– jamoatchilikka nisbatan birinchi navbatda maktabgacha ta’lim
muassasalarining rivojlanishidan ketayotgan o‘zgarish, shart-sha-
roitlari va talablarga o‘z vaqtida va mos keladigan javob topish;
– maktabgacha ta’lim muassasalari uchun maktabgacha ta’lim tarkibi
harakatliligida (o‘zgaruvchanligida) topqirlik bilan mo‘ljal olishga
imkon beruvchi kadrlarni ilmiy-metodik tomondan tayyorlanishni
takomillashtirishdan iborat.
– maktabgacha ta’limni yangilashda bosh pozitsiya: Pedagogik
faoliyatning o‘zaro hurmatga yo‘naltirilganligi, differensial va indi-
viduallik, demokratizatsiya, bolalar uchun bir xilda ta’lim berish
imkoniyatini yaratish dinalizm va variativlik egallaydi.
Yuqorida ko‘rsatib berilgan vazifalarni joriy etishda quyidagi ta-
moyillar inobatga olinishi lozim:
– Bola shaxsini rivojlantirishga intilayotgan pedagogik faoliyatning
o‘zaro hurmatga yo‘naltirilganligi uning qobiliyati, iqtidori, qizi-
qishlari bolalar faoliyatining turli shakllarida maksimal olib borish.
42
– Shaxsning shakllanishida maktabgacha yoshining ahamiyati haqida
zamonaviy ilmiy bilimlarini qo‘llash.
– Intellektual rivojlantiruvchi, predmetni fazoviy muhitni yaratish.
– Shaxsning manfaatlariga yo‘naltirilgan ta’lim ustuvorligini tan olish.
– Har bir bolaning har tomonlama rivojlanishi uchun tenglik huquqini
tan olish.
– Maktabgacha ta’limning barcha uchun (tengligi) barobarligi.
– Bolalar sog‘lig‘i va hayotini muhofaza qilish uning jismoniy va
psixik rivojlanishi, sog‘lom turmush tarzini shakllanishida mak-
tabgacha ta’lim muassasasining ahamiyat.
– Bolaning ijtimoyillashuvi jamoada yashashga, ta’limning keyingi
bosqichiga sekin astalik bilan o‘tishda maktabgacha ta’lim muassasasi
faoliyat mazmunining yo‘naltirilganligi.
– Ta’lim-tarbiya ishlarining shakl va yagona umuminsoniy va milliy
qadriyatlarning mazmuni.
– Tarbiyaviy, ta’limiy va rivojlantiruvchi vazifalarining birligi.
– Bolalarni o‘qitish va rivojlantirishda maktabgacha ta’lim muas-
sasasi va oilaning alohida xususiyatlarini hamkorlikda tatbiq etish
jarayoniga ota-onalarni jalb etish.
– Maktabgacha ta’limning asosiy talabgori va iste’molchisi bo‘lgan
oilaning ehtiyojlariga qarab turli ko‘rinishda, tilda, profilda, variantiv
bo‘lishni ta’minlash.
– Maktabgacha va boshlang‘ich ta’limning uzviyligi, jamoatchilik va
oilaviy ta’limning o‘zaro hamkorlig.
– Hududiy xususiyatlarni hisobga olish.
– Maktabgacha ta’lim tizimida ro‘y beradigan o‘zgarishlarga kadrlarni
tayyorlash va qayta tayyorlashga o‘z vaqtida e’tibor qaratish.
Maktabgacha ta’limni isloh qilish boshqaruv tizimida quyidagi
o‘zgarishlarni talab etadi:
– Respublika, viloyat, shahar, tuman, qishloqda amaliy ish vaziya-
tining hududiy va joylardagi xususiyatlaridan kelib chiqib mak-
tabgacha ta’lim muassasasining to‘g‘ri egiluvchan, boshqaruv
shakllarini yaratish maqsadga muvofiqdir.
– Maktabgacha ta’lim muassasasi ishini qayta ko‘rish o‘z ichiga ishni
tashkil etishda va mazmunida o‘zgarishlar, shuningdek yuqori tash-
kilot bilan o‘zaro munosabatlarda ham o‘zgarishlarni qamrab oladi.
43
– Maktabgacha ta’lim muassasasini boshqarish mudira tomonidan
doimiy faoliyat yuritadigan pedagogik xodimlar o‘z-o‘zini boshqaruv
jamoaviy organi hisoblangan pedagogik kengashda amalga oshiriladi.
– Maktabgacha ta’limni isloh qilish pedagogik xodimlarni tayyorlash
va qayta tayyorlashda o‘zgarishlarni talab etadi. Maktabgacha ta’lim
muassasalarida faqat maxsus pedagogik ma’lumotli va kerakli qayta
tayyorlovdan o‘tgan xodimlar faoliyat yuritishi shart.
II.
Dostları ilə paylaş: |