Buxoro davlat pedagogika instituti tosheva nurzoda toshtemirona maktabgacha ta



Yüklə 43,16 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə94/118
tarix16.12.2023
ölçüsü43,16 Kb.
#181771
1   ...   90   91   92   93   94   95   96   97   ...   118
2023.Darslik N.T.Tosheva

 
 


269 
XV. 2. Bolalarni maktabga tayyorlash vazifalari 
Mamlakatimizda mustaqillik yo‘lidagi ilk qadamlardanoq 
jamiyatning barcha sohalarini qamrab olgan siyosiy va iqtisodiy tub 
islohotlar amalga oshirila boshlandi. Ta’lim sohasida, jumladan, uning 
birinchi pog‘onasi hisoblanmish maktabgacha ta’lim sohasida ham 
katta o‘zgarishlar qilinmoqda. Mustaqillik yillarida mamlakatimizda 
ta’lim 
muassasalari 
faoliyatini 
me’yorlashtiruvchi 
“Ta’lim 
to‘g‘risida”gi Qonun, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, “O‘zbekis-
ton Respublikasi maktabgacha ta’lim to‘g‘risida”gi Nizom, 
“Maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga qo‘yilgan davlat
talablari” kabi muhim davlat hujjatlari qabul qilindi. Isloh etish 
jarayonida bolalarga ta’lim va tarbiya berish vazifalari, mazmuni, 
shakl va uslublari, shuningdek, pedagogika fani taraqqiyotining 
ustuvor yo‘nalishlari qamrab olinmoqda. 
Bugungi maktab bolasidan aniq bilimlargina emas, fikrlash 
ko‘nikmasi, kattalar hamda sinfdosh o‘rtoq1arini tushunish, ular bilan 
hamkorlik qilish talab etiladi. Shuning uchun bolaning maktabga 
qadam qo‘yayotganida nechog‘li bilimga ega ekanligi emas, balki 
uning yangi bilimlarni egallashga tayyorligi, atrof-olamga moslashish 
ko‘nikmasi, voqea-hodisani mustaqil ravishda tahlil etishi muhimroq 
hisoblanadi. Bolani biror narsaga o‘rgatishgina emas, unda o‘z 
kuchiga ishonchni orttirish, o‘z g‘oyasini himoya qilish, mustaqil 
ravishda bir qarorga kelish ko‘nikmasini shakllantirish ham muhimdir. 
“O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim to‘g‘risida”gi 
Nizomga muvofiq bola maktabgacha ta’limni uyda ota-onaning 
mustaqil ravishda ta’lim-tarbiya berishi orqali yoki maktabgacha 
ta’lim muassasalarida, shuningdek, maktabgacha ta’lim muassa-
salariga jalb qilinmagan bolalar uchun maktabgacha ta’lim muassa-
salarida, maktablarda, mahallalarda tashkil etilgan maxsus guruhlar 
yoki markazlarda oladi. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarning maktab ta’limiga o‘tishi 
hamisha uning hayoti, axloqi, qiziqish va munosabatlarida jiddiy 
o‘zgarishlarni yuzaga chiqaradi. Shuning uchun maktabgacha 
yoshdagi bolalarni maktabgacha ta’lim muassasasida yoki oilada 
maktab ta’limiga tayyorlash, uni murakkab bo‘lmagan bilim, 
ko‘nikma va malakalar bilan tanishtirish kerak bo‘ladi. Bunday 
tanishtiruv moslashuv davrining jiddiy qiyinchiliklaridan xalos 
bo‘lishga yordam beradi. Shunga binoan, MTM bilan maktab 


270 
o‘rtasidagi bog‘liqlik bir tomondan, bolalarni maktab ta’limi 
talablariga javob beradigan darajada umumiy rivojlantirib va odobli 
qilib tarbiyalagan holda maktabga o‘tkazishni, ikkinchi tomondan, 
o‘qituvchining katta maktabgacha yoshdagi bolalarning egallagan 
bilim, malaka sifatlariga va tajribalariga tayanib, ulardan o‘quv-
tarbiyaviy jarayonda samarali foydalanishni taqozo etadi. 
MTM bilan maktab o‘rtasidagi uzviy bog‘liqlik katta 
nıaktabgacha yoshdagi bolalar va maktabning boshlang‘ich sinf 
o‘quvchilariga ta’lim-tarbiya berish sharoitini yaqinlashtirishga 
yordam beradi. Shunday ish tutilganda bolalarning maktab sharoitiga 
moslashishi ancha yengillik bilan o‘tadi. Bolalar maktab sharoitiga 
tabiiy moslashib ketadilar, bu esa o‘z navbatida maktabda o‘qishning 
birinchi kunidan boshlab ta’lim-tarbiya ishining samarasini oshiradi. 
Zero, maktabgacha ta’lim muassasasi xodimlari birinchi sinfda 
bolalar oldiga qo‘yiladigan talablarni yaxshi bilishlari, maktabga 
tayyorlov guruhidagi bolalarni shunga muvofiq ravishda ta’lim 
olishga tayyorlashlari kerak. Maktab bilan MTM o‘rtasidagi uzviy 
aloqa murakkab va ko‘p tomonlama tuzilishga ega. Unda ta’lim-
tarbiyaviy ishlarning mazmuni, metod va usullari, tashkiliy shakllari, 
shuningdek, bolalarni tarbiyalash shart-sharoitlari va pedagogik talab 
kabi yetakchi tomonlarini ajratib ko‘rsatish mumkin. Bunda 
quyidagilarga alohida e’tibor berish kerak: 

Maktab talabi nuqtayi nazaridan bolalar bilimlarni chuqurroq 
egallab olishlari lozim. 

MTM nuqtayi nazaridan bolalarni maktab talabi darajasidagi bilim, 
malaka, ko‘nikmalar bilan qurollantirish zarur. 

Bolalarning maktabga ruhiy tayyorligi. Bu yerda vazifa bolalar 
mehnatning har qanday turiga tayyor turishlari, ularda aqliy 
mehnat, bilishga qiziqishni o‘stirish, kelajakdagi mustaqil fao-
liyatga tayyorlashdan iborat. 

MTMda beriladigan ta’lim rivojlantiruvchi tarzda bo‘lishi kerak. 
MTM bilan maktab o‘rtasida izchil aloqa o‘rnatish, uzviylik 
MTM va maktabda shaxsni har tomonlama shakllantirish uchun 
imkon yaratadi. MTM maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda 
boshlang‘ich sinf ta’limi maqsad va vazifalariga mos keladigan sifat 
jihatdan yangi xususiyatlarni shakllantiradi. 
Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar egallagan xulq-atvor 
shakllari, kattalar va tengdoshlari bilan bo‘ladigan o‘zaro munosabat 


271 
shakllari, axloqiy his-tuyg‘u va tasavvurlar maktabning boshlang‘ich 
sinflarida bolalarga yangi axloqiy xulq-atvor shakllarini ularning 
ongini, his-tuyg‘ulariııi tarbiyalash uchun manba bo‘lib xizmat qiladi. 
Maktab bolalarda axloqiy tasavvurlar va xulq-atvorda birlik 
bo‘lishini tarbiyalash, o‘z xatti-harakati uchun shaxsiy javobgarlikni 
seza bilish, jamoatchilik xislatlari, sifat jihatdan yangi bo‘lgan xulq-
atvor shakllarini tarkib toptirish uchun shart-sharoit yaratadi. 
Maktabda vatanparvarlik, baynalmilallik, o‘z vatani oldidagi burchini 
chuqur anglash kabi his-tuyg‘ular shakllanadi. Bunday yuksak hislar 
bolalarning MTMda ota-onalariga, oilasiga muhabbat, kattalarga 
hurmat, ona tabiatga mehr va shu kabi axloqiy hislari asosida 
shakllanadi. 
Maktabda bolalarni estetik tomondan tarbiyalash bo‘yicha izchil 
ish olib boriladi. Bolalar musiqa va ashula darslarida musiqa asbob-
anjomlari bilan tanishadilar, ashula aytadilar, marsh sadolari ostida 
yuradilar, o‘yinga tushadi san’at darsida esa o‘quvchilar chizmachilik 
va rasm solishni, naqqoshlik, rang-tasvir, manzarali-amaliy san’at 
natyurmortni, portretni bir- biridan farqlashni o‘rganadilar. O‘qish 
darsida bolalar adabiy janrlar bilan tanishtiriladi. Amaliy mashg‘u-
lotlarda ularning badiiy, ijodiy qobiliyatlari yanada rivojlantiriladi. 
Bolalarda mehnatsevarlikni tarbiyalash, mehnat ahliga ijobiy muno-
sabat, mehnat malaka va ko‘nikmalarini shakllantirish ishlari ham 
maktabda o‘rgatilib boriladi. 
Maktab bilan MTM o‘rtasidagi mehnat tarbiyasi bo‘yicha uzviy 
bog‘liqlik mehnat tarbiyasining mazmunini murakkablashtirishga, uni 
ijtimoiy foydali tomonga qaratishga, bolalarning mehnatdagi 
mustaqilligi, o‘z-o‘zini tashkil eta bilishga, axloqiy munosabatlarning 
ongli tus olishiga olib keladi. Mehnat faoliyati yanada tarkib topa 
boradi. Maktabdagi hamma o‘quv-tarbiyaviy jarayonlar bola shaxsini 
har tomonlama shakllantirishni rivojlantirish bo‘yicha izchillik asosida 
olib boriladi. 
Maktab bilan MTM o‘rtasidagi uzviy aloqa asosini MTM va 
maktabda amalga oshiriladigan ta’lim-tarbiya ishlari mazmunini 
belgilovchi dasturlar o‘rtasidagi bog‘liqlik tashkil etadi. 
Hozirgi boshlang‘ich sinflar dasturi bilan MTM dasturini olib 
solishtiradigan bo‘lsak, ular o‘rtasida bir qancha o‘zaro bog‘liqlarni 
ko‘ramiz. Bu, eng avvalo, dasturlarda asos qilib olingan prinsiplarning 
umumiyligi bilan belgilanadi. Ularning mazmuni bolalarni har 


272 
tomonlama tarbiyalash maqsad va vazifalariga mos kelish prinsipi, 
hayot bilan borliq, ilmiylik prinsiplari, ta’limning tarbiyalovchi va 
rivojlantiruvchi xususiyatga egaligi va falsafiy, ruhiy nuqtayi 
nazarlarning birligida namoyon bo‘ladi. 
Birinchi sinf o‘quv dasturi ayrim predmetlar bo‘yicha MTM 
dasturi bilan solishtirilganda ularda umumiylik ko‘pligini ko‘ramiz. 
Masalan, MTMda ona tiliga o‘rgatish va boshlang‘ich sinflardagi ona 
tili darsiga bolalar nutqini har tomonlama rivojlantirish kabi umumiy 
g‘oya asos qilib olinadi. 
MTMda bu ish bolalarning lug‘atini boyitish, tovushlarni to‘g‘ri 
talaffuz qilishga, ifodali o‘qishga o‘rgatish, bog‘langan nutqni 
shakllantirish orqali amalga oshiriladi. Maktabda esa bolalarda mana 
shu MTMda egallagan bilim, malaka, tushunchalarga asoslanib, 
yozma nutq malakasi, orfografik xat malakasi shakllantiriladi, ularga 
morfologiya va sintaksis elementlari o‘rgatiladi. Shu bilan bir qatorda 
MTMda boshlangan bolalar lug‘atini boyitish, nutqning ifodaliligi, 
bog‘langan nutqni rivojlantirish davom ettiriladi. MTMda ham, 
maktabda ham tabiatshunoslik to‘g‘risidagi bilimlar organizm bilan 
muhitning birligi to‘g‘risidagi umumiy g‘oyaga asoslangan holda olib 
boriladi. Shu asosda bolalarga jonli va jonsiz tabiat, tabiat va kishilar 
o‘rtasidagi bog‘liqlik to‘g‘risida bilim va tushunchalar beriladi. Bunda 
dasturlar mazmunida birlik o‘rnatishda maktabgacha ta’lim yoshidagi 
bolalar bilan maktab yoshidagi bolalarning yoshlari, bilimlaridagi farq 
xususiyatlari e’tiborga olinishi kerak. Maktabgacha ta’lim yoshidagi 
bolalar egallashlari lozim bo‘lgan bilim va tushunchalar mazmunini 
tevarak-atrofdagi hayot to‘g‘risidagi tasavvurlar va ayrim oddiy 
tushunchalar tashkil etadi. 
Bunday tasavvur va tushunchalarning bolalar tomonidan egallab 
olinishi, ya’ni bolalarda har xil sohalar bo‘yicha o‘zlashtirgan umumiy 
tasavvurlar sistemasi ularning kelajakda umumiy rivojlanishi uchun 
nihoyatda zarur bo‘lib, bularsiz ular hozirgi zamon boshlang‘ich sinf 
ta’limidagi kerakli bilimlarni egallay olmaydilar. 
Maktabda esa o‘quvchilarning bilimi yangi bosqichga ko‘tariladi 
va kengayadi, shu bilan birga ular egallayotgan bilimlarini nazariy 
jihatdan anglay boshlaydilar, ilmiy tushunchalarni shakllantirısh 
maktabda olib boriladigan ta’lim-tarbiyaviy ishning markaziga 
qo‘yiladi. Maktabda bilimlar asosini egallash yanada aniqroq tusga 
kira boradi. 


273 
MTM bilan maktab o‘rtasidagi izchillik ta’limning shakl va 
uslublarida ham o‘z aksini topadi. 
Ta’1im berish uslublaridagi izchillikning muhim sharti 
bolalarning bilim, malaka va ko‘nikmalarni ongli egallab olishlariga 
erishish, bog‘chada va maktabda ularning aqliy qobiliyatlarini va 
ijodiy faolliklarini o‘stirishdir. MTM va maktabning boshlang‘ich 
sinfiga qo‘llaniladigan juda ko‘p usullar bir xil bo‘lib, ular bolalarning 
aqliy, axloqiy-irodaviy rivojlanishlarini yaxshilashga qaratilgan, shu 
bilan birga ularning yangi mazmundagi bilimlarni egallashga, amaliy 
faoliyatga, bilishga qiziqishini oshirib, o‘qituvchi bilan dars 
jarayonida yuzaga kelaıligan munosabatlarning murakkabroq 
shakllarini egallab olishlariga yordam beradi. 
Tarbiyachining mashg‘ulotlar jarayonida bolalarning amaliy 
faoliyatlariga, bilish jarayoniga bunday rahbarlik qilishi maktab va 
MTM o‘rtasidagi ta'1im usulidagi izchillikning asosini tashkil etadi. 
Maktabdagi dars, MTMdagi mashg‘ulot bir muncha o‘ziga xos 
xususiyatlarga ega, shu bilan birga ta’limning tashkiliy asosda olib 
borilishida esa umumiylik sezilib turadi. Mashg‘ulot va darslarning 
mazmuni aniq dastur asosida olib borilishi, aniq belgilangan vaqt 
ajratilishi, pedagogning rahbarlik roli, ta’limning ilmiy asoslangan 
metod va usullaridan foydalanish, ta’lim berish jarayonida bolalarda 
o‘quv faoliyati elementlari, o‘z xulqini ixtiyoriy boshqarish qobiliyati, 
ma’lum maqsadga qaratilgan aqliy ish bilan shug‘ullanish qobiliyati 
tarbiyalab boriladi. Bular hammasi bolani maktab ta’limiga faol 
kirishib ketishga tayyorlaydi. 
Maktab va maktabgacha ta'lim muasassasi ishidagi izchillikni 
amaliy ro‘yobga chiqarishning muhim shartlaridan biri tayyorlov 
guruh 
tarbiyachilari 
hamda 
1-sinf 
o‘qituvchilari o‘rtasidagi 
hamkorlikni o‘rnatishdir. Bu aloqalarning ahamiyati keyingi yillarda 
Respublikamizda qabul qilingan ta’lim sohasidagi tub islohotlarda o‘z 
aksini topgan. Hozirgi davrning o‘ziga xos xususiyati maktabgacha 
ta’lim muassasasi va maktab bilan ommaviy yaqinlashuvi, pedagoglar 
jamoasining samarali hamkorliklari hisoblanadi. 
Hamkorlikning asosiy vazifasi bolalarni maktab ta’limiga 
tayyorlashda yakdillikka erishish, bolani maktab ta’limiga tayyor-
lashning yuqori darajasini ta’minlash bo‘lib, bu keyinchalik maktabda 
muvaffaqiyatli o‘qishga olib keladi. Hamkorlikning mazmuni hamda 
shakllari shu vazifalardan kelib chiqib: 


274 
– Axborot - innovatsion, pedogagik. 
– Ilmiy - uslubiy. 
– Amaliy. 
Birinch haftada o‘qituvchining tayyorlov guruh dastur talablarini 
chuqur bilishi, shu o‘rinda tayyorlov guruhi tarbiyachilarning ham l-
sinf dastur mazmuni bilan tanishishi, mashg‘ulotda va dars jarayonida 
axborot, pedagogik va interfaol usullardan foydalanish darajasi, 
bolalarni har tomonlama tarbiyalashda birlikka erishish muhimdir. 

Yüklə 43,16 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   90   91   92   93   94   95   96   97   ...   118




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin