Academic Research in Educational Sciences Volume 3 | Issue 11 | 2022 ISSN: 2181-1385 Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1 74 November, 2022 https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal neogen-to„rtlamchi davrda sodir bo„lgan neotektonik harakatlar ta‟sirida hosil
bo„lgan.
Uchinchi guruhdagi og„ir neftlar O„zbekistonning turli rayonlarida katta
chuqurlikdagi (2800 m) gorizontlar yoki qatlamlarda aniqlangan. Bu neftlar
asfaltenli, smolali moddalar miqdori bilan farq qiladi va qisman n-alkanlar С
15
– С
36
gazkondensat konlarini (G„arbiy O„zbekistonda O„rtabuloq, Turkmanistonda
Kamishladja va b.) ajratib turadi. Yuqori qatlam bosimi, bu neftlarni ahamiyatli
qismini benzin-kerosin fraksiyasidan tashqari, gazli eritmaga moyli fraksiyalarni
retrogradli o„tishiga imkoniyat yaratgan. Bu bilan bog„liq bu turdagi neftlarni chuqur-
qoldiq neftlarga kiritish mumkin.
Tektonik faol zonalarda yer yuzasiga neftni chiqishi, neftli qatlamlar
denudatsiyasi va atmosfera faktorlarining kompleks ta‟siri natijasida neftli qatordagi
turli tabiiy bitumlar hosil bo„lgan. O„zbekistonda bunday bitumlar Farg„ona tog„
tizmalariga tutash zonalarda, Surxondaryo botiqligida va Zirabuloq-Ziaetdin tog„lari
atrofida tarqalgan [3].
Yuqori qovushqoqli og„ir neftlar va tabiiy bitumlar zaxiralari turli baholashlar
bo„yicha 790 mlrd. tonnadan 1 trln. tonnagacha tashkil qilib, taxminan 162 mlrd.
tonnani tashkil qiluvchi kichik va o„rta qovushqoqli qoldiq olinadigan neft
zaxiralaridan 5-6 marta ko„p.
Og„ir neft va tabiiy bitumlarni razvedka bo„lgan zaxiralari kam bo„lib, hozirgi
vaqtda, yengil va o„rta neft zaxiralari nisbatan ko„proq ma‟lum [3].
Venesueladagi Orinoko (Orinoco Belt) rayonida joylashgan og„ir neft koni va
G„arbiy Kanada havzasining sharqiy adirida joylashgan bitumli qumlardagi bitum
konlari dunyodagi ikkita eng yirik konlari hisoblanadi. Neftning umumiy
boshlang„ich zaxirasi 3600 mlrd. barellni tashkil qiladi. Texnologiyani rivojlanishi
bilan bog„liq olinadigan zaxira 900-1200 mlrd. barellni tashkil qilishi mumkin.
Og„ir neftlarni qazib chiqarish AQSH, Venesuela, Meksikada o„tgan asrning
birinchi o„n yilligida boshlangan bo„lib, 1940-yillarda jadal rivojlangan [3].
