Muammoli o‘qitishning uchta asosiy shakli mavjud:
O‘quv
materialini
muammoli bayon etish –
ma’ruzaviy
mashg‘ulotlarda
monolog
tarzda,
seminar
Qisman
izlanish
faoliyati
tajribalar laboratoriya ishlarini
bajarishda
muammoli
seminarlar, evristik suhbatlar
davomida namoyon bo‘ladi.
O‘qituvchi muammoli savollar
Mustaqil tadqiqot
faoliyatida
talabalar
mustaqil
ravishda muammoni
ifoda etadilar va uni
yechadilar
(kurs
321
mashg‘ulotlarida
esa
dialog
tarzda
olib
boriladi.
O‘qituvchi
ma’ruza paytida o‘quv
materialini
bayon
etayotganida muammoli
masalalar
tuzadi
va
ularni
o‘zi
yechadi,
o‘quvchilar
esa
yechimlarni
izlash
jarayoniga
faqat
xayolan
qo‘shiladilar.
Masalan, «O‘simliklar
hayoti
haqida»
mavzusidagi
ma’ruzaning
boshida
«Nega ildiz va tana
qarama-qarshi
tomonlarga
o‘sadi?»
degan
muammo
qo‘yiladi,
ammo
ma’ruzachi
tayyor
javobni
bermaydi,
u
fanning bu haqiqatga
qanday yetib kelgani, bu
hodisa
sabablari
haqidagi
farazlarni
tekshirish
bo‘yicha
o‘tkazilgan
tajriblar
haqida hikoya qiladi.
tizimini tuzadi, bu savollarga
javoblar
olingan
bilimlar
bazasiga tayanadi, ammo ular
oldingi
bilimlarda
mavjud
emas, ya’ni savollar talabalarga
intellektual
qiyinchiliklar
tug‘diradi
va
maqsadga
yo‘naltirilgan ijodiy izlanishga
undaydi. O‘qituvchi imkoni
boricha «boshqacha javoblar»
yo‘naltiruvchi
savollarni
tayyorlab qo‘yishi lozim, u
o‘quvchilar javoblarigi tayanib,
yakuniy xulosa qiladi. Qisman
izlanish usuli, 3 va 4-darajali
mahsuldorlik
faoliyatini
(foydalanish, ijod) va bilimlarni
3
va
4-darajasini
bilim-
ko‘nikma, bilim-transformasiya
(qayta shakllanish) ta’minlaydi.
An’anaviy
tushuntirish
va
reproduktiv
o‘qitishga
esa,
bilim-tanishi va bilim-nusxa
shakllanadi, xolos.
yoki
bitiruv
ishlarida,
ilmiy
tadqiqot ishlarida)
va
o‘qituvchi
nazorati
bilan
yakunlanadi, bu esa
4-darajali
mahsuldorlik
faoliyatini (ijod) va
4-darajali
eng
samarali,
mustahkam bilimni
(bilim-qayta
shakllanish)
egallashni
ta’minlaydi.
Tabaqalashtirilgan o‘qitish
o‘quv jarayonining tashkil etishni bu shakli umumiy
didaktika tizimiga asoslangan bo‘lib, maxsus tashkil ettirilgan talabalarning
gomogen guruhlarida, o‘quv jarayonini maxsuslashtirishni ta’minlaydi.
O‘qitishni tabaqalash
(bu tushuncha o‘qitish jarayonini o‘zi bilan bog‘liq) –
uslubiy, psixologik-pedagogik va tashkiliy-boshqaruv tadbirlar majmuasi asosida
tuzilgan turli xildagi gomogen guruhlarda o‘qitish uchun turli xil shart-sharoitlarni
yaratish demakdir.
Таба
қ
алаштирилган ў
қ
итиш технологияси
322
O‘qitishning eng yuqori oliy pog‘onasi individual o‘qitish hisoblanadi.
O‘qitishni tabaqalashtirish
A. Boshlang‘ich
pog‘ona
V. O‘rta pog‘ona
S. Oliy pog‘ona
Oqimlarda va
akademik guruhlarda
o‘qitish
Gomogen guruhlarda
o‘qitish (GGO‘)
Individual o‘qitish
(IO‘)
O
O‘
GGO‘
IO‘
M
Q
IO‘
M
I
IO‘
A
T
IO‘
V
I
IO‘
I
Sh
IO‘
Y
GGO‘
IO‘
IO‘
IO‘
IO‘
O‘qitishning tabaqalashtirish pog‘onalari.
Umumta’lim maktablarida, akademik liseylarda va kasb-hunar kollejlarida
talabalarning aqliy rivojlanish darajasi bo‘yicha tabaqalashning ijobiy tomonlari
bilan bir qatorda salbiy tomonlari ham mavjud bo‘ladi. Oliy maktab uchun esa bu
o‘qitish tizimiga hyech qanday shak-shubha yo‘q. Hozirgi paytda oliy o‘quv
yurtlariga kiruvchilarning bilimlarni o‘zlashtirish darajasi 100 % dan 25 % gacha
tashkil etadi. Bunday sharoitda davlat ta’lim standartlari talabiga mos oliy malakali
kadrlar tayyorlash maqsadida o‘qitishni tabaqalashtirish davr taqozosidir.
Олий, ўрта махсус ва касб-ҳунар таълим тизимида гомоген гуруҳлар, талабаларнинг
индивидуал-психологик хусусиятлари, аввало ақлий ривожланиш даражаси асосида
тузилади.
Индивидуаллаштирилган ўқитиш технологияси
323
Talabaning
mavjud
shaxsiy
imkoniyatlarni
ro‘yobga
chiqarishini
ta’minlash,zamonaviy o‘quv jarayoniga qo‘yiladigan jadallashgan ilmiy-texnikaviy
taraqqiyotining talabidir. Bunga individual va individuallashtirilgan o‘qitish orqali
erishish mumkin.
Individual o‘qitish
– bu o‘quv jarayonining tashkil etishning shakli bo‘lib, bunda
pedagog talabalar bilan yakkama-yakka shug‘ullanadi, talaba o‘quv vositalari
(kitoblar, kompyuter va h.k.) yordamida uzluksiz mustaqil ta’lim oladi.
Individual o‘qitishning afzalliklari:
pedagogik jarayonning talaba qobiliyatlariga
moslashuvchanligi imkoniyatidir. Bunda talabaning bilim olish darajasi doimiy
monitoringini amalga oshirish va zaruriy tuzatishlar kiritish natijasida optimal
pedagogik jarayonni tashkil etiladi
Individual yondashish
– bupedagogik tamoyilga ko‘ra, pedagogik jarayonda
pedagogning
talabalar
bilan
o‘zaro
munosabati, ularning
shaxsiy xususiyatlarini hisobga
olgan holda quriladi va butun
guruh hamda har bir alohida
talabaning
rivoji
uchun
psixologik-pedagogik muhit yaratiladi.
Individuallashtirilgan o‘qitish
bunday o‘quv jarayonini tashkil etishda individual
yondashish asosida o‘qitish yo‘llari, usullari, sur’ati tanlanadi va turli o‘quv-
uslubiy psixologik-pedagogik hamda tashkiliy boshqaruv tadbirlari orqali
ta’minlanadi.
Individuallashtirilgan o‘qitish texnologiyasi
– bunda o‘quv jarayonini tashkil
etishda individual yondashish va o‘qitishning individual shakli ustivor hisoblanadi.
O‘qitishning barcha shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyalarida u yoki bu darajada
individual yondashish qo‘llaniladi, ammo individuallashtirilgan o‘qitishda,
individuallashtirish, o‘quv maqsadlariga erishishning asosiy vositasi hisoblanadi.
Individuallashtirilgan o‘qitishning asosi, talabaning individual-pedagogik
xususiyatlarini o‘rnatish hisoblanadi. Olingan natijalar asosida, o‘qitish usuli
tanlanadi. Qabul qilingan texnologiyalar, qoidalar va tamoyillarga ko‘ra o‘qitish
jarayoni amalga oshiriladi.
Kompyuterlashtirilgan
o‘qitish
texnologiyasi – bu kompyuterdan
foydalanishga
asoslangan
o‘qitishdir. O‘qitishning kompyuter
texnologiyasi
yangi
axborot
texnologiyalarning
bir
turidir.
Axborot texnologiyalarda bundan
tashqari boshqa axborot vositalari
(televideniye, video va boshqalar)
Узлуксиз тескари алоқа ва ўқув
мақсадларга эришилганлигини
баҳолашни таъминлаш мажбурий
ҳисобланади.
Ўқитишнинг
компьютер
технологияси, компьютернинг инсон
индивидуал қобилиятларига мослигига
таянади. Ўқитиш жараёнини оптимал
даражада тезкор бошқариш имконияти
мавжудлиги, бу ўқитишнинг турининг
универсал
мулоқоти
кўринишида
эканлиги, психологик қулайликлари,
ўқитишнинг чекланмаганлиги билан
ажралиб туради
.
324
ishlatilishi mumkin. Kompyuter texnologiyalari dasturlashtirilgan o‘qitish
g‘oyalarini rivojlantiradi, zamonaviy kompyuterlar va telekommunikasiyalarning
yirik imkoniyatlari bilan bog‘liq bo‘lgan o‘qitishning mutlaqo yangi hali tadqiq
qilinmagan texnologik variantlarini ochib beradi. Telekommunikasion tizimlar, shu
jumladan kompyuterlar hozirgi zamon ilmiy-texnik taraqqiyotning mahsuli
hisoblanadi. Ilmiy-texnik taraqqiyot ilmiy-texnik axborotning ko‘chkisimon o‘sishi
bilan belgilanadi. Talabalarning individual tabiiy qobiliyatlarini hisobga olib,
imkoni boricha maksimal darajadagi axborotni o‘zlashtirish faqat kompyuterlar
yordamida amalga oshirilishi mumkin. Ya’ni o‘qitishning kompyuter texnologiyasi
asosida o‘quv jarayonini jadallashtirish va samaradorligini maksimal darajada
oshirishga erishish mumkin.
Kompyuterli o‘qitish texnologiyasi mazmun jihatdan kompyuter xotirasiga
kiritilgan pedagogik dasturiy vositalar bilan farqlanadi. Dasturiy vositalar mavzu,
bo‘lim yoki butun o‘quv fani bo‘yicha tuzilishi mumkin va u o‘quv materiali
o‘zlashtirilishi diagnostikasi baholashni va monitoringini ham o‘z ichiga oladi.
Kompyuterli o‘qitish texnologiyasining samaradorligi dasturiy vositalarning ishlab
chiqilish darajasi bilan bir qatorda o‘quv jarayonini va ishchi o‘rinlarini to‘g‘ri
tashkil etilganiga bog‘liq bo‘ladi.
Kompyuterli o‘qitish texnologiyasida quyidagilar zarur hisoblanadi: individual
o‘qitish; muntazam ravishda kompyuter yordamida diagnostik testlar o‘tkazish;
o‘quv maqsadlariga erishilganligini baholash.
Kompyuterli o‘qitish texnologiyasida o‘qitish siklining qayta takrorlanishi eng
samarali ta’minlanadi.
Bu o‘qitish texnologiyasida pedagogning funksiyasi quyidagilardan iborat bo‘ladi:
dasturiy vositalarni tayyorlash; o‘quv jarayonining (o‘quv jarayoni grafigi,
diagnostika, nazorat) guruh, fan miqyosidatashkil etish; ishchi o‘rinlarini tashkil
etish, yo‘l-yo‘riqlar berish, tarmoqni boshqarish; talabalar bilan muloqotda bo‘lish,
individual o‘qitishni ta’minlash.
Dostları ilə paylaş: |